مستند گردشگری

به بیان دیگر تماشای مستند گردشگری مثل تماشای منظره‌ برفی از پشت پنجره می‌ماند. زیبایی برف را تجربه می‌کنیم اما از سرما به خود نمی‌لرزیم، چون کنار بخاری و پنجره ایستاده‌ایم و فقط نظاره می‌کنیم.

در مستند گردشگری، انسجام مضمونی عامل مهمی است، اما نمی‌توان نسبت به آن وسواس به خرج داد. قرار نیست هر چیزی که در فیلم نشان داده می‌شود ادامه‌ منطقی همان باشد که قبلا نمایش داده شده است. اثر، یک مجموعه از دیدنی‌ها و شنیدنی‌هاست که می‌توانند به ظاهر هیچ ربطی به هم نداشته باشند. جز این اگر باشد دیگر با مستند گردشگری مواجه نخواهیم بود. این نوع مستند قصد دارد برای ما تجربه‌ گردش و سفر را به ارمغان بیاورد، در ضمن می‌خواهد این تجربه را به صورت گزیده و با حذف اضافات بی‌فایده عرضه کند و از این طریق تجربه‌ای شناختی هم برای ما داشته باشد. بیش از این نباید از یک مستند گردشگری انتظار و توقع داشت. باید مخاطب این نوع مستند را شناخت و بر مبنای نیاز و علاقه او ملاک و معیار مشخص کرد. از این رو برای ارزشگذاری یک اثر مستند گردشگری، بدترین کار ممکن مقایسه‌ این گونه با دیگر انواع مستند است.

در میان فیلم‌های مستند گردشگری، نمونه‌های جدی و ماندگاری هم هستند که می‌توان به آنها رجوع کرد و از آن آموخت، مثل فیلم‌های «رودخانه» (1937) ساخته‌ پار لورنتز یا «بازگشت» (1946) از هانری کارتیه برسون و نیز «رژه‌ شرمن» (1989) اثر راس مک الوی که درباره موضوع و ساختار متفاوتش نوشته‌اند. این فیلم سفر ویرانگر ژنرال شرمن را از زمان جنگ داخلی آمریکا نشان می‌دهد و پس از مدتی برای رفع حالت خسته‌کننده‌ فیلم، کارگردان خود سفری را موازی خط سیر سفر ژرمن آغاز می‌کند و در این سفر با معشوقه‌های اینک سالخورده‌ ژنرال روبه‌رو می‌شود و خود او نیز در ماجرایی با زن جوانی که سرانجام به زندگی مجردی مک الوی پایان می‌دهد، آشنا می‌شود. مک الوی متوجه می‌شود ژنرال هنوز هم با اوست. اما به شکل استعاره‌ای از نیرویی ویرانگر که به سرانجام خفت‌باری می‌رسد.»

«طعم ایران» به کارگردانی مهرداد اسکویی با موضوع جاذبه‌های تاریخی و گردشگری ایران، از دیگر نمونه‌های مستند گردشگری است.