آینده عربستان پس از مرگ پادشاه

ملک سلمان بخوبی می‌داند هدایت کشوری را به عهده گرفته که انتقادهای زیادی از نظر وضع حقوق بشر به آن وارد بوده و برخی سیاست‌های منطقه‌ای ریاض، عربستان سعودی را با انتقادات زیادی روبه‌رو کرده است. افکارعمومی جهان عرب به یاد دارند که چگونه ریاض در مقابل موج بیداری اسلامی قرار گرفت و با به راه انداختن جنگ‌های نیابتی، مانع پایان دیکتاتوری در جهان عرب شد. حمایت‌های پنهان و آشکار ریاض از اسلام‌گرایان افراطی از دیگر بحران‌هایی است که ملک‌سلمان با آن روبه‌رو بوده و به‌نظر نمی‌رسد گرایش‌های محافظه‌کارانه او، تغییری در این سیاست‌ها ایجاد کند. هرچند پادشاه جدید عربستان سابقه اتحاد نظامی با ایالات متحده را برای آنچه مبارزه با تروریسم خوانده می‌شود در کارنامه خود دارد، اما باید دید در دوره پادشاهی وی، تغییر محسوسی در راهبرد مبارزه با گروه‌های تروریستی منطقه ایجاد خواهد شد یا همان نبرد نمایشی ماه‌های گذشته ادامه خواهد یافت.

ملک سلمان همچنین با مسائل فلسطین نیز روبه‌روست. طرح تازه ریاض برای استقلال فلسطین عملا با کارشکنی آمریکا شکست خورده و عربستان از یک‌سو با فشار جهان عرب به‌دلیل انفعال در برابر اسرائیل مواجه است و از دیگر سو به‌دلیل نزدیک شدن به تل‌آویو بر سر برخی بحران‌های منطقه‌ای از جمله پرونده هسته‌ای ایران، اراده لازم برای مقابله با نژادگرایی صهیونیست‌ها را ندارد. این وضعی است که کار عربستان را برای مدیریت بحران‌های پیش‌رو مشکل کرده است. ملک سلمان اکنون پادشاهی کشوری را در اختیار گرفته که بودجه‌اش تا مرز 85 درصد وابسته به نفت است و سیاست‌های منطقه‌ای این کشور، درآمدهای نفتی این کشور را بشدت کاهش داده و همین وابستگی به طلای سیاه، اقتصاد عربستان را آسیب‌پذیر کرده است. ساختار غیردموکراتیک نظام پادشاهی در عربستان از یک‌سو و اعتراضات مردمی در بخش‌های مختلف این کشور، بویژه پیوند این اعتراضات با قیام‌های مردمی برخی دیگر از کشورهای همسایه همچون بحرین و یمن، از دیگر بحران‌های ساختاری است که ملک سلمان در دوره پادشاهی خود با آن مواجه است.

هرچند پادشاه جدید آل‌سعود در اولین نطق خود، از وحدت جهان عرب سخن گفته، ولی به‌نظر نمی‌رسد کارنامه گذشته عربستان بویژه در ارتباط با حمایت از حضور نظامی بیگانگان در منطقه، کمکی به این همگرایی کرده باشد. بنابراین باید دید ملک‌سلمان آیا برنامه‌ای جدی برای وحدت در جهان اسلام دارد یا شعار همگرایی فقط در سطح شعار باقی خواهد ماند؟

گرچه صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که منش محافظه‌کارانه پادشاه جدید عربستان مانع از آن می‌شود که تغییری محسوس در سیاست‌های ریاض در قبال بحران‌های جاری رخ دهد، اما افزون بر آن، سن و سال بالا و خبرهایی که درباره بیماری ملک سلمان عنوان شده، این احتمال را بیش از پیش مطرح کرده که در دوره او، عملا دست‌های پشت پرده زمام امور را در اختیار گرفته و فرصتی برای ابتکارعمل به هفتمین پادشاه آل‌سعود داده نمی‌شود. پادشاهی که در یکی از بحرانی‌ترین ادوار تاریخ برای پادشاهی عربستان، زمامدار کشوری نفتخیز شده است.

مشروح گزارش مربوط به تحولات عربستان پس از مرگ ملک عبدالله را در صفحه 6 بخوانید.