تخت‌جمشید همچنان در تهدید

عضو هیات علمی‌دانشگاه آزاد واحد شیراز در گفت‌وگو با مهر، با بیان این‌که دو عامل در ایجاد فرونشست تاثیر دارد، گفت: یکی از مسائل مهم در ایجاد فرونشست از دست رفتن آب‌های زیرزمینی به دلیل برداشت‌های بی‌رویه است.

عبدالمجید اسدی افزود: یکی دیگر از موارد مهم در ایجاد این پدیده، افت سطح ایستایی بر اثر فعال شدن گسل است که این گسل باعث تخلیه آب و در نهایت پدیده فرونشست می‌شود. اگر فرونشست ناشی از برداشت بی‌رویه آب باشد آرام آرام اما اگر بر اثر فعال شدن گسل باشد ناگهانی ایجاد می‌شود.این متخصص زلزله‌شناسی با اشاره به این‌که تمام دشت‌های ایران روی گسل قرار دارد، اظهار کرد: از نظر زمین و زلزله‌شناسی تمام نقاط استان فارس از جمله تخت‌جمشید در معرض خطر است و هیچ تفاوتی بین شیراز، تخت‌جمشید و شهرهای دیگر وجود ندارد.

اسدی معتقد است: یکی از دلایل عمده تخریب و افتادن برخی ستون‌های تخت‌جمشید طی سال‌های اخیر زلزله بوده است. به همین دلیل احتمال وقوع زلزله در این محدوده وجود دارد.

این زلزله‌شناس با اشاره به فرونشست قسمت‌هایی از زمین نزدیک تخت‌جمشید، طی چند مدت اخیر گفت: احتمال دارد بزودی این منطقه دچار لرزش شود، لذا مسئولان مربوط می‌توانند با صرف هزینه کانون بعدی زلزله را مشخص کنند تا برای کاهش میزان خسارت تمهیداتی اندیشیده شود.

اسدی ضمن تشریح اتخاذ تمهیدات لازم برای کاهش خسارات زلزله، اظهار کرد: با توجه به کانون زلزله، می‌توان با انجام اقداماتی فرکانس زلزله آینده را پیدا و مشخص کرد که آیا این فرکانس با فرکانس سنگ‌های تخت‌جمشید یکی است یا خیر، زیرا اگر این فرکانس‌ها یکی باشد پدیده تشدید صورت می‌گیرد و تخریب بیشتر می‌شود.

وی به احتمال وجود گسل نزدیک تخت‌جمشید، اشاره کرد و افزود: البته این موضوع نیز نیاز به بررسی دارد و باید در منطقه اندازه‌گیری‌هایی صورت گیرد.

این عضو هیات علمی‌دانشگاه آزاد شیراز، لزوم مطالعه پیرامون این موضوع را ضروری دانست و گفت: ضروری است تحقیقات مطالعاتی پیرامون این موضوع انجام شود تا مشخص شود این فرونشست‌ها به دلیل برداشت‌های بی‌رویه ایجاد شده یا در نتیجه فعال شدن گسل به وجود آمده است.

وی با اشاره به این‌که یکی دو سال اخیر شاهد وقوع یک زمین لرزه در شهرستان مرودشت بودیم، گفت: برخی مواقع یک زلزله 4 ریشتری می‌تواند بیشتر از یک زلزله 8 ریشتری تخریب کند، زیرا این امر به کانون زلزله، فاصله از سطح بستگی دارد.اسدی با تاکید بر این‌که تخت‌جمشید یک سازه سنگی است و فرکانس سازه‌ها یکی است، بیان کرد: این بنا مربوط به 2500 سال قبل است، از این رو دچار فرسودگی شده و مقاومت آن نیز کمتر شده است.

