تشنج انرژی در تب داغ تابستان

ماجرای گرمای هوا که این روزها حسابی سروصدا به‌پا کرده است فقط مختص ایران نیست، بلکه تبدیل به معضلی جهانی شده است. سال گذشته جیمز هنسن، دانشمند سرشناس آمریکایی هشدار داد که اکنون جهان در حال نزدیک‌شدن به یک «مرز آب‌وهوایی جدید» است و زمین به دمایی بالاتر از هر زمان در طول میلیون‌ها سال گذشته می‌رسد. روز گذشته هم سرویس تغییر اقلیم رصدخانه C۳S اعلام کرد میانگین دمای جهانی هوای سطحی ۱۷.۰۹درجه سانتی‌گراد در روز یکشنبه گرم‌ترین دمای ثبت‌شده در تاریخ است که به سال ۱۹۴۰ بازمی‌گردد. کارلو بونتمپو، مدیر سرویس تغییرات آب‌وهوا، در بیانیه‌ای گفت: «در ۲۱ جولای، C۳S رکورد جدیدی را برای میانگین دمای روزانه جهانی ثبت کرد.»
 
افزایش بی‌هنجاری دمایی در جهان
تحقیقات مختلف نشان می‌دهد گرم‌شدن تدریجی سطح زمین، اقیانوس‌ها و جو، ناشی از فعالیت‌های انسان است. یکی از مهم‌ترین این دلایل استفاده از سوخت‌های فسیلی است که دی‌اکسیدکربن،متان ودیگر گاز‌های گلخانه‌ای را وارد جو می‌کند. احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با جام‌جم دراین‌باره می‌گوید: بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد میانگین بی‌هنجاری دمایی در سال ۲۰۲۳ نسبت به عصر قبل از صنعتی‌شدن حدود ۱.۵درجه بوده است که عدد درشتی است، اما درصورتی‌که این موضوع را به‌صورت منطقه‌ای نگاه کنیم یعنی فقط خشکی‌ها را در نظر بگیریم، افزایش دما به بیش از ۳ درجه نیز می‌رسد. حتی در مناطق قطبی این میانگین ۵ ــ ۴درجه است، به‌ویژه در قطب شمال که این خود باعث ذوب‌شدن یخ‌های قطبی و کاهش مساحت آنهاشده، به‌نحوی‌که در تابستان قطب شمال آن‌قدر یخ از بین می‌رود که می‌توان در آنجا کشتیرانی کرد!
 
بی‌توازنی انرژی؛ عامل گرمای شدید کلانشهرها
در‌حال‌حاضر علاوه بر افزایش دمای کره‌زمین، عمده تغییرات محیطی و اقلیمی ناشی از فعالیت‌های انسانی و گسترش شهرها و استفاده از آسفالت، بتن و مواردی از این قبیل است. وظیفه دراین‌باره می‌گوید: در کلانشهرها توسعه شهر و گسترش سطح پوشش آسفالت و بتن باعث می‌شود توازن جذب انرژی در این منطقه نسبت به گذشته دچار تغییرات زیادی شود. برهم‌خوردن توازن انرژی همچنین سبب می‌شود مناطق شهری انرژی بیشتری جذب کنند و نسبت به شرایط محیط طبیعی با گرمای بیشتری مواجه شوند. به گفته وی، علت این‌که در کلانشهرها دمای بالاتری را احساس می‌کنیم نیز همین است. بااین‌حال متاسفانه اکنون در بسیاری از مناطق پوشش گیاهی از بین می‌رود و به‌جای آن شهرک‌های صنعتی ساخته می‌شود!
   
