خون تو در رگ‌های من

براساس آمار موجود سالانه حدود 5/3 میلیون ایرانی نیازمند خون‌های اهدایی هستند. در سال 1387 یک میلیون و ‌800 هزار واحد خون توسط مردم به سازمان انتقال خون اهدا شد.

در 9 ماه اول سال 1388 رشد 4/1 درصدی در تعداد مراجعات مردمی به سازمان انتقال خون را شاهد بودیم که منجر به آمار 2/1 درصد رشد خونگیری در 9 ماه اول سال شده است.

آمار رسیده از 23 استان کشور نشان می‌دهد حدود 11 هزار و 500 اهداکننده در استان‌های کشور بیش از 25 بار اهدای خون داشته‌اند. در این 23 استان در حدود 36 هزار و 400 نفر بیش از 10 بار با مراجعه به پایگاه‌های انتقال خون کشور خون اهدا کرده‌اند. همچنین آمار اهداکنندگان بیش از 5 مرتبه که اغلب شامل گروه جوانان می‌شود در 25 استان کشور 114 هزار و 930 نفر بوده است. طبق آمار ثبت شده در سازمان انتقال خون کشور حدود 4000 نفر از اهداکنندگان بیش از 50 بار طی مدتی که واجد شرایط بوده‌اند اقدام به اهدای خون کرده‌اند.

در ماه می 2005 میلادی وزرای بهداشت کشورهای جهان در پنجاه و هشتمین مجمع بهداشت جهانی، بیانیه مشترکی را در زمینه تعهد و حمایت از اهدای خون داوطلبانه به امضا رساندند و در قطعنامه‌ای، 24 خرداد (14 ژوئن)
به عنوان روز جهانی اهداکنندگان خون نامگذاری شد. البته از 2 سال قبل به طور محدود در برخی کشورها برنامه‌هایی برای گرامیداشت اهداکنندگان خون برگزار شده بود.

14 ژوئن (24 خرداد) زادروز کارل لاندشتاینر، دانشمند فقید اتریشی و کاشف گروه‌های خونی A، B و C به عنوان روز جهانی اهداکنندگان خون نامگذاری شد، تا با هدف افزایش آگاهی‌ها درباره نیاز به خون سالم و مطمئن، تشکر و قدردانی از اهداکنندگان خون که امکان انتقال خون را فراهم می‌کنند و تشویق برای اهدای منظم خون از سوی اهداکنندگان مناسب و واجد شرایط در سراسر جهان جشن روز جهانی اهداکنندگان خون گرفته ‌شود.

این مراسم با حمایت سازمان بهداشت جهانی، انجمن بین‌المللی انتقال خون، فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ و فدراسیون بین‌المللی سازمان‌های امور اهداکنندگان خون در سراسر جهان برگزار می‌شود.

این روز مراسم گرامیداشت میلیون‌ها تن در سراسر جهان است که داوطلبانه و بدون هیچ اساس مالی، برای نجات جان افرادی که نیازمند هستند، خونشان را اهدا می‌کنند. افزایش سطح آگاهی عمومی مردم نسبت به نیاز به خون و اهمیت اهداکنندگان داوطلب منظم، اشاعه شیوه‌های سالم زندگی برای سلامت اهداکنندگان و بیماران دریافت‌کننده خون و حذف استفاده از خون اهداکنندگان دریافت کننده پول از اهداف اصلی دولت‌ها در مراسم روز اهداکننده خون در سراسر جهان است. در ایران نیز از سال 1383 همه ساله ویژه برنامه‌های روز جهانی اهداکنندگان خون در ایران با حضور مسوولان و اهداکنندگان خون برگزار می‌گردد و سعی می‌شود از اهداکنندگان مستمر خون تقدیر به عمل آید.

اگر تا به حال برای اهدا خون به مراکز سازمان انتقال خون مراجعه کرده باشید حتما دیده‌اید که قبل از اهدای خون فرمی به شما داده می‌شود و پس از آن نیز با شما مصاحبه می‌شود. این مصاحبه کمک زیادی به جدا کردن خون‌های آلوده می‌کند.

نکته‌ این است که در تشخیص اغلب بیماری‌های عفونی، پیدا کردن خود این عوامل مبنای آزمایشات رایج طبی نیست بلکه پیدا کردن آنتی‌بادی ضدعوامل بیماریزا در خون‌های آزمایش شده ملاک است. از زمان ورود عامل بیماریزا به بدن فرد آلوده تا ساخته شدن آنتی‌بادی ضد آن ممکن است هفته‌ها حتی ماه‌ها طول بکشد. در این فاصله زمانی، آزمایشات طبی آلودگی را نشان نمی‌دهند. به زبان دیگر در روند تشخیص آزمایشگاهی فاصله یا روزنه‌ای ایجاد می‌شود که این فاصله را به اصطلاح «دوره پنجره» می‌نامیم. در بیماری‌هایی مانند هپاتیت B، هپاتیت C و ایدز که با خون سرایت می‌یابند، از زمانی که ویروس بیماریزا وارد بدن می‌شود تا زمانی که بیماری توسط آزمایش خون قابل شناسایی شود، مدت زمانی طول می‌کشد. بنابراین در این دوره گرچه درخون افراد ویروس وجود دارد ولی نتیجه آزمایش آنها منفی است. بنابراین چنانچه این خون به فردی تزریق شود می‌تواند سبب انتقال بیماری به فرد دریافت‌کننده خون شود.

