طرح‌های هادی؛ نقشه‌ای گنگ برای شکوفایی روستاها

موفقیت دراین مسیر، مستلزم عزمی ملی، مدیریتی کارآمد، مشارکت واقعی مردم و توجه جدی به توسعه پایدار است. تنها در این صورت است که می‌توان امید داشت روستاهای ایران بار دیگر به کانون‌های پویای زندگی و تولید تبدیل شوند.
اگرچه حفاظت از محیط‌زیست از اهداف اولیه اجرای طرح هادی در روستاها عنوان شده اما ارزیابی‌ها حاکی از آن است که این طرح‌ها در عمل به لحاظ رعایت مسائل زیست‌محیطی چندان موفق عمل نکرده‌اند. گاهی تغییر کاربری غیرقانونی اراضی کشاورزی و تجاوز به اراضی عمومی، خود به مانعی برای اجرای صحیح طرح تبدیل شده است.
   
نیازمند همراهی شهروندان
با توجه به چالش‌های پیش‌رو، ضرورت بازنگری اساسی در طرح‌های هادی احساس می‌شود. خوشبختانه، این ضرورت در سطح کلان مدیریت کشور نیز مورد توجه قرار گرفته است؛ به‌طوری‌که وزیر راه‌وشهرسازی از بازنگری در طرح‌های هادی روستاهای مازندران برای پاسخگویی به نیازهای جمعیتی خبر داده است. همچنین مدیرکل بنیاد مسکن استان گیلان هم از برنامه بازنگری در ۷۸۰روستای این استان سخن گفته و تاکید کرده اولویت با روستاهایی است که بیش از ۱۰سال از طرح هادی آنها گذشته باشد.بااین‌حال کارشناسان معتقدند برای تضمین موفقیت این بازنگری، باید اهداف تعریف و راهکارهایی قابل اجرا ارائه شود.
محمود شادمهر، کارشناس حوزه کشاورزی معتقد است که ثبت دقیق مالکیت‌ها و شفاف‌سازی اسناد می‌تواند طرح‌های هادی را به سرمنزل مقصود برساند.او می‌گوید: «استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند جی‌آی‌اس (GIS) و کاداستر ملی می‌تواند ضمن ثبت و تأیید دقیق مالکیت اراضی از بروز بسیاری از تعارضات حقوقی پیشگیری کند. ضمن این‌که افزایش آگاهی عمومی و جلب مشارکت واقعی نیاز اول این کار است، زیرا با برگزاری جلسات توجیهی و کارگاه‌های آموزشی برای ساکنان محلی باید درباره مزیت‌های طرح هادی و لزوم همکاری جمعی توضیح داده شود که امری حیاتی است. موفقیت طرح‌های توسعه در گرو پذیرش و همراهی ذی‌نفعان اصلی، یعنی روستاییان است.» به گفته این کارشناس، نیاز نیست راه دوری برویم و با ایجاد سامانه‌های الکترونیکی شفاف و کارآمد برای صدور مجوزهای لازم می‌توان بر شفافیت و سرعت اجرای طرح افزود. شادمهر تاکید می‌کند: «تقویت سازوکارهای نظارتی بر عملکرد مشاوران، پیمانکاران و مجریان طرح در جهت افزایش کیفیت و سرعت انجام پروژه‌ها بسیار ضروری است.»
هرچند بدون تخصیص اعتبارات کافی و به‌موقع، نمی‌توان به اجرای موفقیت‌آمیز طرح‌ها امیدوار بود و تصویب و تأمین منابع مالی پایدار، شرط اولیه برای تحقق اهداف بازنگری است. اما رسیدگی به نحوه توزیع منابع و نحوه هزینه‌کرد آنها هم مهم است.بنابراین بازنگری باید با توجه به ویژگی‌های خاص جغرافیایی و الگوهای بومی هر روستا باشد. توسعه باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که کمترین آسیب به محیط زیست وارد شود و از اراضی کشاورزی و باغی حفاظت به‌عمل‌آید.به‌هرحال با توجه به این‌که اکثر طرح‌هایی که در روستاها و مناطق کوچک‌تر به اجرا درمی‌آیند به‌شدت نیازمند همراهی مردم هستند، در طرح‌های هادی هم باید اول مشارکت عمومی را به‌دست‌آورد. باید به این نکته هم توجه داشت که عدم همراهی، اغلب ناشی از عدم توجیه‌نشدن ساکنان درباره مزایای طرح است؛ کاری که با استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌توان به اطلاع‌رسانی در این زمینه پرداخت.