در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
جایزه دانشمند جوان، آیوپاپ چیست و به چه افرادی اعطا میشود؟
اتحادیه جهانی فیزیک نظری و کاربردی (IUPAP) در سال 1922 با عضویت 13 کشور در بلژیک تشکیل شد که در حال حاضر بیشتر کشورهای پیشرفته در آن عضویت دارند. این اتحادیه راهکارهای کلی را برای طرحهای بزرگ در شاخههای مختلف فیزیک تعیین میکند و شامل کمیسیونهای تخصصی مختلفی است که کمیسیون 11 آن که مربوط به فیزیک انرژیهای بالا و ذرات است، از سال گذشته جایزهای را به عنوان دانشمند جوان در 2 شاخه تجربی و نظری اعطا میکند. در واقع برنده جایزه دانشمند جوان از میان فیزیکدانان ذرات برجسته از تمام کشورهای دنیا انتخاب میشود.
این محققان که نباید بیش از 7 سال از پایان تحصیلات دکتریشان گذشته باشد، از طرف کمیسیون ذرات و میدانهای اتحادیه (11 c) انتخاب میشوند. این جایزه شامل یک مدال، یک گواهی که در آن به دستاوردهای علمی فرد اشاره شده و پاداش نقدی است که در سی و چهارمین کنفرانس بینالمللی فیزیک با انرژی زیاد (2008 ICHEP) که از 30 جولای (8 مرداد) تا پنجم آگوست سال 2008 در فیلادلفیای آمریکا برگزار خواهد شد، اعطا میشود.
علت اصلی انتخاب شما به عنوان برنده این جایزه چه بود؟
انتخاب من به علت مجموعه تحقیقات در زمینه ذرات نوترینو بوده که در دوره دکتری و پس از آن انجام دادهام. من بخشی از دوره دکتریام را در ایتالیا و بخشی را در استنفورد گذراندهام. در این مدت 2استاد راهنمای مختلف داشتم که هر دو از فیزیکپیشگان برجسته و شناخته شده دنیا هستند. استادان و چند نفر دیگر از فیزیکپیشگان شناخته شده دنیا که با کارهای من آشنایی داشتند، من را به عنوان نامزد دریافت این جایزه معرفی کرده بودند و شورایی که جایزه را اعطا میکند مرا از بین نامزدها انتخاب کردند. البته این جایزه حالت رقابتی ندارد و فراملیتی و فراجنسیتی است.
حالا که به مقاطع مختلف تحصیلیتان اشاره کردید، بهتراست کمی به عقب برگردیم و مراحلی که شما را به این جایزه رسانده است،مرور کنیم.
در سال 1373 در دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف ثبتنام کردم. استاد ناظر من دکتر فرهاد اردلان بود که من را به فیزیک ذرات علاقمند کرد. در سال 1377 تحصیلات کارشناسی خود را تمام کردم. عنوان تز کارشناسی ارشد من آکسیونها در ابعاد بسیار بزرگ بود که آن را زیر نظر استاد اردلان نوشتم. پس از به اتمام رساندن دوره کارشناسی ارشد به تریست ایتالیا رفتم و در آزمون ورودی برنامه دکتری SISSA دانشکده بینالمللی برای تحصیلات پیشرفته که یک موسسه تحقیقاتی بینالمللی است شرکت کردم و همراه 7دانشجوی دیگر در این آزمون قبول شدم. زمینه تحقیقاتی من فیزیک نوترونی بود و خوشبختانه پروفسور آ. یو. سمیرنف که فیزیکدان برجسته نوترونی است، مرا به عنوان دانشجویش پذیرفت.
پس از یک سال در سال 1380 همسرم دکتر شیخجباری، فیزیکدان جوان پژوهشگاهipm و برنده جایزه عبدالسلامICTP و جایزه فیزیک سازمان کنفرانس اسلامی در سال 2007 - یک بورس فوقدکتری در دانشگاه استنفورد گرفت و من وی را در سفر به آمریکا همراهی کردم. پروفسور مایکل پسکین، رئیس گروه نظری مرکز شتاب دهنده خطی استنفورد (SLAC) که پیش از سفر با وی تماس داشتم، مرا تشویق کرد تا تز خود را به عنوان مهمان در موسسه آنها تکمیل کنم. هنگامی که در آمریکا بودم با استاد ناظر خود مقالات متعددی نوشتیم و در همان حال از فضای علمی بینظیر مرکز نیز بهره میبردم. اگر چه من در چندین دوره در مورد تئوری میدانی و ابر تقارنی (توازنی) شرکت کردم، اما پرسیدن سوال و آموختن نکات ظریف این موضوعات از پسکین که خود نویسنده بهترین کتاب دانشگاهی در زمینه تئوری میدانی است، فرصتی بود که من همیشه به آن افتخار میکنم.
