ورود بچه‌ها به دنیای نه‌چندان مجازی!

گوشی تلفن همراه را دستش گرفته است و برای ساعت‌ها، صدایی از او شنیده نمی‌شود. شاید این اتفاق در نگاه اول، راهکار موفقیت‌آمیزی باشد برای این‌که کودکان سرگرم شوند و مدام از پدر و مادرشان انتظار و درخواست‌های متفاوت و متعدد نداشته باشند، اما واقعا در آن گوشی تلفن همراه چه خبر است که تا به این اندازه او را ساکت و آرام نگه داشته است؟ گاهی تماشای یک کارتون و گاهی هم بالا و پایین کردن صفحات شبکه‌های اجتماعی پدر و مادرش یا حتی خودش! اما تفاوتی ندارد؛ هرکدام از این‌ها نیاز به کنترل و نظارت و آدابی دارد که اگر اعمال نشود، می‌تواند آن سکوت و آرامش چند‌ساعته والدین را مخدوش کند. در این میان، دسترسی کودکان و حتی نوجوانان به فضای مجازی، تبعات بیشتری نسبت به دیگر کار‌هایی دارد که می‌شود با یک تلفن همراه انجام داد؛ چرا که حضور بی‌پروا، بدون نظارت و طولانی‌مدت کودکان در فضای مجازی و مواجه شدن با هر آنچه که در چنین فضایی به اشتراک گذاشته می‌شود. همان‌چیزی است که محققان آن را تهدیدی جدی برای سلامت روان آن‌ها می‌دانند.

مدیریت به‌جای حذف

لزوم توجه و نظارت به فعالیت کودکان و نوجوانان در فضای مجازی آن چیزی نیست که تنها محدود به کشور ما باشد. به یک جست‌وجوی ساده اینترنتی نیاز دارد تا بفهمیم که در سراسر دنیا، والدین با هراندازه از آگاهی، در تلاش هستند تا آداب و چهارچوبی برای دسترسی فرزندان‌شان در فضای مجازی مشخص کنند؛ آدابی که شاید در نگاه اول کمی سختگیرانه به‌نظر بیاید، اما می‌تواند مانع بروز اتفاقاتی شود که آینده کودک را دستخوش تغییرات منفی کند. موضوعی که مریم موسوی، روان‌شناس و مشاور خانواده هم آن را تایید می‌کند و معتقد است در تمام جوامع، والدین و مسئولان مدرسه، آن کسانی هستند که می‌توانند کودکان را از آسیب دیدن در چنینی فضایی محافظت کنند: «در روزگار امروز، پیوند بین آدم‌ها با فضای مجازی، انکارناپذیر است؛ بزرگ و کوچک هم ندارد، همه سنین مطابق با خواسته‌ها و نیازهای‌شان به این فضا نیاز دارند و با آن گره خورده‌اند. پس بهتر است فکر حذف این موقعیت و دور کردن بچه‌ها از فضای مجازی را از ذهن‌مان بیرون کنیم که نه شدنی و ممکن است و نه خیلی پیامد‌های مثبتی دارد.» خانم موسوی روی کار آمدن تبلت‌ها و تلفن‌های همراه هوشمند را باعث و بانی گریزناپذیر بودن دسترسی کوچک‌ترین اعضای خانواده به فضای‌مجازی می‌داند: «حالا که نه می‌شود و نه درست است که فضای مجازی را از زندگی کودکان‌مان دور کنیم، پس چه بهتر که به مدیریت آن بیشتر از هر وقت دیگری توجه کنیم.» مدیریتی که می‌تواند روی خوش و مثبت این فضا را برای فرزندان‌مان به ارمغان بیاورد.