دما بیشتر نشده، تعداد روزهای گرم بالاتر رفته است
این روزها که گرمای هوا سروصدای بسیاری در کشور ‌راه‌انداخته و صحبت از گرمای بی‌سابقه طی ۳۰ سال گذشته می‌شود، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور اما می‌گوید: اگرچه امسال و سال گذشته افزایش دما را در کشور داشته‌ایم اما رکورد گرمای هوا نشکسته، بلکه تعداد روزهای گرم بسیار فراتر از سال‌های گذشته رفته است. مثلا با بررسی ۵ ــ ۴ دهه گذشته در شهری مثل کرمانشاه تعداد رخداد بیشینه دمای روزانه بالاتر از ۴۰ درجه ۳ ــ ۲ روز در ماه بوده درحالی‌که امسال تعداد این روزها به ۲۰ عدد رسیده است. اگرچه در اینجا رکورد دمایی نشکسته اما با تغییرات اقلیمی و تغییرات محیطی تعداد روزهایی که دمای هوا از یک حد مشخصی بالاتر است افزایش یافته است.
   
تداوم دما و کمبود انرژی؛ بحران فعلی کشور
متاسفانه افزایش دما به‌صورت زنجیره عواقب دیگر را ایجاد می‌کند. افزایش تقاضای آب‌وبرق، تبخیر و تعرق گیاهان و خاک و... تنها بخشی از عوارض گرم‌تر شدن هواست که در خشکسالی و کمبود آب جلوه و ایجاد بحران می‌کنند. موضوعی که وظیفه نیز آن را سبب نگرانی و بحران در کشور می‌داند و می‌گوید: درحال‌حاضر مشکل اصلی گرمای هوا نیست بلکه تداوم آن در کنار کمبود انرژی است، چراکه درحال‌حاضر در کشور دما در آستانه‌ای قرار دارد که افراد ناگزیر به روشن کردن کولر هستند و این مصرف انرژی را بالا می‌برد و این افزایش تقاضا برای مصرف آب و برق و کمبود انرژی می‌تواند بحران ایجاد کند. 
 
سال آینده، گرم‌تر از امسال
به عقیده رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، اگرچه افزایش دما در کشور بی‌سابقه نیست اما امسال تداوم افزایش دما جزو سال‌های بسیار گرم است. به‌طوری‌که دما در تابستان امسال همواره در رده‌های بالاست و مجال تنفس و کاهش را نمی‌دهد. مثلا وقتی تیرماه امسال را بررسی کردیم دیدیم که میانگین دمای کشور نسبت به ۳۰ سال گذشته ۵/۱ درجه بیشتر است. البته این مقدار مربوط به فلات مرکزی و عرض‌های جنوبی بوده است، چراکه عرض‌های شمالی در شرایط نرمال قرار دارند. وی می‌افزاید: اگر این تقسیم‌بندی را تنها از مرکز به جنوب کشور در نظر بگیریم، این میانگین دمایی به ۲ تا ۳ درجه نیز می‌رسد. 

بحران انرژی
بدیهی است که اکنون بی‌هنجاری دمایی را نمی‌توان مدیریت کرد، اما می‌توان با انجام اقدامات و تمهیداتی آسیب‌های آن را به حداقل رساند. یکی از آسیب‌های جدی پیش‌رو، کمبود انرژی همزمان با گرم‌تر شدن زمین است. وظیفه دراین‌باره می‌گوید: موضوع حادی که درحال‌حاضر وجود دارد بحث انرژی است. اگر دولت اقدام عاجلی انجام ندهد و در مقیاس کلان سرمایه‌گذاری نکند و بخش خصوص وارد معادلات انرژی نشود وضع‌مان در سال‌های آینده بدتر خواهد شد. باید فکر عاجلی در این زمینه به‌ویژه در خصوص ناترازی انرژی شود. در اقدامات اجرایی در مقیاس کلان مثل استفاده از آب دریا و توسعه صنایع در کنار سواحل و به عبارت کلی‌تر آمایش سرزمینی باید به‌صورت جدی مورد نظر قرار بگیرد. ما قطعا مشکل خواهیم داشت و اگر در برنامه‌ریزی‌های کلان و دوره‌ای مجلس و دولت این مسأله جدی گرفته نشود می‌تواند در آینده به معضلات بزرگ و جدی منجر شود.