دست و پنجه نرم‌کردن با استرس شغلی

با وجود این، کار‌کردن در برخی موارد می‌تواند منبع فشار و در واقع استرس روانی نیز باشد؛ استرسی که اثرات و عوارض منفی زیادی بر عملکرد و بازده کاری کارمندان و در نهایت یک اداره یا سازمان خواهد داشت.

به بیان دیگر مدیران، کارکنان و ارباب رجوع یک سازمان، همگی تحت تاثیر فشارهای عصبی دچار حالات روانی خاصی می‌شوند که در فعالیت‌ها و بازدهی آنها تاثیر خواهد داشت.

از آنجا که بسیاری از شاغلان کم و بیش با درجاتی از استرس شغلی دسته و پنجه نرم می‌کنند، بر آن شدیم پای صحبت‌های دکتر عبدالله شفیع‌آبادی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و متخصص مشاوره شغلی بنشینیم.

منظور از استرس شغلی چیست؟

استرس یک کلمه انگلیسی است که فارسی آن فشار است؛ بنابراین استرس همان فشار روانی است که در نهایت فرد را با شکست مواجه می‌کند و یکی از آفت‌های قرن کنونی است که در زمینه‌های مختلفی از جمله شغل گسترده شده است. وقتی می‌گوییم فردی استرس دارد یعنی در حقیقت تحت فشار روانی است و این فشار زندگی وی را مختل و ایجاد دلهره می‌کند و تصمیم گیری‌های او را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

‌چرا این اصطلاح همیشه با بار منفی همراه است؟

شغل یکی از مهم‌ترین، اساسی‌ترین و بنیادی‌ترین عوامل زندگی انسان است که ایجاد امنیت برای جامعه و سلامت روانی را به دنبال دارد و می‌تون آن را با زنده بودن فرد مساوی دانست، بنابراین اگر فردی در زمینه شغل خود با استرس روبه‌رو باشد، روند زندگی اش مختل می‌شود و از سلامت روان فاصله می‌گیرد. با توجه به این‌که استرس شغلی آثار نامطلوبی را هم برای فرد و هم برای جامعه به دنبال دارد، پس این پدیده منفی تلقی می‌شود.

مدیران، کارکنان و ارباب رجوع یک اداره یا سازمان، تحت تاثیر فشارهای عصبی دچار چه حالات روانی و رفتارهای عصبی می‌شوند؟

استرس علائم فردی دارد که گریبانگیر کارکنان و مدیران می‌شود. این علائم عبارتند از: بی‌قراری، بی‌خوابی، حواس‌پرتی، کاهش تمرکز، اختلال در تصمیم‌گیری، خستگی، بالارفتن ضربان قلب، تعرق و تهوع، بی‌حوصلگی و کاهش آستانه تحمل فرد. فردی که دچار استرس شغلی است آستانه تحمل پایینی دارد و زود از کوره در می‌رود. در نتیجه کارآمدی او افت می‌کند و درنهایت ممکن است کارش را از دست بدهد و بیکار شود.

‌این نوع استرس چه اثرات و عوارضی را بر عملکرد و فعالیت‌های محیط کاری بر جای می‌گذارد؟

مسلما وقتی کارکنان یک سازمان دچار استرس باشند، با افت عملکرد و کارکرد روبه‌رو می‌شوند و به دنبال آن علمکرد نهایی سازمان افت می‌کند و پیامدهای وسیع‌تر و مخرب‌تری به دنبال دارد؛ بنابراین سلامت روان، آرامش کارکنان و کارایی و عملکرد آنان تاثیر مستقیمی بر فضای محیط کار و کارایی بالای سازمان دارد و موجب افزایش کمی و بهبود کیفی خدمات و کالا می‌شود.

‌‌استرس شغلی تا چه اندازه بر اثر تعارضات روانی درونی خود شخص و مشکلات روحی‌اش شکل می‌گیرد؟

یکی از عواملی که در بروز استرس شغلی موثر است، ویژگی‌های شخصیتی و فردی است. افرادی که آستانه تحمل آنها پایین است یا زیاده‌طلب هستند یا از لحاظ کارکردی مشکل دارند، بیشتر دچار استرس شغلی می‌شوند. این افراد معمولا با هرگونه ناکامی و تغییر، مضطرب و نگران می‌شوند. این مساله به حیطه شغلی آنان نیز سرایت می‌کند و در انجام امور با استرس‌های فراوان و با افت کاری مواجه می‌شوند. یعنی افرادی که روحیه قوی، توازن و تعادل درونی بیشتری دارند کمتر دچار استرس شغلی می‌شوند.

