درجست‌وجوی «حال‌خوب»

همین دیروز هم از زبان سخنگوی سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اعلام شد امسال ۲۴۱ میلیارد تومان کتاب در دو بخش حضوری و مجازی نمایشگاه کتاب تا پایان روز هشتم به فروش رفته است که رقم قابل‌توجهی در مقایسه با دوره‌های پیشین هم محسوب می‌شود اما آنچه می‌تواند قابل تامل باشد، رفتن به سوی این نکته است که اساسا کتابخوان‌های ایرانی چه خریده‌اند و چه می‌خوانند؟ بسیاری از نشرها در طول برگزاری نمایشگاه در صفحات شبکه‌های مجازی‌شان گاه‌به‌گاه اقدام به انتشار عناوین پرفروش خود کرده‌اند؛ به این معنا که به صورت تفکیک‌شده می‌توان به برآیندی از مخاطب از نشرهای خاص پی برد. اما این‌که در کل چه عناوینی یا چه حوزه‌هایی از کتاب مورد استقبال مخاطب بوده، می‌تواند به رفتارشناسی کتابخوان‌های ایرانی هم بینجامد. متاسفانه سنجه‌های رسمی در این زمینه وجود ندارد، به این معنا که خود پایگاه نمایشگاه کتاب بانک داده‌ای از عناوین پرفروش منتشر نکرده اما می‌توان با استناد به برخی از عناوین پرفروش فروشگاه‌های مجازی به گمانه‌هایی از این موضوع پی برد. به عنوان مثال در فهرست ۱۰ کتاب پرفروش یکی از فروشگاه‌های مجازی، می‌توان به برخی از عناوین پرتکرار پی برد. به عنوان مثال در ادبیات معاصر همچنان می‌توان «سووشون» اثر سیمین دانشور را در فهرست پرفروش‌های کتاب نمایشگاه به چشم دید؛ به‌ویژه این‌که نام این کتاب در فهرست پرفروش‌های اپلیکیشن فیدیبو هم دیده می‌شود اما از این کتاب پرفروش که بگذریم، باید به این نکته اشاره کنیم که همچنان پرفروش‌های کتاب در اغلب فروشگاه‌های مجازی در قبضه کتاب‌های روان‌شناسی است. رویه‌ای که تا حدود زیادی در چند سال گذشته هم تکرار شده است. جالب این‌که در میان این کتاب‌ها هم اغلب آثاری پرفروش‌تر شده‌ که از همان نوشته‌های روی جلد قصد دارد به مخاطب احتمالی‌ وعده دهد با خواندن این کتاب «قرار است حالش بهتر شود». به عنوان مثال کتاب «عادت‌های اتمی» از جمله عناوینی است که در دو سال گذشته در رده‌های بالایی پرفروش‌های کتاب نمایشگاه کتاب قرار داشته است، عنوان دوم این کتاب گویای ذائقه کتابخوان ایرانی است، جایی که نوشته‌شده «روشی ساده و اثبات‌شده برای ایجاد عادت‌های خوب و تغییر عادت‌های بد». همان‌طور که گفته شد، خود عناوین پرفروش نشان‌دهنده ذائقه مخاطب است؛ «جرات داشته باش؛ روش‌هایی برای افزایش اعتماد به نفس»، «هنر اغواگری؛ راهکارهایی برای مسلط شدن بردیگران»، «افسردگی نهفته؛ راه رهایی از کمال‌طلبی آنگاه که بر افسردگی نقاب می‌کشد»، «ذهن توسعه‌یافته؛ قدرت تفکر خارج از چارچوب مغز» و البته عناوین تکراری و آشنایی همچون «قورباغه‌ات را قورت بده» یا «هنر ظریف بی‌خیالی». نگاهی به علاقه مخاطب ایرانی، می‌تواند سنجه پژوهشی مناسبی برای پژوهشگران این عرصه باشد. و البته شاید بتوان از منظر جامعه‌شناختی هم به آن نگاه کرد، این‌که اساسا مخاطب کتاب در زمانه کنونی به دنبال «حال خوب» است.