اسماعیلی مقابله با قاچاق کتاب و محصولات فرهنگی را یکی از برنامه‌های جدی وزارت فرهنگ و ارشاد دولت سیزدهم برشمرد و گفت: با تکثیر غیرقانونی کتاب مواجه هستیم. تا یک کتاب پرفروش می‌شود، همان اثر در میدان انقلاب غیرقانونی تکثیر می‌شود و در این میان ناشر و نویسنده متضرر می‌شوند؛ اما چه باید کرد؟ طی سه ماه گذشته با همکاری دستگاه‌های قضایی پیگیری‌هایی صورت گرفته اما برای حمایت از نویسنده و ناشران قانونی را به‌تازگی آماده کرده‌ایم و به اداره حقوقی وزارت ارشاد برنامه‌ای را تاکید کردم تا در قالب لایحه تدوین و به زودی راهی مجلس شود. این قانون و لایحه به‌روز بوده و به زودی تقدیم مجلس خواهد شد تا ناشران و نویسندگان کمتری متضرر شوند. درباره جزئیات این لایحه در برنامه نگاه یک صحبتی نشد. از این رو با رئیس و نایب‌رئیس اتحادیه ناشران تماس گرفتیم به این امید که شاید در جریان تدوین لایحه موردنظر وزیر باشند اما ارتباطی حاصل نشد. در نتیجه با رضا حاجیآبادی، مدیر انتشارات هزاره ققنوس صحبت کردیم که یکی از فعالان صنعت نشر است.
سرنوشت ناشران و سرنوشت لوایح
لایحه حمایت از ناشران و نویسندگان، تدوین شده اما هنوز به مجلس ارائه نشده‌است. درباره جزئیات این لایحه اطلاعاتی منتشر نشده اما احتمالا باید بتواند سرنوشت ناشران و فعالان این صنعت را تغییر بدهد یا دست‌کم گشایشی در شرایط فعلی ایجاد کند.
رضا حاجیآبادی، مدیر انتشارات هزاره ققنوس معتقد است اگر قرار بوده لایحه‌ای برای حمایت از ناشران تدوین شود، باید از ناشران در تدوین این لایحه دعوت به همفکری می‌شد. حاجیآبادی توضیح می‌دهد: به عنوان یک ناشر فعال که تاکنون ۷۰۰ تا ۸۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده، می‌توانستم تجربیات و دیدگاه‌هایم را در اختیار تدوین‌کنندگان این لایحه قرار بدهم اما من خبر تدوین چنین لایحه‌ای را از رسانه‌ها شنیده‌ام.
این ناشر امیدوار است این لایحه سرنوشتی مانند دستورالعمل‌ها، بخشنامه‌ها و برنامه‌های قبلی پیدا نکند و به دست فراموشی سپرده نشود. حاجیآبادی می‌گوید: تغییر در شرایط فعلی و ساماندهی به صنعت‌نشر به خصوص مبارزه با قاچاق زمانی رخ می‌دهد که لوایح و قوانین به اجرا درآیند و اقدام عملی در این باره صورت بگیرد.
به اعتقاد این ناشر، اقدام عملی برای ساماندهی به صنعت‌نشر و مقابله با قاچاق به‌جز قانون و لایحه، پیش‌نیازهایی دارد که لازم است آنها نیز مدنظر مدیران و مسؤولان قرار بگیرد.
صنعت نشر، لوس و ننر شده است
قاچاق کتاب دقیقا چه معنایی دارد؟ چه مواردی را شامل می‌شود و مقابله با قاچاق چه راهکارهایی دارد؟ این سوالاتی است که به عنوان پیش‌نیاز در ساماندهی به صنعت‌نشر باید مطرح شود و پاسخ هر سوال می‌تواند در کارآمدی لایحه حمایت از ناشران و نویسندگان موثر باشد.
رضا حاجیآبادی معتقد است برای رسیدن به درک درست از شرایط باید مقولاتی مانند قاچاق کتاب، بازتعریف شود و به جز چاپ زیرزمینی کتاب، مقولاتی مانند قاچاق محتوا را نیز مد نظر قرار داد. همچنین او بر این عقیده است که صنعت‌نشر نیاز دارد روی پای خودش بایستد.
مدیر انتشارات هزاره ققنوس می‌گوید: نشر در ایران مثل یک کودک لوس و ننر است و آنقدر مورد حمایت قرار گرفته که از رسیدن به رشد و بلوغ جا مانده. بر اثر حمایت‌های دولتی است که ۱۸ تا ۲۰ هزار ناشر در کشور داریم با کمترین میزان ترویج فرهنگ و تاریخ. در حالی که برخی کشورهای منطقه مثل کره و ژاپن و نیز برخی کشورهای عربی از ما موفق‌تر عمل می‌کنند.
به اعتقاد این ناشر، برای حمایت از ناشران و نویسندگان لازم است به جز موارد اقتصادی به مسائل و تاثیرات فرهنگی صنعت‌نشر هم توجه داشت. اقتصاد و فرهنگ از نگاه حاجیآبادی دو بال صنعت نشر هستند که هر دو باید سالم و قدرتمند باشند تا این صنعت ارتقا پیدا کند.
