آزمون سخت نظام بانکی

1ـ حجم نقدینگی در دو سال گذشته با وجود تمام وعده‌های داده شده درخصوص انضباط پولی و کنترل رشد فزاینده نقدینگی، با افزایشی قابل توجه همراه بوده به‌گونه‌ای که با رشد 71 درصدی طی دو سال از رقم 466 هزار میلیارد تومان در اردیبهشت 92 به 800 هزار میلیارد تومان رسیده است.

طبیعی است این حجم از افزایش نقدینگی در هر شرایطی می‌تواند مانند سیلی ویرانگر پایه‌های اقتصاد هرکشوری را مورد تهدید قرار دهد، چه رسد به آن که اقتصادی با رکود مواجه بوده و بازارهای سفته‌بازی آن استعداد زیادی برای قانون‌گریزی و نوسانات غیرطبیعی داشته باشد؛ اتفاقی که در گذشته بارها رخ داده و هنوز خاطره آشفتگی‌های اقتصادی اوایل دهه 90 از یاد مردم نرفته که روز به روز بر قیمت دلار و سکه افزوده شده و تعداد دلالان در این بازار زیادتر می‌شد.

2ـ در این مدت و باوجود افزایش حجم نقدینگی و دامنه‌دار شدن رکود اقتصادی، حجم وسیعی از نقدینگی موجود در کشور به سمت بانک‌ها رفت؛ جایی که در شرایط کاهش ظرفیت و زیاندهی بسیاری از بنگاه‌های تولیدی و نیز کاهش ظرفیت بازارهای سفته‌بازی برای سوددهی، سودی قابل قبول را عاید سپرده‌گذارانش می‌کند؛ سودهایی که دست کم در دو سال گذشته به میزان قابل توجهی بالاتر از نرخ تورم بوده و به این ترتیب بانک‌ها را حداقل در این مدت به بهترین مکان سرمایه‌گذاری برای صاحبان منابع نقدی تبدیل کرده است.

براساس آخرین آمار رسمی از وضعیت سپرده‌های بانکی، بخش غیردولتی حجم سپرده‌های خود را طی سال‌های 92 تا 94 حدود 75 درصد افزایش داده و از رقم 440 هزار میلیارد تومان در اردیبهشت 92 به رقم 770 هزار میلیارد تومان در اردیبهشت 94 رسانده است. نکته طبیعی دیگری که این آمار نیز صحت آن را تائید می‌کند، سبقت سرمایه‌گذاری در حساب‌های مدت‌دار نسبت به دیگر سپرده‌های بانکی است؛ اتفاقی که به‌منظور کسب سود و جبران هزینه فرصت پول انجام شده است. در همین مدت حجم سپرده‌های مدت‌دار تقریبا دو برابر شده و به رقم 640 هزار میلیارد تومان رسیده است.

3ـ با لغو تحریم‌ها به نظر نمی‌رسد بازارهای سفته‌بازی مشهور از جمله سکه و طلا ظرفیت کافی به‌منظور جذب سرمایه‌های کلان به سمت خود را داشته باشند؛ چه این که این بازارها در گذشته‌ای نه‌چندان دور آنچنان انفجاری رشد کردند که تمام سرکوب‌های قیمتی گذشته را جبران کرده و برای یک صعود دیگر همچنان به زمان نیاز دارند. از سوی دیگر علامت‌های بانک مرکزی به بازار درخصوص تک‌نرخی شدن ارز، رمق بازار را برای سفته بازی و پذیرش دلالان گرفته است. از سوی دیگر بازارهایی هستند که سال‌هاست در رکود به سر می‌برند و اتفاقا ظرفیت بالایی برای جهش قیمتی دارند. به‌عنوان نمونه بازار مسکن را می‌توان از جمله مهم‌ترین این بازارها عنوان کرد که بارها نشان داده می‌تواند در آشفته‌بازار سفته‌بازی نقش خود را به‌خوبی ایفا کند.

4ـ به این ترتیب در شرایط موجود، بانک‌ها و به‌طور کلی نظام پولی و بانکی کشور از مسئولان ارشد و تصمیم‌گیر گرفته تا نهادهای اجرایی و عملیاتی در آزمونی سخت قرار گرفته‌اند. حال که درصد قابل توجهی از میزان رشد حدود دو برابری حجم نقدینگی به سمت بانک‌ها سرازیر شده، ضروری است زمینه هدایت این نقدینگی به سمت تولید در سریع‌ترین زمان ممکن فراهم شود. البته ضرورت مقدم، رفع موانع تولید و خروج این بخش از رکود است که باید دید وعده‌های داده شده در این خصوص عملیاتی خواهد شد یا خیر؟ البته در شرایط رکود یا فصل بین خروج از رکود و ورود به دوره رونق، سود عملیاتی بنگاه‌های اقتصادی به اندازه‌ای نیست که بتواند از پس تسهیلات با نرخ‌های سود حدود 30 درصدی بربیاید؛ اتفاقی که در روزهای گذشته صدای مسئولان بخش صنعت کشور را درآورده و بسیاری از تولیدکنندگان را واداشته تا بار دیگر مشکلات خود را از طریق رسانه‌ها به گوش مسئولان نظام پولی و بانکی برسانند. از این جهت ضروری است ضمن هدایت نقدینگی سرشار موجود در نظام بانکی به سمت تولید، نرخ سود تسهیلات ارائه شده به‌گونه‌ای تعیین شود که با سود فعلی بنگاه‌های تولیدی تناسب داشته باشد.

5 ـ در شرایطی که شرکت‌های بزرگ خارجی برای ورود به ایران صف کشیده‌اند، باید به‌گونه‌ای عمل شود که این ورود به رونق تولید و صنعت بومی کشور منجر شود؛ در غیر این صورت بنگاه‌هایی که قادر به رقابت با شرکت‌های قدرتمند خارجی نیستند، بار دیگر توان خود را از دست داده و باز هم نظام بانکی را با حجم انبوهی از مطالبات معوق و مشکوک‌الوصول مواجه خواهند کرد.

محمد رضایی

جام جم