عامل به عمل باش

این روان‌شناس و مشاور خانواده، اولین قدم برای به حداقل رساندن آسیب‌های فضای مجازی برای کودکان را در گرو رفتار صحیح پدر و مادر در استفاده از این فضا می‌داند: «طبیعتا والدینی که زمان زیادی از وقت خودش را به سرگرم شدم با تلفن همراه اختصاص می‌دهد؛ از بازی کردن تا حضور در شبکه‌های اجتماعی، چطور می‌تواند از فرزندش انتظار داشته باشد که خیلی گرم این فضا نشود و مراقب محتوا‌هایی که می‌بیند و می‌شنود، باشد؟» اتفاقی که در نهایت منجر به این می‌شود که کودک به زبان بیاید که اگر بد است، چرا خودت از آن استفاده می‌کنی؟ «مخصوصا بچه‌های امروز که حرفی را صرفا، چون پدر یا مادرشان زده‌اند، نمی‌پذیرند، بلکه باید دلیلی منطقی برای کارت آورده باشی تا قانع شوند.» در واقع موسوی معتقد است اگر والدین به‌صورت آگاهانه در این فضا حضور داشته و خودکنترل‌گری داشته باشند، می‌توانند همان کنترل را برای فرزندشان هم اعمال کنند؛ طبیعتا هرچه مدت زمان حضور کودکان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی کمتر باشد، احتمال بروز آسیب‌ها هم کمتر خواهد بود: «اگر تا به امروز هم رویه‌ای درست وجود نداشته است، اشکالی ندارد؛ کمی سخت، اما ممکن است که از همین امروز، به فرزندمان نشان بدهیم که از این به بعد من کمتر از تلفن همراه استفاده می‌کنم و بیشتر وقتم را با تو و دیگر سرگرمی‌های خانه می‌گذرانم؛ تو نمی‌خواهی این کار را انجام بدهی؟»

صداقت و دیگرهیچ

واقعیت این است که ما درباره آسیب‌زا بودن محتوای خاص و متفاوتی در فضای مجازی صحبت نمی‌کنیم؛ بلکه حتی دیدن و شنیدن مداوم اخبار ساده و روزانه هم می‌تواند اثرات مخربی بر سلامت روح افراد کم‌سن و سال داشته باشد. خبر‌هایی که قریب به اتفاق آنها، ارزش افزوده‌ای به‌جز دلسرد شدن نسبت به آینده برای این بچه‌ها ندارد. پس لازم است که اگر برای هر اتفاق و عملی، آدابی اعمال می‌کنید، حضور در فضای مجازی را هم از این قاعده مستثنی نکنید؛ آن هم برای کودکان و نوجوانانی که توانایی تشخیص و تحلیل محتوا‌هایی را که در این فضا وجود دارد، ندارند. آدابی که برای اجرایی‌شدنش، می‌توانیم از معلمان و معاونان مدارس هم کمک بگیریم: «بچه‌ها در سنین پایین، حرف‌شنوی و ارادت خاصی نسبت به معلم‌هایشان دارند؛ برای همین است که اگر آن‌ها از مزایا و معایب فضای مجازی برایشان بگویند، راحت‌تر آن را می‌پذیرند.»

این را خانم موسوی می‌گوید و تاکید دارد که بهتر است مزایای این فضا را پررنگ‌تر کنیم تا کودک مطمئن شود که ما هم مثل او، به این امکان علاقه داریم، اما حواس‌مان هم هست که معایبش، حال‌مان را بد نکند: «بگوییم که با اینترنت می‌توانیم با عزیزان‌مان که در کنار ما نیستند، ارتباط تصویری بگیریم. می‌توانیم دلتنگی‌های‌مان را برطرف کنیم، می‌توانیم به پاسخ سؤال‌های مان برسیم و هزاران هزار مزایای دیگر، اما به همان اندازه هم باید بدانیم که هرچیزی در این فضا حقیقت ندارد و می‌تواند ما را به تصوری خیالی و اشتباه برساند.» در واقع او، صادقانه صحبت کردن با کودکان و نوجوانان را یکی از راهکار‌های مدیریت استفاده فضای مجازی برای فرزندان‌مان می‌داند.

روزنامه جام جم