تصادف؛ آخرین تصویر یک راننده در جاده

از روبه‌رو نیز خودروهایی می‌آمدند و امکان عبور از سمت چپ وجود نداشته و می‌توانسته به تصادفی شدیدتر منجر شود. حالا روی یکی از سرنشینان صندلی عقب خودروی جلویی پارچه‌ای کشیده‌اند و سکه‌هایی کنارش انداخته‌اند. راننده خودروی عقبی همچنان بی‌هوش است و راننده جلویی چمباتمه نشسته و دیگر صدای «نمی‌بینم، نمی‌بینم» او نیز قطع شده است. دستش را روی صورت غرق خونش گرفته است و خبرنگار از او نمی‌خواهد که دستش را کنار بزند. توصیف چهره‌های غرق خون آغشته به خرده شیشه در گزارش‌های مطبوعاتی جایی ندارد. بسیاری از مردم خودشان این صحنه را از نزدیک دیده‌اند. آمار تصادفات جاده‌ای در ایران 20 برابر کشورهای دیگر جهان است.

به گفته رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور در دهه 80 جمعا 241 هزار و 236 نفر در ایران به دلیل وقوع حوادث رانندگی جان خود را از دست داده‌اند. آن‌گونه که در کنگره بین‌المللی تصادفات جاده‌ای در مشهد اعلام شد در 20 سال گذشته این عدد به بیش از نیم میلیون نفر می‌رسد و هر ساعت در ایران سه نفر بر اثر تصادفات جاده‌ای جان خود را از دست می‌دهند.

در هر تصادف یا حادثه جدا از ضررهای روحی، ضررهای مالی چون هزینه‌های بیمارستانی، هزینه‌های کفن و دفن و دیه و در مورد خودرو هزینه‌های صافکاری، رنگ و تعمیرات به راننده یا خانواده وی تحمیل می‌شود؛ اما در سطح کلان مجموع این ارقام یعنی خسارت‌های مستقیم و غیرمستقیم تصادفات بیش از 7 درصد تولید ناخالص ملی کشور است. ژاپن، آلمان و بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا به‌رغم آن که میزان تصادفاتشان پایین‌تر از میانگین جهانی بود با تدوین و اجرای برنامه‌های چهارساله و پنج‌ساله آمارشان را به نصف و حتی یک سوم کاهش دادند.

آلمان از 40 سال پیش برنامه‌های وسیعی را به اجرا گذاشته است تا بتواند آمار مصدومان جاده‌ای را کاهش دهد. ایمن‌سازی جاده‌ها، ساخت آزادراه‌های استاندارد، تجهیز امداد زمینی و هوایی و تدوین قوانین سختگیرانه از جمله این اقدامات در طول سال‌های گذشته بوده‌ است. به این ترتیب تعداد جان باختگان تصادفات جاده‌ای در این کشور به 3000 نفر در سال رسیده که قابل مقایسه با آمار بیش از 20 هزار نفری اعلام شده توسط مسئولان کشور ماست.

در ایران بسیاری از رانندگان به طور سنتی «تعداد زیاد خودرو» را دلیل اصلی تصادفات عنوان می‌کنند، اما مقایسه‌ کوچکی این باور ساده‌انگارانه را باطل می‌کند. طبق آمارهایی که مدیرکل ترافیک پلیس اسپانیا در دیدار با رئیس پلیس راهور ناجا در اختیار رسانه‌ها قرار داد، در این کشور ۴۴ میلیونی، ۲۹ میلیون دستگاه خودرو در خیابان و جاده‌ها تردد می‌کنند، ولی در سال ۲۰۰۸ تنها 3000 نفر به دلیل تصادفات و سوانح رانندگی جان خود را از دست دادند؛ این در حالی است که در ایران با جمعیت 73 میلیونی و تردد 11 میلیون و 500 هزار دستگاه خودرو، هر ساله شاهد مرگ 24 هزار نفر از هموطنان‌مان بر اثر تصادفات بخصوص جاده‌ای هستیم.

آمار پزشکی قانونی نشان می‌دهد که۸۰ درصد فوت‌شده‌ها حوادث رانندگی در دهه هشتاد مرد و ۲۰ درصد زن بوده‌اند. این آمار نشانگر آن است که عامل اصلی در عدم وقوع تصادفات رانندگی چابکی راننده (که بسیاری مردان آن را در انحصار خود می‌دانند) نیست، بلکه توجه به ضوابط رانندگی است که به گفته پلیس راه تهران توسط زنان 80 درصد بیشتر رعایت می‌شود. هرچند ابطال گواهینامه یک زن به دلیل رانندگی با سرعت بیش از 270 کیلومتر در ساعت در اتوبان‌های داخل شهر تهران نیز در سوابق پلیس راه تهران ثبت شده است.