در سال 1383 به ایتالیا بازگشته و از تز خود دفاع کردم و پس از آن اگر چه از چندین موسسه در سراسر جهان از جمله دانشگاه کالیفرنیا( UCLA)، دانشگاه هاوایی و ساکلی فرانسه بورس فوق دکتری داشتم ترجیح دادم به ایران باز گردم و در پژوهشگاه دانشهای بنیادی کار کنم.
اما بین صحبتهایتان چندبار به واژه فیزیکپیشگان اشاره کردید؛ چرا اساتید خود را به این عنوان خطاب میکنید؟
فیزیکپیشهها معمولا به 3 گروه تقسیم میشوند؛ گروهی نظریهپردازان صرف هستند که بیشتر کارهای نزدیک به ریاضی انجام میدهند. گروه دوم آزمایشگرها هستند که در آزمایشگاهها کار میکنند و یا به پردازش داده میپردازند و گروه سوم که من هم جزو آنها هستم، پدیده شناسان هستند که در واقع پلی میان 2 گروه قبلی بوده و کارشان بررسی این مساله است که چگونه میتوان نتایج مطالعات نظری را آزمایش کرد.
همانطور که اشاره کردید، زمینه اصلی تحقیقات شما نوترینو است، اما نوترینو چیست؟
نوترینوها از ذرات بنیادی هستند که برهم کنش ضعیف دارند و در بسیاری از تحولات مهم فیزیک ذرات بنیادی در 100 سال اخیر به نوعی نقش داشتهاند. تا حدود 10 سال پیش باور بر این بود که جرم آنها صفر است ولی نتایج آزمایشی که در سال 1998 در ژاپن منتشر شد، نشان داد نوترینوها هم جرم دارند که البته جرمشان نسبت به ذرات بنیادی دیگر بسیار کوچک است. البته از حدود 40 سال قبل شواهدی وجود داشت که نوترینوها جرمدار هستند؛ اما آزمایشی که به آن اشاره کردم این حدس را ثابت کرد. کوچک بودن جرم و بر هم کنش ضعیف نوترینوها سوالات زیادی را فرا روی فیزیکپیشگان ذرات بنیادی میگذارد.
البته این امکان وجود دارد که نوترینوها یک سری بر هم کنشهای ناشناخته هم داشته باشند و من روی چنین سوالاتی کار میکنم. تحقیقات من در زمینه نوترینوها و بررسی بر همکنشهای شناخته نشده آنها و روشهای شناسایی و مطالعه این بر همکنشهای جدید است. اما نوترینو به دلیل خنثی بودن مستقیما قابل آشکارشدن نیست. نوترینو با ذرات یخ و یا آب بر هم کنش میکند و ذرهای باردار بهوجود میآورد. این ذره باردار نوری از آن خود ساطع میکند که به تابش چرنکوف معروف است. تابش به آشکار سازها میرسد و ثبت میشود. آنگاه به وسیله شبیه سازیهای رایانهای مشخص میشود که آیا منشا تابش ثبت شده نوترینو است یا چیزی دیگر.
نتایج تحقیقات شما چه تاثیری در پیشرفت علمی فیزیک دارد؟
نمیخواهم ادعایی بیش از حد داشته باشم. در تحقیقاتم صرفا نشان دادم که برخی نظریههای موجود میتواند در برخی مشاهده پذیرها اثرات خود را نشان دهند. آزمایش این ادعا پروسهای حدودا 20 ساله است. اصولا در تحقیقات ذرات بنیادی اشل زمانی بسیار طولانی است و ممکن است امروز فرضیهای از سوی یک نظریهپرداز مطرح شود و پدیده شناسانی مثل من آزمایشهایی را که میتوان این نظریه را در آنها بررسی کرد، مشخص کنند. آنگاه حدود ده پانزده سال طول میکشد تا این آزمایشها راهاندازی شوند و تقریبا همان اندازه زمان لازم است تا به اندازه کافی داده جمع و پردازش شود. بنابراین الان خیلی زود است که درباره نتایج کارهایم صحبت کنم.
به طور مثال آزمایشی به نام آیسکیوب که نوعی تلسکوپ نوترینو است در عمق 500 تا 1500 متری یخهای قطب جنوب در حال انجام است. من نشان دادهام برخی پارامترهای نوترینو را میتوان با استفاده از این تلسکوپ اندازه گرفت.
دادههای آزمایشهای نوترینو تلسکوپ حدود 20سال دیگر به دست میآید و بستگی به طبیعت دارد که چه چیزهایی را به ما نشان خواهد داد و چیزهایی را که گفتهام عملی خواهد شد یا نه.
بهاره صفوی
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
برای بررسی کتاب «خلبان صدیق» با محمد قبادی (نویسنده) و خلبان قادری (راوی) همکلام شدیم