اینجاست که نقش مصاحبه اهمیت می‌یابد. با انجام مصاحبه و معاینه قبل از اهدا و اطلاعاتی که از داوطلب دریافت می‌شود، از کسانی که درمعرض آلودگی احتمالی به ویروس‌ها و عوامل بیماریزای مهمی که می‌توانند از طریق خون انتقال یابند (مانند هپاتیت B، هپاتیت C، ایدز و سیفلیس) هستند خون دریافت نخواهد شد.

خون منبعی ملی است و باید از سلامت و کفایت آن برای تامین نیاز جمعیت بیماران و قابلیت دسترسی تمام افرادی که به آن نیاز دارند، اطمینان حاصل شود. این امر بدون هزینه به دست نمی‌آید، اما باید توجه داشت که فرآورده خونی ناسالم یا ناکافی در نهایت هم از جنبه انسانی و هم جنبه اقتصادی، ‌گران‌تر است. در حال حاضر بجز هزینه نیروی انسانی و فضای فیزیکی هزینه تهیه کیسه خون و سایر هزینه‌ها نیز وجود دارد. سر جمع این مبالغ که در سازمان انتقال خون هزینه می‌شود بیش از 100 هزار تومان می‌شود. اما در نظر داشته باشید هزینه‌های انسانی (تجویز) ‌خون ناسالم غیرقابل محاسبه می‌شود. ابتلا و مرگ و میر ناشی از انتقال خون آلوده عواقب بسیار گسترده‌ای، ‌نه فقط برای گیرندگان خون،‌ بلکه برای خانواده، جامعه و کشور آنها در بردارد، زیرا بدون علامت بیماری منتقل کرده، ‌به گسترش آلودگی در یک جمعیت بزرگ‌تر کمک می‌کند.

هزینه‌های اقتصادی شکست در کنترل انتقال آلودگی در کشورهایی که موارد وقوع و شیوع بالایی از ایدز دارند، کمرشکن است. این هزینه‌ها به دلیل افزایش نیاز بیماران به مراقبت‌های بهداشتی، افزایش میزان وابستگی و کاهش نیروی انسانی مولد، خود بار سنگینی را بر خدمات بهداشتی و اجتماعی و اقتصاد ملی تحمیل می‌نماید.

سرمایه‌گذاری در فراهم نمودن خون کافی و سالم یک سرمایه‌گذاری معقول و با صرفه در جهت ارتقای بهداشت و اقتصاد هر ملتی است.

سالانه بیش از 75 میلیون واحد خون از اهداکنندگان سراسر جهان جمع‌آوری می‌شود، ولی هنوز سالانه یک میلیون و 500 هزار نفر در کشورهای در حال توسعه به علت کمبود خون و محصولات خونی جان خود را از دست می‌دهند. و هنوز در منطقه آسیا کشورهایی وجود دارد که در برابر تامین خون و فرآورده‌های خونی مورد نیاز وجه دریافت می‌کنند، اما در کشور ما بارها مشاهده کرده‌ایم که در صورت بروز یک اتفاق نظیر سیل یا زلزله مردم در اهدای خون بر یکدیگر پیشی می‌گیرند و بدون هیچ منت و ادعایی در هر ساعت از روز یا شب در صف‌های طولانی ساعت‌ها به انتظار می‌نشینند تا بتوانند با دادن بخشی از خون خود هموطن خود را از مرگ نجات دهند.

خوشبختانه اهدای خون در ایران بسیار زود پذیرفته شد و رواج پیدا کرد. سیاست‌های کلی پیش و پس از انقلاب در این خصوص رویکرد نسبتا یکسانی به این موضوع داشته‌اند. سیاست اصلی تشویق افراد برای اهدای داوطلبانه خون بوده است، اما گاهی موانع ساختاری موجود در جامعه دستیابی به اهداف مورد نظر را با مشکل مواجه می‌کند.

در این موارد تجارب کشورهای دیگر نشان داده رسانه‌های گروهی باید آموزش را جایگزین تبلیغ کنند و به جای تهییج احساسات و تحریک عواطف، دانش و اطلاعات را در اختیار جامعه قرار دهند.

علی اخوان بهبهانی / جام‌جم