دغدغه‌های مفاصل خسته

اما بهتر است اطلاعاتی را درباره فرآیند بیماری، چگونگی پیشرفت، تشخیص و درمان آرتریت روماتوئید بدانید تا اگر شما هم به آن مبتلا هستید، بهترین راه را برای مقابله با آن بیابید.

آرتریت روماتوئید، بیماری التهابی مفاصل خود ایمیون است که تاکنون علت مشخصی برای بروز آن پیدا نکرده‌اند. التهاب مفاصل به شکل قرینه بوده و مفاصل محیطی بیشتر درگیر می‌شوند.

این بیماری در دهه چهار و پنج زندگی شایع است و شیوع آن در زنان سه‌ تا چهار برابر بیش از مردان است و درگیری مفاصل به شکل پلی آرتریکولار است یعنی چند مفصل با هم آسیب می‌بینند.

شیوع نسبتا بالا

میزان شیوع بیماری در جامعه از سه دهم تا دو دهم درصد است. البته آمار دقیق مبتلایان در کشور ما وجود ندارد.

اگر در خانواده‌ای میزان شیوع را بررسی کنیم، می‌بینیم در افراد درجه اول فامیل نسبت ابتلا چهار برابر بیشتر از خانواده‌های سالم است.

این موضوع در دو قلوهای تک‌تخمی نیز صدق می‌کند در صورتی که در یکی از دوقلوهای تک‌تخمی بیماری آرتریت روماتوئید اثبات شود، احتمال ابتلای قل بعدی 20 درصد است.

تغییرات فیزیولوژیک مفصلی

لایه سینوویال داخل مفصل، نقش تغذیه مفصل و ترشح مایع را به عهده دارد و مواد سمی مفصلی را نیز خارج می‌کند، در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید این روند دچار اختلال می‌شود.

در اثر وقایع پیچیده‌ای، سینوویال آنقدر ضخیم شده که تمام فضای مفصلی را احاطه و شروع به ترشح مواد سمی و آنزیم می‌کند که موجب خورده‌شدن سطح غضروفی می‌شود.

این روند آنقدر ادامه می‌یابد که به استخوان‌ها می‌رسد و سرانجام سطح مفصلی به طور کامل
از بین می‌رود. به این حالت آرتروز اطلاق می‌شود البته اگر خوردگی مفصل در اثر بیماری آرتریت روماتوئید باشد، آرتروز ثانوی نام می‌گیرد.

از بین رفتن مفصل و التهاب به‌وجود آمده در تاندون‌ها به شکل توامان، باعث دفرمیته (بدشکلی) در اندام درگیر می‌شود.

در گذشته این بیماری را خوش خیم می‌دانستند، اما امروزه به این نتیجه رسیده‌اند که از زمان شروع بیماری تا برجای گذاشتن اثرات آن، زمان کوتاهی طول می‌کشد و باید هر چه سریع‌تر مانع پیشرفت بیماری شد.

اهمیت عوامل خارجی

عوامل اتیولوژیک زیادی را بر شمرده‌اند؛ سیگار، بیماری‌های عفونی و ویروسی یا تکه‌های غضروف که داخل مفصل وجود دارد به شکل عاملی خارجی عمل کرده و باعث تحریک سیستم ایمنی بدن می‌شود. این فعالیت سیستم ایمنی علیه خود سلول‌های غضروفی بدن است و به تخریب آن منجر می‌شود.

نداشتن درمان قطعی

وقتی بیماری آرتریت روماتوئید تشخیص داده می‌شود، نباید به بیماران امید بهبود قطعی داد. روند بیماری قابل پیش‌بینی نیست و در برخی بیماران خیلی زود بهبودی نسبی دیده می‌شود؛ گرچه ممکن است در آینده دوباره عود کند.

در تعدادی دیگر هم احتمال می‌رود سرعت بیماری زیاد باشد. در 10 تا 15 درصد موارد، بیماری کاملا غیر قابل کنترل است و به درمان دارویی پاسخ مناسبی نمی‌دهد.

تصور غلطی در میان مردم رایج است که اگر مبتلایان زن باردار شوند، بیماری بهبود می‌یابد. البته این تا حدودی درست به نظر می‌رسد، زیرا حدود یک تا دو سوم از بیماران در طول دوره بارداری دچار بهبود می‌شوند و این مدیون هورمون‌های مترشحه در زنان باردار است؛ ولی یکی، دو هفته بعد از زایمان انتظار حملات مفصلی را داریم و به همین دلیل چنین مادرانی باید بعد از تولد، شیر خشک را نیز در برنامه تغذیه‌ای کودک خود قرار دهند.

چون احتمال می‌رود عود آرتریت آنقدر شدید باشد که مادر دیگر قادر به تغذیه کودک خود نباشد. با عود بیماری، درمان دارویی لازم است و داروهایی که به مادر داده می‌شود، وارد شیر شده و برای شیرخوار مضر است.