خطر پدیده فرونشست

یک زلزله‌شناس‌ و عضو هیات علمی ‌دانشگاه شیراز نیز درخصوص تشدید پدیده فرونشست در اطراف تخت‌جمشید گفت: پدیده فرونشست طی سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ در منطقه نقش رستم تا روستای شول اتفاق افتاد، اثرات نشست در امتداد کوه حسین از نقش رستم تا روستای شول مشخص است و مقدار نشست بین 2 تا ۳۰ سانتی‌متر تغییر می‌کند.

پروفسور عزت‌الله رئیسی افزود: افت شدید سطح آب زیرزمینی (حدود ۱۰ تا ۱۵ متر)، بروز خشکسالی شدید طی این سال‌ها و مساعد بودن آبخوان برای نشست (وجود لایه‌های ریزدانه رسی) موجب شد تا نشست حاصله در محوطه نقش رستم مشاهده شود.وی اظهار کرد: طی سال‌های مذکور در محدوده تخت‌جمشید نشستی رخ نداد، اما افت سطح آب زیرزمینی بالاخره اثر خود را در سال ۹۱ نشان داد، به طوری که در فاصله ۲۰۰ متری از صفه اصلی تخت‌جمشید شکافی موازی با صفه به طول ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر، عرض یک متر و عمق حداکثر یک متر نمایان شد.

به گفته رئیسی، براساس مطالعات انجام شده مشخص شد که به علت وجود آهک در زیر آبرفت، چنانچه چاه‌های برداشت آب تا مرز این دو سازه یا پایین‌تر از آن حفر شوند، در اثر برداشت طولانی‌مدت آب احتمال رخداد آب‌فروچاله نیز وجود دارد که می‌تواند خطر احتمالی دیگری برای تخت‌جمشید و نقش رستم در آینده باشد.وی در باره راهکارهای مقابله با این پدیده اظهار کرد: پیشنهاد می‌شود اولا برداشت از چاه‌های پمپاژ در محدوده حریم تخت‌جمشید و نقش رستم محدود شود تا افت سطح آب زیرزمینی متوقف گردد. ثانیا در صفه تخت‌جمشید نقاط برداشت ارتفاعی و مختصاتی به صورت یک شبکه دقیق ژئودتیک نصب شده و نشست زمین پایش شود.

به گفته این پژوهشگر، متاسفانه طی چند مدت اخیر عمق این فرونشست‌ها در محدوده تخت‌جمشید بیشتر شده و نگرانی‌هایی را همراه داشته است. لذا ضروری است هرچه سریع‌تر نسبت به برگرداندن سطح سفره آب‌های زیرزمینی مانند گذشته اقدام شود، در غیر این صورت ادامه این روند می‌تواند مشکل‌ساز شده و عظیم‌ترین بنای سنگی را با تهدید روبه‌رو کند.

مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور مرکز شیراز نیز وجود گسل را به عنوان عامل تشدید فرونشست موثر دانست و گفت: به همین دلیل وجود گسل می‌تواند در هدایت فرونشست به دامنه کوه تاثیرگذار باشد. به عنوان نمونه این پدیده در دشت ارژن رخ داده و وجود گسل در ایجاد فرونشست تاثیر گذاشته است. علاوه بر این گسل‌ها عمق ترک‌ها را تشدید می‌کند و باعث می‌شود که زودتر این پدیده ظاهر شود.

وی یکی دیگر از راهکارهای ضروری در بخش‌هایی که علائم فرونشست در سطح ظاهر شده را مطالعات بررسی فرونشست و رفتارسنجی با استفاده از مطالعات ژئوفیزیکی، GPR و رادار، نصب ابزار دقیق، زمین‌شناسی مهندسی، ژئوتکنیک و آب ـ زمین‌شناسی دانست و گفت: در این میان مطالعات ژئوفیزیکی، GPR و رادار سریع‌ترین روش برای شناسایی تونل‌های زیرزمینی و توسعه آنها را نشان می‌دهد و می‌توان با شناخت از وضع پدیده در زیر، چاره‌ای برای گسترش نیافتن و مهار آنها انجام داد.