با این حال به اعتقاد سرپرست پژوهشکده بیمه کشور، هنگام آزمون رانندگی همچنان به چابکی راننده بیش از هر چیز دیگر توجه می‌شود اما در کشورهایی که قوانین راهنمایی و رانندگی منظم‌تری دارند رعایت قوانین و نحوه رفتار راننده با رانندگان و عابران مورد توجه قرار می‌گیرد و آموزش‌های لازم در این زمینه ارائه می‌شود.

انسان، جاده، خودرو و محیط، چهار عامل موثر در تصادفات است. عادات متعددی در رانندگان برافزایش تصادفات در ایران موثر است: رانندگی با چراغ خاموش در شب، صحبت و توجه به همراه حین رانندگی، خوردن و نوشیدن هنگام رانندگی، عدم رعایت فاصله ایمنی و توجه نکردن به سرعت، حرکات نمایشی حین رانندگی، بی‌توجهی به علائم راهنمایی و رانندگی، صحبت با تلفن همراه حین رانندگی، بی‌توجهی به وجود نقص فنی در خودرو و خوردن شربت یا قرص‌های مسکن و خواب‌آور و سرعت زیاد یا کمتر از حد مجاز نیز از عوامل دیگری است که باعث ایجاد مشکل در رانندگی می‌شود. با این حال تعداد زیادی از تصادفات ناشی از انحراف به چپ و انحراف به راست خودروهاست. مهم‌ترین عامل مرگ در تصادفات ضربه به سر اعلام شده است.

گرچه رعایت نکردن قوانین توسط رانندگان مهم‌ترین عامل تلفات بالای جاده‌ای است، اما از سه عامل دیگر نیز نباید غافل بود. کیفیت پایین وسایل نقلیه نیاز به افزایش ایمنی در خودروها را گوشزد می‌کند. استاندارد نبودن جاده‌ها، کمبود علائم ترافیکی و کمبود تیم پزشکی در جاده‌ها نیز عوامل مهمی هستند.راهنمایی و رانندگی ناجا، جاده‌های تهران ـ مشهد، تهران ـ شیراز، تهران ـ خوزستان، محورهای شمالی و جاده سیرجان ـ بندرعباس را به عنوان پرترددترین و پرخطرترین جاده‌های کشور نام برده است.

طرح هندسی راه‌ها چه در تقاطع‌ها و چه در پیچ و خم جاده‌های بین شهری و بویژه کوهستانی، نقاط بسیار خطرخیزی را شامل می‌شوند. علاوه بر طرح هندسی، در برخی استان‌ها مسائل دیگری نیز راه‌ها را به نقاطی پرخطر تبدیل می‌کند. برای مثال گودی زیادی که در فواصل کوتاه در برخی جاده‌های فرعی اطراف طبس ایجاد شده تا محلی برای عبور فصلی آب باشد، به محلی خوشایند برای استراحت شترها تبدیل شده و با وجود تابلوهای نصب شده، برخی از مرگ‌آورترین تصادفات جاده‌ای را رقم می‌زند. همچنین فاصله زیاد بین شهرها در این مناطق به خستگی و خواب آلودگی رانندگان منجر شده که کم توجهی به جلو، سرعت و سبقت غیرمجاز به دلیل خستگی ناشی از رانندگی در مسافت طولانی محورهای مواصلاتی بین شهرها را به دنبال داشته است. در استان ایلام نیز کارشناسان ترافیکی در کنار کنترل نکردن خودرو از سوی رانندگان، وضع جاده‌های استان و صعب‌العبور بودن راه‌ها را یکی از مهم‌ترین علل وقوع سوانح رانندگی عنوان کرده‌اند. حیوانات نیز از مسائل مربوط به ایمنی جاده‌ها در امان نیستند. هر ساله تعداد زیادی از حیوانات با ارزش کشور مانند یوزپلنگ، پلنگ، خرس‌قهوه‌ای در جاده‌های خطرناک کشور بر اثر تصادف با خودروها جان خود را از دست می‌دهند. مرگ بزهای کوهی‌ در جاده‌های استان فارس و روباه‌ها در محور ترانزیتی کرمانشاه ـ خسروی، حد فاصل سرپل‌ذهاب و قصرشیرین از نمونه‌های شناخته شده معضلات حیات وحش در جاده‌های کشور است. پلیس راهنمایی و رانندگی و وزارت راه ایران در سال‌های اخیر برنامه‌های متعددی را برای کاهش تصادفات رانندگی به اجرا گذاشته و بخشی از کاهش تلفات انسانی به همین اقدامات مربوط می‌شود. با وجود این، هنوز خودروهای تولیدی از ایمنی کافی برخوردار نیستند، جاده‌های ایران ناامن است و این مشکلات باعث شده تا آمار تصادفات در ایران همچنان بالا باشد.