گل سرسبد آثار ملی

در این که سوسن چلچراغ به دلیل کمیاب و زیبا بودن ویژه‌اش معروف شده حرفی نیست اما جدای از چند رویشگاه محدود و ثبت جهانی‌اش به نام «گل ملی ایران»، می‌توان اذعان کرد که سوسن چلچراغ به خاطر در معرض انقراض بودنش بسیار بر سر زبان‌هاست؛ هر چند سازمان حفاظت محیط‌زیست با قرق کردن زیستگاه رویشی آن در منطقه داماش توانسته تا حدی از محو شدن نژاد زیبای این گل بکاهد.

مدت زمان گلدهی این گیاه منحصر به فرد، بسیار اندک و کوتاه است.

اگرچه تلاش‌های محققان در ایستگاه تحقیقات گل و گیاه لاهیجان برای تکثیر و تحقیق روی این گیاه، امید جدیدی را به منظور حفظ این میراث فرهنگی و طبیعی کشور ایجاد کرده و این محققان توانسته‌اند با روش‌های علمی از انقراض این گل زیبا جلوگیری کنند اما اهالی داماش مخصوصا روستای «بره‌سر» عمارلو با کاشت و تکثیر سوسن چلچراغ در باغچه‌های خانه‌هایشان از شدت ناپدید شدن این گونه زیبا کاسته‌اند.

سوسن از مهم‌ترین گونه‌ گیاهان زینتی بعد از رز، میخک و داوودی است. به ویژگی‌های سوسن، معطر بودن، طیف رنگ‌های متفاوت و زیبا و سازگاری با شرایط محیطی را بیفزایید که باعث شده تجارتش رونق خاصی داشته باشد. سال 1992 تعداد سوسن‌ها، 90 گونه بود اما اکنون این رقم به 100 رسیده است. در چین 36 گونه و در کره 11 گونه سوسن بومی مشاهده شده است. در قسمت‌های شرقی اروپا و غرب روسیه، اکراین، بلاروس و کشورهای بالتیک، فراوانی سوسن‌ها خیره‌کننده است. اما اینها نه‌تنها از ارزش سوسن چلچراغ نمی‌کاهد بلکه چنین داده‌هایی است که گرانسنگی و قدر و مقدار این گل ویژه و نادر را بیش از پیش به تابش درمی‌آورد.

در ایران این گیاه در منطقه داماش و درفک شهرستان رودبار و کلاردشت می‌روید همچنین چندی پیش ایستگاه تحقیقات گل و گیاه لاهیجان موفق شد منطقه جدیدی را از انتهای حوزه گیلان تا ابتدای حوزه اردبیل که آب و هوا و پوشش گیاهی‌اش شبیه به داماش و کلاردشت است در خانقاه اردبیل گزارش کند هر چند که چشم منطقه قفقاز نیز در لنکران جمهوری آذربایجان با روییدن این گل روشن است.

این گیاه را می‌توان از طریق بذر، ‌قلمه برگ یا غده‌های هوایی و کشت بافت تکثیر کرد.

پیازهای این مناطق در ایستگاه تحقیقات گل و گیاهان زینتی لاهیجان وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان تکثیر شده و از چند سال پیش شروع به گلدهی کرده و ضمن خو گرفتن با شرایط لاهیجان اهلی شده است.

این گیاه در لاهیجان از اواخر اسفند و عموما اوایل فروردین می‌شکفد و از اواسط اردیبهشت گل می‌دهد، بنابراین در لاهیجان حدود یک ماه زودتر از زیستگاه طبیعی، یعنی داماش چلچراغ این گل‌ها باز می‌شوند. در نواحی درفک، کلاردشت و اردبیل گل‌ها حتی دیرتر از داماش باز می‌شوند که به نظر می‌رسد عامل اصلی، هوای خنک‌تر حاکم در این مناطق باشد.

سال 1354 گیاه‌شناسی به نام لدربوری در ارتفاعات روستای داماش (در بره‌سر مرکز البرز کوه غربی) این گونه نادر را شناسایی کرد از آن سال به بعد رویشگاه سوسن چلچراغ در روستای داماش در یک مساحت 4 هکتاری تحت حفاظت قرار داشته است.قامت این گل حدود یک متر است و از آنجا که گل‌های آن به طرز خاصی فروتنانه به پایین برگشته‌اند. زمان رویش این گل در ماه‌های خرداد و اوایل تیر است که به صورت گلی با قامت بلند به شکل واژگون شکفته می‌شود. شکوفه‌های این گل با رنگ سفید به صورت واژگون باز شده و انتهای گلبرگ‌های آن پوشیده از دانه‌های برجسته و پرچم‌های بسیار بلند است. سوسن چلچراغ به دلیل زیبایی همچنین ارزش ژنتیکی‌اش که به دوران چهارم زمین‌شناسی تعلق دارد، از سال 1355 رسما توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست مورد حفاظت قرار گرفت و در فهرست آثار ملی طبیعی کشور ثبت شد.

خرداد ماه هر سال ، اهالی داماش که منطقه‌ای ییلاقی و زیباست جشنواره‌ای برای این گل منحصر به فرد ایرانی برپا می‌کنند و شکفتن کوتاه مدت اما تاثیرگذار آن را به درخشانی خاطره‌هایشان می‌افزایند.

با عرض عمر، زیستن از طول عمر،‌به
گل را زمان کم است و صفابخش عالمی ست