‌‌آیا تاکید بیش از حد بر رعایت ضوابط و قوانین کار نیز می‌تواند در ایجاد استرس موثر باشد؟ به بیان دیگر توجه و تاکید بیش از حد بر ضوابط کاری خوب است یا بد؟

یکی از مواردی که به ایجاد استرس شغلی منجر می‌شود قوانین خشک، بی‌روح و یکطرفه یک سازمان یا کارفرماست. اگر افراد در محیط کار به صورت ابزار و ماشین در نظر گرفته شوند و به مسائل روانی و مشکلات آنها توجه کافی نشود، بتدریج دچار استرس شغلی می‌شوند و احساس نارضایتی می‌کنند. در سازمان‌ها یا محیط‌های کاری که کارفرما به صورت افراطی انتقاد و عیب‌جویی می‌کند و به نکات مثبت و قوت کارکنان بی‌توجهی می‌شود، معمولا این مسأله بیشتر به چشم می‌خورد. رعایت قانون خوب و مطلوب است، اما افراط در آن و در نظر نگرفتن روحیه و عواطف انسان‌ها باعث خشکی کار و ایجاد ناراحتی و استرس شغلی می‌شود.

تغییر شغل یا فضای کاری در این استرس چقدر تاثیرگذار است؟

تغییر شغل و پرداختن به شغلی جدید می‌تواند به طور موقتی ایجاد استرس کند. نکته مهم آن‌که نبود امنیت و ثبات شغلی بشدت در ایجاد استرس شغلی موثراست و چنانچه فردی در شغلی که دارد احساس امنیت نکند، به طور مستمر و شدید استرس شغلی را تجربه می‌کند. به همین دلیل است که افراد استخدام در مشاغل دولتی را ترجیح می‌دهند، زیرا در مقایسه با مشاغل آزاد، از ثبات‌ بیشتری برخوردار است.

‌‌بی‌عدالتی و تبعیضی که بین کارکنان گذاشته می‌شود تا چه حد در بروز استرس‌های شغلی موثر است؟

گاهی ممکن است در یک سازمان بی‌عدالتی وجود داشته باشد که می‌تواند به ایجاد ناراحتی و ناامنی در فرد منجر شود، اما مسأله دیگری که به آن نیز باید اشاره شود این است که ممکن است فردی توقعات زیادی داشته باشد و به طور دائم، خود را با دیگران که حتی در سطح او نیستند، مقایسه کند. در این صورت خود فرد است که بی‌علت احساس می‌کند با بی‌عدالتی روبه‌رو شده است.

‌آیا نداشتن همکار خوب در ایجاد استرس شغلی موثر است؟

همان‌طور که قبلا هم به آن اشاره شد برای ایجاد محیطی سالم، هم خود کارکنان اهمیت دارند و هم مسائل مربوط به شغل. فردی که زود از کوره در می‌رود در محیط کار یا در روابط بین فردی با اختلال کارکردی روبه‌رو می‌شود. بنابراین اگر در محیط کار افراد با استرس شغلی روبه‌رو نباشند یا استرس آنها حداقل باشد زود از کوره در نمی‌روند و اگر در یک مجموعه کارکنان آن سازمان افرادی گرم و اجتماعی باشند و روابط حسنه و صمیمی داشته باشند برای فرد نوعی دلگرمی را به دنبال دارد و افراد بهتر در آن مجموعه کار می‌کنند.

‌نداشتن تخصص هم می‌تواند در ایجاد استرس شغلی موثر باشد؟

به کارنگرفتن افراد بر اساس توانایی و تخصصی که دارند باعث می‌شود هم خود فرد دچار استرس شود و هم کارفرما ناراضی باشد. پس توصیه اکید این است هر فردی در هر شغلی که قرار دارد باید توانایی و تخصص و کارایی لازم را برای احراز آن شغل داشته باشد تا بتواند در آن به موفقیت برسد و کمتر با استرس روبه‌رو شود، زیرا اطمینان دارد که توان انجام آن کار را دارد.

