همه‌چیز را از من بگیر، امید را نه

امروزه با توجه به اهمیت امید و نقش پررنگی که در زندگی افراد دارد، می توان گفت امیددرمانی برای افراد کم امید یا آن دسته از افرادی که امید خود را از دست داده اند، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

درمانگر با استفاده از تکنیک های امیددرمانی فرد را قادر می سازد تا با مشکلاتی که او را کاملا ناامید کرده، مواجه شود و با آنها مبارزه کند.

افراد امیدوار چگونه اند

در زندگی هر کسی لحظاتی هست که امید از حرکت می ایستد. انگار زمان ایستاده باشد. این کرختی یا بی تفاوتی ذهنی می تواند فقط برای ساعاتی یا تمام عمر طول بکشد، اما چرا برخی افراد موقتا احساس یاس می کنند و عده ای دیگر برای همیشه تسلیم می شوند؟ جواب این سوال در عکس العمل های متفاوت افراد بسیار امیدوار و افراد بسیار کم امید مشاهده می شود.

افراد امیدوار افرادی هستند که معتقدند می توانند خود را با مشکلات بالقوه و فقدان ها تطبیق دهند. آنها گفت وگو های درونی، مثبت و مداومی را با استفاده از جملاتی مانند «من درستش خواهم کرد و...» دارند. افراد بسیار امیدوار هنگامی که ناامید می شوند واکنش های هیجانی منفی کمتری را تجربه می کنند.

آنان در مقایسه با افراد کم امید در یافتن مسیر های دیگری برای اهداف اصلی شان ماهرند. بر عکس افرادی که امید اندکی دارند، در مقابله با مشکلات و برای پیدا کردن راه حل سر در گم هستند و نمی دانند چه کنند.

مکانیسم مقابله ای دیگری که افراد بسیار امیدوار به کار می برند، در نظر گرفتن اهداف دیگر است؛ وقتی هدف اصلی دیگر وجود ندارد.

امید، مبنای روابط بین فردی

امید و امیدواربودن در روابط بین فردی نقش موثری دارد. رابطه سالم با خود، اساس و مقدم بر داشتن رابطه خوب با دیگران است. کسی که خودش را دوست ندارد احتمالا دیگران را هم نمی تواند دوست داشته باشد. کسانی که امید پایینی دارند، به خودشان اعتنا و توجهی نمی کنند و به انداره افراد پرامید نیازهایشان را برآورده نمی سازند.

افراد پرامید با امیدی که دارند، به روابطشان طراوت و تازگی می بخشند. هر کس برای این که رشد و پیشرفت داشته باشد باید بتواند رابطه زنده ای با دیگران برقرار سازد، خواه آن فرد همسر، پدر و مادر یا یک همکار یا دوست باشد؛ امید خود را در تمامی روابط مهم با دیگران نشان می دهد. شخص پر امید اولین قدم برای دوست داشتن را ـ که دوست داشتن خود است ـ در نظر دارد و آنچه را برای خود می پسندد، برای دیگران نیز می پسندد.

آموزش امید، لازمه امیددرمانی

امید قابل آموزش دادن است، به این معنا که می توان امید و خوشبینی را با سر فصل هایی همچون تعریف، عوامل موثر بر آن، کاهنده ها و افزاینده های امید، راه های کنترل و افزایش امید در قالب دوره های آموزشی یکروزه، دوروزه و از طریق کتاب یا تشکیل کلاس آموزش داد. در اینجا به آموزش دهنده های آگاهی نیاز است که بتوانند افراد را به اهداف مطلوبشان نزدیک کنند در آموزش امید، آموزش خوش بینی یکی از اهداف امیددرمانی است، در این مرحله لازم است فرد بیاموزد افکاری را که در حال ناخوشی از ذهنش عبور می کند، تشخیص دهد.

مرحله دوم، ارزیابی و پالایش این افکار است. این کار به این معناست که فرد بپذیرد در مواقع ناامیدی تمامی آنچه به خود می گوید و تلقین می کند، لزوما صحیح نیست.