اشتباه سیستم ایمنی بدن

وقتی سیستم ایمنی دچار اشتباه می‌شود، دیگر قادر به شناسایی بافت طبیعی بدن نیست و اعضا را به عنوان جسمی خارجی تصور می‌کند که باید از بدن بیرون رانده شود. فاکتوری به نام «آر‌ اس»
در بدن بیماران وجود دارد که در 80 درصد بیماران مثبت است و در 15 تا 20 درصد مردم عادی هم دیده می‌شود، پس این دلیل قانع‌کننده‌ای نیست که بر مبنای فاکتور تشخیص را قطعی کنیم. همه بیماران باید از سوی پزشک معاینه شوند تا حساسیت مفصل، تورم و محدودیت در معاینه دیده شود.

تشخیص بیماری

آنتی‌بادی‌ای به نام آنتی سی‌سی‌پی در بدن بیماران وجود دارد که در ایران نیز اندازه‌گیری می‌شود؛ اگر فاکتور آر اس و آنتی سی‌سی‌پی مثبت باشد، 80 تا 90 درصد وجود بیماری قطعی می‌شود حتی اگر فقط یک مفصل درگیر باشد.

نقاط درگیر بدن

بیماری آرتریت روماتوئید در دست‌ها تغییرات بیشتری ایجاد می‌کند و مشهودتر از دیگر نقاط بدن است. تغییر شکل در ناخن‌ها، کجی مچ دست و گاهی نیز پارگی تاندون‌ها اتفاق می‌افتد.

برخی اوقات برای کاهش درد و کم‌کردن شدت تورم تزریقاتی در ناحیه مفاصل انجام می‌شود که همین کار ممکن است باعث پارگی در تاندون‌ها شود. التهاب در مفاصل می‌تواند به اعصابی که از مچ دست عبور می‌کنند نیز صدمه بزند.

بیمار دائم در دستش احساس مور مور می‌کند و ممکن است دیگر قادر نباشد حتی لیوانی را در دستانش نگه دارد.

لگن جزو مفاصلی است که در مراحل آخر گرفتار می‌شود. در ستون فقرات هم ناحیه درگیر فقط مهره‌های گردنی است؛ البته درگیری این منطقه خطرناک است.

کف پا بتدریج صاف، مچ پا کج و انگشتان نیز روی هم قرار می‌گیرند. گاه در معاینه متوجه می‌شویم مفصل فک براحتی باز نمی‌شود یا بیمار در این ناحیه احساس درد می‌کند.

بیماران، خشکی صبحگاهی دارند

درد، بیشتر مواقع هنگام شب است و بیمار هنگام برخاستن از رختخواب حدود یک تا دو ساعت باید بی‌حرکت بماند. در واقع بدن خشک می‌شود و بتدریج که فعالیت‌های روزانه خود را از سر می‌گیرد از شدت درد کاسته می‌شود.

عوارض خارج مفصلی

علائم خارج مفصلی نیز در تعدادی از بیماران دیده می‌شود. درگیری ریه، خستگی، التهاب پریکارد (لایه خارجی قلب)، تغییرات خونی و ندول‌های زیر جلدی از علائم خارج مفصلی هستند.

بیماران ممکن است دچار مشکلات چشمی از جمله قرمزی یا خشکی چشم‌ها شوند. حتی پارگی داخل چشمی نیز رخ می‌دهد.

فیبروز ریه هم دیده می‌شود، اما درگیری کلیه‌ها و دستگاه گوارشی در اثر مصرف بیش از حد مسکن‌هاست. گاه ندول‌هایی داخل پوست و ریه تشکیل می‌شود که در ندول‌های ریوی ممکن است این شک به وجود آید که توده‌های سرطانی به وجود آمده است. اگر مفصل ناحیه حنجره گرفتار شود صدا خشن‌تر خواهد شد.

مفاصل زانو و لگن را می‌توان با پروتز ترمیم کرد، ولی درباره دست، پروتزگذاری برای اصلاح بد شکلی است و کارایی چندانی ندارد.

فایده فیزیوتراپی و ورزش

مفصلی که حرکت نمی‌کند، عضلات اطرافش تحلیل می‌رود. فیزیوتراپی یا ورزش‌های مناسب مانع از تحلیل عضلانی می‌شود.

درمان را زود شروع کنید

در گذشته درمان از مسکن‌ها آغاز می‌شد و با فروکش نکردن بیماری بتدریج کورتون و دیگر داروها را اضافه می‌کردند و در پایان داروهای بیولوژیک استفاده می‌شد ولی در کشورهای غربی از همان ابتدا با داروهای بیولوژیک درمان را آغاز می‌کنند البته در ایران هم شروع می‌شود، ولی چون این دارو‌ها بسیار گران است و ممکن است برخی توان پرداخت هزینه داروها را نداشته باشند.

مسکن درد را کاهش می‌دهد، ولی جلوی بدشکلی اندامی را نمی‌گیرد. اگر پوشش درمانی مناسبی در ایران برای این داروها گذاشته شود، قطعا کمتر شاهد تغییرات اندامی در بیماران
خواهیم بود.

ضمیمه سیب - دکتر شهلا ابوالقاسمی ‌/‌ فوق‌تخصص روماتولوژی