شگفتی‌های حرکت

موجوداتی مانند قورباغه، کک و کانگورو ماهیچه‌های منحصربه‌فردی دارند که به آنها اجازه جهش یا پریدن را می‌دهد.

به عنوان مثال، ماهیچه‌های پاهای قورباغه با انقباض، قدرت کافی را برای رانده شدن در فضا به‌دست می‌آورند.

قدرت جهش این موجودات نیز نسبت به جثه آنها قابل توجه است. یک کک با استفاده از انرژی ذخیره شده در بند پاهایش می‌تواند صد مرتبه بیشتر از ارتفاع قد خود بپرد.

پرش فوق‌العاده نوع خاصی از کک به نام کک گربه‌ای که اغلب در بدن گربه‌ها و سگ‌ها یافت می‌شود، این پرش فوق‌العاده گاه به مرز 34 سانتی‌متر می‌رسد، در حالی که طول بدن خود این حشره تنها یک تا سه میلی‌متر است. اما درخصوص حیوانات چهارپا حرکت اغلب به صورت هماهنگ انجام می‌شود. به عنوان مثال، یک یوزپلنگ برای راه‌رفتن معمولی، نخست پای راست جلویی و در برخی موارد پای چپ را حرکت می‌دهد و سپس جفت پاهای عقبی به صورت معکوس جابه‌جا می‌شود. اما وقتی بنا بر دویدن باشد، پاهای جلویی همزمان با یکدیگر و سپس پاهای عقبی باز هم به صورت همزمان حرکت می‌کنند.

سریع‌ترین دونده‌های جهان

دویدن یوزپلنگ به اندازه‌ای حساب شده و دقیق است که باعث شده این حیوان رکورددار سریع‌ترین حیوان خشکی البته در مسافت‌های کوتاه باشد. یک یوزپلنگ طی سه ثانیه به سرعت 96 کیلومتر بر ساعت می‌رسد. بیشترین سرعت ثبت شده برای یوزپلنگ‌ها، رقمی حدود 105 کیلومتر در ساعت است. اما این حیوان به دلیل از دست دادن انرژی نمی‌تواند این شرایط را زیاد ادامه دهد.

یک نوع بز کوهی به نام پرونگورن آنتلوپ که بومی نواحی غربی و مرکزی آمریکای شمالی است، از نظر سرعت مقام دوم را در جهان دارد. وجه تمایز پرونگورن با یوزپلنگ این است که در مسافت‌های طولانی پرونگورن سریع‌تر است. سرعت این حیوان حداکثر به 86 کیلومتر در ساعت می‌رسد، اما مقام سوم را همزمان آهوی مغولی و اسپرینگ‌بوک یا غزال آفریقایی با سرعت حداکثر 80 کیلومتر بر ساعت کسب کرده‌اند. پس از آنها نیز به ترتیب غزال گرنتز، غزال تامسونز و خرگوش صحرایی اروپایی با سرعت 76، 76 و 72 کیلومتر در ساعت عنوان سریع‌ترین‌ها را
به دست آورده‌اند.

ماهیچه‌های نرم‌تنان

یکی از انواع ماهیچه‌های منحصربه‌فرد را می‌توان در نرم‌تنانی از جمله خاره‌چسب جستجو کرد. ماهیچه‌های این صدف‌ها گاه تا ساعت‌ها منقبض باقی می‌ماند و این امکان را به آنها می‌دهد بتوانند برای مدت زمان مدیدی خود را چسبیده به صخره‌های سنگی نگه دارند. چنین شرایطی برای بیشتر مهره‌داران فراهم نیست؛ چرا که ماهیچه‌های آنها به دلیل صرف انرژی رفته‌رفته از بین می‌رود. اما این نرم‌تن قلمروطلب برای انقباض ماهیچه‌های خود، انرژی بسیار کمی را مصرف می‌کند.

تکنیک پرتاب به جلو در مارها

مارهای عضو خانواده زنوفیدیا که بیشتر گونه‌ها و بخصوص گونه‌های مشهوری همچون کبری‌ها، افعی‌ها و مارهای دریایی را شامل می‌شود، گاه برای حرکت، استراتژی خاصی به نام «پرتاب رو به جلو» را در پیش می‌گیرند. این روش مختص گذر از زمین‌های سست، ناپایدار و لغزان است.

افعی شاخدار صحرایی و مار زنگوله‌دار شاخدار را باید جزو خبره‌های این فن به حساب آورد. این تکنیک برگرفته از قانونی به نام جنبش نوسانی جانبی است. مار در این حرکت، سر خود را بلند کرده و با نوعی پرتاب به جلو، نخست سر و سپس سایر اندام‌های بدن و دم را بر زمین می‌کشد. این حرکت بارها تکرار می‌شود، به طوری که در نهایت شکل ایجاد شده بر زمین درست شبیه تعدادی خط موازی اما ناتمام است.

رازهای پرواز

یک حشره برای بلند شدن از جای خود، حتما باید از ماهیچه‌های پاهایش کمک بگیرد. در این حالت بال‌ها نیز به شکل مسطح و در خلاف جهت بدن باز می‌شود. زمانی که حشره به هوا رفت، بال‌های عریضش تا حد ممکن باز می‌شده و بال زدن با تمام قدرت آغاز می‌شود. اما پیش از آن لازم است ماهیچه‌ها با قدرت بدن را به سمت بالا سوق دهند.

در مورد پرواز پرنده‌ها نیز قواعدی وجود دارد. به عنوان مثال، پرندگان ماهیچه‌های سینه‌ای قوی دارند که به آنها اجازه می‌دهد بال‌هایشان را به طرف بالا بکشند. هنگام حرکت به طرف بالا، بال‌های عریض پرنده باز شده و سطح آنها به وسیله پرها تا حد امکان افزایش می‌یابد. پس از آن ماهیچه‌ها دوباره بال‌ها را به سمت پایین هل می‌دهند. ضربه‌های به طرف پایین نیز پرنده را به سمت بالا و جلو هدایت می‌کند. در واقع این قدرت حرکت و جابه‌جایی ماهیچه‌هاست که به پرندگان اجازه می‌دهد خلاف جهت جاذبه حرکت کنند.

شنای متفاوت اختاپوس

جانوری مانند اختاپوس نیز برای حرکت شیوه خاص خود را دارد. این آبزی هشت‌پا به کمک پاها یا همان زواید پشت سر خود شنا می‌کند. این شیوه از تاثیر فشار تا حد امکان می‌کاهد، اما این موجود برای آن‌که بتواند خود را به سمت جلو سوق دهد، نخست باید از کلاهک جلوی سر که غرق در آب است، کمک بگیرد. عملکرد این محفظه به این شکل است که آب را با فشار از خود بیرون می‌دهد و با این کار، انرژی لازم برای حرکت رو به جلو مهیا می‌شود./ ضمیمه سیب

فرناز حیدری‌/‌ کارشناس ارشد مهندسی محیط‌زیست