در مرحله سوم فرد باید بیاموزد هرگاه اتفاقات ناخوشایندی روی می دهد، تا جایی که امکان دارد تعریف درستی از آن داشته باشد و با افکار بد خود مقابله کند. مرحله آخر در آموزش امید، دوری کردن از فاجعه پنداری است. در عین حال که فکر کردن درباره بدترین حالت ممکن ـ یعنی فاجعه پنداری ـ گاه می تواند سودمند باشد، اما در شرایطی که امکان وقوع بدترین حالت بسیار اندک است به هیچ وجه سازنده نیست، چرا که این کار انرژی شما را تحلیل می برد و وضع روحی شما را از آنچه هست، بدتر می کند.

امیددرمانی، چگونه؟

یکی از راه های امیددرمانی، امید سازی یا امید یابی، از طریق گفتن داستان زندگی خود به فرد ناامید است. زندگی هر کس داستانی دارد. این داستان ها در ما احساس همبستگی و استمرار در زندگی به وجود می آورد و سرنخ هایی را برای امید ما به آینده به دست می دهد. قسمت مهمی از فرآیند امید یابی عبارت از تشخیص رشته های امید در زندگی است.

در امیددرمانی، درمانگر می تواند از طریق داستان ها به مراجعه کننده کمک کند که رشته های امید را شناسایی کند.

دعوت از اشخاص برای گفتن قصه زندگی شان، درک و فهم ما را از این که امید چگونه رشد کرده، از بین رفته یا طی زندگی دچار رکود شده، تسریع می کند. گفتن قصه خود برای درمانگر که با مشکلات فعلی مرتبط است، می تواند احساس حرکت را به وجود آورد و به فرد کمک کند که کمتر احساس کند، گیر افتاده است.

مرحله دوم امیددرمانی، امیدافزایی (بالا بردن امید) است. کسانی که امیدوارند معتقدند که در به وجود آوردن افکار امیدبخش، پیدا کردن راه های اثربخش، پیدا کردن انگیزش کافی و رفع موانع امیدافزایی عملکرد خوبی دارند. در این قسمت از درمان به فرد در شناسایی نقاط قوتش و افزایش شایستگی های وی کمک می شود.

در امیدافزایی آنچه نقش مهمی به عنوان منبع بالقوه امید دارد، «شوخ طبعی» است. تحقیقات نشان می دهد کسانی که امید بالاتری دارند، از شوخ طبعی برای مقابله با موانع و مشکلات زندگی استفاده می کنند و تجربه شوخی و خنده می تواند تاثیر مثبتی روی حالت امیدوارانه بگذارد. درمانگران از مقوله شوخ طبعی برای بالا بردن روحیه فرد نیز کمک می گیرند.

در امیددرمانی به درمانگر مطلعی نیاز است تا به افراد مایوس و افرادی که در شرایط ناامید کننده قرار گرفته اند و به تنهایی نمی توانند از پس مشکلاتشان برآیند، کمک کند تا از مفاهیم تعالی بخش امید کمک گرفته و برای رفع مشکل خود بکوشند.

فراموش نکنیم، انسان ناامید به سه چیز می اندیشد: حسرت دیروز، اتلاف امروز و ترس از فردا. انسان امیدوار نیز سعادت خود را در سه چیز می بیند، تجربه از دیروز، استفاده از امروز و امید به فردا.

امیددرمانی و نقش آن در تندرستی

در سال های اخیر، روان شناسان به امید به عنوان یک نقطه قوت روانی نگریسته و معتقدند امید و توجه به امیددرمانی می تواند به سلامت روانی افراد کمک زیادی کند. یافته های پژوهشی نشان می دهد افرادی که امیدواری بالاتری دارند، عزت نفس بیشتر، عملکرد تحصیلی بهتر و تعهد بیشتری نشان می دهند.

در امیددرمانی اگر امید را جایگزین استرس و اضطراب کنیم، بسیاری از بیماری ها کاهش می یابد زیرا فقدان چنین حالتی باعث افزایش شرایط نابسامان روانی و در نتیجه ناخوشی های جسمانی انسان خواهد شد. امید مانند دارو دارای اثرات بیولوژیک است و می تواند روی کنترل درد و ناتوانی بیماران تاثیر مثبت داشته باشد و با ایجاد تغییر در حالات بیولوژیک بدن، درد را تعدیل کند و موجب احساس خوشایند در انسان شود.

>> جام جم/ معصومه اسدی