استعدادکشی در مدرسه!

این در‌حالی است که علی لطیفی، رئیس سازمان پژوهش وبرنامه‌ریزی آموزشی از تغییرمحتوای کتب درسی دانش‌آموزان کلاس‌اولی برای مهر۱۴۰۳خبر دادوگفت:«این طرح به‌صورت آزمایشی و برای تعداد محدودی از دانش‌آموزان اجرا می‌‌شود.» البته بماند که مهدی باقریان، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی دوره ابتدایی و متوسطه نظری سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی هم از احتمال تغییر عناوین دروس در سال ۱۴۰۵خبر داده است، اما حالا سؤال اینجاست آیا محتوای درسی تصویب ‌شده برای مدارس ما، شاخصه‌‌های لازم برای رشد و بالندگی نسل آینده را دارد؟
نخستین‌‌بار مقام معظم رهبری در سال ۱۳۷۹ بر ضرورت تغییر محتوای کتاب‌‌های درسی دانش‌‌آموزان تاکید کردند. انتقادها تا جایی پیش رفت که ایشان مجدد درسال۱۴۰۱ضمن انتقاد ازوضعیت دانش‌های تدریس شده درمدارس فرمودند: «الان در دبیرستان‌ها و شاید دبستان‌های مادانش‌‌هایی تدریس می‌‌شودکه هیچ فایده‌‌ای به حال امروز وآینده دانش‌آموز ندارد؛یک ذهنیاتی است که یادشان هم می‌‌رود، در هیچ مسأله زندگی به اینها کمک نمی‌کند، اینها را شناسایی و حذف کنید. علم نافع آن علمی است که بتواند استعداد جوان و نوجوان را شکوفا کند.»اشکالات و ایرادات برکتاب‌های درسی،چالشی است که طی این سال‌ها وبارها توسط کارشناسان متعدد دیگری هم مطرح شده. البته نمی‌توان منکر برخی تغییر و تحولات ایجاده ‌شده روی محتوا و تصاویر کتب درسی از گذشته تاکنون بود اما با این حال محتواها همچنان جای تغییر دارد.
     
کتب درسی؛ مهم‌ترین رکن آموزش
براساس سند تحول بنیادین وزارت آموزش‌و‌پرورش، کتاب‌های درسی تدوین شده باید از استانداردهای خاص آموزشی بهره‌مند باشند و با حفظ جنبه‌های علمی در آنها از ابزار‌های نو و تغییرات جدید شیوه‌های آموزشی نیز بهره برد. شاید به همین علت است که مهم‌‌ترین و مؤثرترین رکن آموزش، کتب درسی است و اگر استانداردهای لازم را نداشته باشند، قطعا جبران نقایص آن در کلاس درس توسط معلم کار را   کمی سخت می‌کند.البته حسین صادقی، کارشناس آموزش‌و‌پرورش هم باماهم‌نظراست ودرگفت‌وگویی به جام‌جم می‌گوید: «قاعدتا برنامه درسی، براساس اهداف آموزشی کلان کشور سیاست‌گذاری می‌شود. تمرکز هر درسی باید برمبنای عنوان آن باشد. اما برای مثال زمانی که وارد درس فارسی یا نگارش می‌شویم، شاهد این هستیم که درباره همه موضوعات در این کتاب‌ها صحبت می‌شود. این مسأله تمرکز را هم از معلم و هم از دانش‌آموزان درخصوص تخصصی بودن محتوای کتاب درسی گرفته است.»
     
مبنای تغییر کتب درسی و دست بسته مؤلفان!
شاید بارها این جمله که «فرمول‌های فیزیک و ریاضی درهیچ کجای زندگی به کارم نیامده است» را از زبان فارغ‌التحصیلان مختلف پس از اتمام دوران تحصیلی‌شان شنیده باشیم؛ گلایه‌هایی که نیازمند بازنگری در کتب درسی است. اما مسأله این است که استاندارد تغییر کتاب‌های درسی برچه مبنایی صورت می‌پذیرد؟ دکترحسن مظاهری،دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در گفت‌وگویش با ایرنا می‌گوید: «به‌دلیل ماهیت کتاب درسی و تکلیفی که برای هر یک از دانش‌‌آموزان در هر سال تحصیلی دارد، مبنای زمانی یا دوره زمانی مشخصی برای تغییر کتاب درسی به‌دست نیامده است.»
وی همچنین می‌افزاید: «گاهی ممکن است کتابی به‌صورت میانگین یک‌سال‌در‌میان تغییر یابد و کتاب دیگری چند سال بدون تغییر در چرخه آموزش مورد استفاده قرار گیرد.» البته حسین صادقی، کارشناس آموزش‌و‌پرورش تغییر کتاب‌های درسی را دشوار و نیازمند مصوبه‌های خاص می‌داند و به ما توضیح می‌دهد: «در برخی از مواقع شاهد این مورد بودم که نویسندگان محتواهای فعلی کتاب‌های درسی، پس از تالیف و تغییرات جدید نسبت به حذف محتوای خود ناراضی وگله‌مند بودند. این اتفاقات دست مؤلف را می‌بندد و اجازه نمی‌دهند که هر محتوایی به‌راحتی حذف یا اضافه شود.»
     
تامین اهداف دوره‌های تحصیلی
در همه کشورهای جهان مرسوم است که کتاب‌‌های درسی مدارس در بازه‌‌های زمانی مختلفی تغییر می‌کند و تلاش می‌‌شود متناسب با نیازهای روز، محتوای آنها بهینه شود اما با این حال صادقی بر این باور است که باید رویکرد تالیف کتاب‌های درسی‌مان به سمتی حرکت کند که بخواهد اهداف دوره‌های تحصیلی را درآن درس مشخص، تامین و محقق کند.او همچنین ادامه می‌دهد:«باید تمرکز پدیدآورندگان کتب درسی این باشد که به‌عنوان نمونه کتاب‌های دانش‌آموزان رشته علوم تجربی دقیقا برمحتوای رشته‌های دانشگاهی این حوزه متمرکز شود و بتواند اهداف آن را محقق کند. به‌صورت کلی اگرکتب درسی با سطح سواد، سن و قدرت درک دانش‌آموزان متناسب باشد، قطعا بهتر می‌تواند اهداف را محقق کند.»

محتوای کتاب و نیاز دانش‌آموزان
بحث مهارت‌آموزی هم یکی ازمسائل حائز اهمیت درکنار تغییرمحتواهای درسی برای آنان به‌شمارمی‌رود وشاید ضرورت تغییر کتاب‌های درسی را دوچندان می‌کند.محتواهایی که بهتر است به سمت کاربردی‌تر شدن قدم بردارد.صادقی نیزبااشاره به نگاه کارشناسانه به این موضوع عنوان می‌کند:«متخصصان این حوزه باید این موضوع را بررسی کنند که محتواهای کتاب درسی اهداف درسی آن دوره تحصیلی را محقق می‌کند یا نه. اگر درسی خلاف این موضوع باشد باید بازنگری شود.» گویا سرعت تغییر کتاب‌ها و محتواهای درسی کمی از نیاز روز دانش‌آموزان جا مانده است و بهتر است مطالب کتاب‌ها مبتنی بر نیازهای روزمره دانش‌‌آموزان و قابل پیاده ‌کردن در زندگی روزمره آنها باشد.