می‌توان گفت یکی از ریشه‌های اصلی استرس‌های شغلی نگرفتن حقوق به اندازه میزان کار یا پایین بودن سطح درآمد به نسبت هزینه‌های زندگی باشد موافقید؟

دقیقا همین‌طور است. ساعات کار طولانی و متناسب نبودن هزینه‌های زندگی فرد با میزان درآمدش باعث می‌شود وی دچار استرس شود. استرس شغلی معمولا به نارضایتی شغلی می‌انجامد و با توجه به اهمیت شغل، تمام سیستم خانواده به هم می‌ریزد. زیرا هم درآمد فرد ناکافی است و هم ناگزیر است ساعات طولانی را به اشتغال بپردازد و نمی‌تواند وقتی را برای بودن با خانواده و پرداختن به فعالیت‌های زندگی در نظر بگیرد.

‌چرا مدیران باید نگران استرس شغلی کارمندان باشند؟

استرس شغلی هزینه‌های سنگینی برای فرد و جامعه به دنبال دارد و برآورد میزان دقیق هزینه‌های استرس شغلی دشوار است. زمانی که کارکنان یک مجموعه با استرس روبه‌رو هستند در محیط کار، فضا ناآرام است و افراد کم تحمل می‌شوند و احتمال بروز درگیری و ناراحتی بین آنها افزایش می‌یابد و چنانچه محیط کار ناسالم و فضا نامطلوب باشد، عملکرد کارکنان افت پیدا می‌کند و در نهایت مجموعه سازمان به دنبال کارکنانش صدمه می‌بیند.

‌ اگر بالا بودن فشار و ساعات کاری همراه با حقوق و مزایای خوب باشد، بازهم به استرس شغلی منتهی می‌شود؟

ساعات کار طولانی حتی اگر هم با مزایای خوبی همراه باشد چون توازن بین کار و زندگی را به هم می‌ریزد، باعث می‌شود فرد دچار استرس و ناآرامی شود. در این حالت جذابیت مالی برای فرد وجود دارد، اما چون از زندگی خانوادگی و انجام فعالیت‌های مفرح دور می‌شود به مرور زمان دچار استرس شغلی می‌شود، اما در مورد فشار کاری باید زمان بازیابی فرد و رسیدن به آرامش نیز در نظر گرفته شود. چنانچه فشارکار در حدی باشد که زمان زیادی را صرف آرام شدن خود بکند بازهم توازن بین ساعات کار و استراحت برهم می‌خورد.

‌کاهش استرس شغلی برای کارمندان با رعایت چه اصولی ممکن است؟

همواره پیشگیری از استرس شغلی بهتر از درمان آن است. برای انجام این کار باید ابتدا عوامل ایجادکننده استرس شغلی شناسایی شود. دنیای فعلی، دنیای علت و معلولی است و باید اول علت‌ها شناخته شود و بعد به پیشگیری و درمان اقدام کنیم. برای شناسایی عوامل فشارزا بررسی مشکلات فردی به‌تنهایی موثر نیست و باید به صورت سیستمی بررسی شود و شرایط شغل نیز مورد بررسی قرار گیرد و علت‌یابی شود.

‌‌آیا جدای از راهکارهای شخصی، دعوت از مشاوران و کارشناسان را برای دادن مشاوره در محیط‌های شغلی توصیه می‌کنید؟

یکی از مواردی که بسیار کارآمد خواهد بود ایجاد مراکز مشاوره شغلی است که در آن افراد متخصص و آموزش دیده‌ای که در دانشگاه‌ها در همین زمینه تحصیل می‌کنند و آموزش می‌بینند به ارائه راهنمایی و مشاوره‌های شغلی بپردازند. این مشاوران می‌توانند هم به محل‌های کار مراجعه کنند و هم در آنجا کارگاه‌هایی را برای آموزش‌های لازم کارکنان برگزار کنند و هم در مراکز مشاوره شغلی به ارائه خدمات بپردازند، بنابراین جزو توصیه‌های اکید اینجانب ایجاد مراکز مشاوره شغلی است.

با توجه به این‌که در بسیاری موارد، تغییر محل کار، شرایط یا همکاران ممکن نیست، بهترین مهارت‌هایی که هر شاغلی باید برای غلبه بر استرس‌هایش یاد بگیرد، چیست؟

بهترین توصیه من یادگیری مهارت‌های حل مسأله، افزایش سطح پذیرش و ایجاد سازگاری در محیط کار است.

پونه شیرازی‌ -‌ گروه جامعه