به گفته حاجیآبادی، حمایت‌های دولتی قرار نیست با هدف سرپا ماندن صنعت‌نشر صورت بگیرد، چون ناشری که نتواند روی پای خودش بایستد، هرگز در زمینه فرهنگ‌سازی هم راه به جایی نخواهدبرد. او تاکید دارد: پیش از هر چیز لازم است مدیران و مسؤولان فرهنگی به وضوح مشخص کنند در صنعت‌نشر به دنبال چه دستاوردی هستند، چه اقداماتی به منظور رسیدن به نتایج مطلوب صورت گرفته و چه کارهایی تا امروز انجام شده که بی‌حاصل بوده و نباید تکرار شود.
ساماندهی به شیوه کنترل پروژه
دولت سیزدهم ساماندهی صنعت نشر را بسیار جدی گرفته و البته که پیش از این نیز در وزارت فرهنگ و ارشاد دولت‌های قبل اقدامات و برنامه‌هایی برای رسیدگی به امور نشر انجام شده که برخی موثر بوده و برخی به شکست منجر شده‌اند. مدیر انتشارات هزاره ققنوس معتقد است ساماندهی به صنعت‌نشر و مقابله با قاچاق یا رفع کردن سایر مشکلات آن باید به صورت یک پروژه تعریف شود؛ پروژه‌ای که شاید یک دولت به تنهایی آن را به اتمام نرساند و لازم باشد دولت‌ها و وزرای بعدی آن را ادامه بدهند.
حاجیآبادی در این باره توضیح می‌دهد: ساماندهی صنعت نشر را باید یک پروژه فرض کرد و برای به انجام رساندن آن لازم است قبل از هر اقدامی برآیندی از وضعیت موجود ترسیم شود. در مرحله بعدی باید کم‌و‌کاستی‌ها و نیز برنامه‌ها و اقدامات موفق و ناموفق به همراه دلایل موفقیت یا شکست هر برنامه تدوین شود. در واقع همان‌طور که بارها گفته‌ام ما برای ساماندهی به وضعیت نشر کشور باید عملیات «کنترل پروژه» را به دقت انجام بدهیم و خروجی اقدامات را بررسی کنیم.
از نظر این ناشر، هر اقدام حمایتی که تا امروز در صنعت‌نشر پیاده شده، باید فهرست شود و خروجی یا دستاورد تک تک این اقدامات مورد ارزیابی قرار بگیرد. حاجیآبادی می‌گوید: یارانه کاغذ، طرح خرید کتاب، طرح توزیع ۸۰ نسخه از تازه‌های کتاب و هر طرح و برنامه‌ای که در تمام سال‌های گذشته انجام شده، باید تحلیل و ارزیابی می‌شدند، توقف طرح‌ها یا تاثیرات‌شان بررسی می‌شد و نتایج و دستاوردها به دولت‌های بعدی منتقل می‌شد تا با آمدن یا رفتن هر وزیر و مدیر، همه چیز از ابتدا شروع نشود. حاجیآبادی به کارهای نهادی ریشه‌دار معتقد است و تاکید دارد اجرائیات باید به اصحاب فرهنگ و هنر سپرده شود.
سرنوشت مبهم لوایح
تا امروز برای حمایت از ناشران و نویسندگان قوانین متعددی در کشورمان به تصویب رسیده است؛ قدیمی‌ترین آنها قانونی است که سال ۱۳۴۸ با عنوان قانون‌حمایت از مولفان و مصنفان به تصویب مجلس شورای‌ملی رسیده‌بود. پیش از انقلاب قانون دیگری هم برای حمایت از ناشران تصویب شده که مربوط است به سال ۱۳۵۲ و نامش قانون ترجمه و تکثیر آثار صوتی است. بعد از انقلاب هم به ترتیب این قوانین برای حمایت از ناشران تصویب شده‌است: ضوابط نشر کتاب در سال ۱۳۶۷ ، ضوابط تاسیس مراکز نشر در سال ۱۳۷۵، آیین‌نامه مصوب شورای نظارت بر ضوابط نشر که شیوه‌نامه اجرایی آن اوایل سال ۱۳۹۴ تصویب شد و در نهایت مصوبه اصلاحی ضوابط نشر کتاب در سال ۱۳۸۹.
به باور مدیر انتشارات هزاره ققنوس، اگر این قوانین و مصوبات به درستی اجرا شده بودند، امروز نیازی به لایحه جدید نبود. لایحه جدید هم در معرض این خطر قرار دارد که سرنوشتی مانند لوایح و مصوبات قبلی پیدا کند.
حاجیآبادی می‌گوید: طی ۱۲ سال گذشته که هزاره ققنوس فعال بوده، تعداد زیادی وزیر و معاون و مدیرکل در وزارت ارشاد، معاونت فرهنگی، اداره کتاب و دیگر بخش‌های مرتبط با صنعت نشر مسؤولیت داشته‌اند اما بسیاری از مشکلات صنعت‌نشر همچنان برقرار است و با وجود تاکیدات چندباره رهبر معظم انقلاب همچنان دستاورد شگرفی در ساماندهی صنعت نشر نداشته‌ایم.
آذر مهاجر - ادبیات و هنر / روزنامه جام جم
