لطفا بیمار نشوید! (+جدول)

داروهای بدون نسخه که دم‌دستی‌ترین داروهای ممکن بودند مدتی است کمیاب و نایاب شده‌اند یا قیمت‌شان به طرز غافلگیرکننده‌ای بالا رفته است.

این روزها عده‌ای دنبال داروهایی هستند و پیدا نمی‌کنند که با شنیدن نامشان چشم‌ها از تعجب گرد می‌شود،‌ داروهایی مثل قطره اشک مصنوعی یا اسپری ضدحساسیت بینی و حتی آسپیرین.

کم نیستند مراجعانی که در داروخانه‌ها نام این داروها را می‌آورند و جواب «نداریم» می‌گیرند، یا کم نیستند افرادی که برای تهیه قرص کلسیم یا مسکن ادویل از این داروخانه به آن داروخانه می‌روند و کلی می‌دوند تا دارو را پیدا کنند.

عجیب‌تر این که مدتی است کسانی که به هر دلیل به انواع سرم نیاز دارند نیز آن را پیدا نمی‌کنند. فرقی ندارد چه سرمی مورد نیاز باشد؛‌ قندی یا نمکی یا رینگر یا یک سوم و دو سوم. به گواه بیماران و به تایید داروخانه‌دارها مدتی است هیچ سرمی یافت نمی‌شود و کمبود به قدری شدید است که یافتن سرم می‌تواند گوشه لب مردم خسته لبخند بنشاند.

از کمبودها گذشته، گرانی برخی داروهای معمولی بدون نسخه مثل انواع مسکن‌ها که همیشه به خاطر ارزانی و مورد نیاز بودنشان در کابینت یا یخچال هر خانه‌ای وجود داشت نیز مضاعف و باعث رنج شده. حتی برخی داروهای عادی و دم‌دستی گرفتار چند نرخی شده‌اند، به طوری که مردم می‌توانند امیدوار باشند با گشتن میان داروخانه‌ها، داروهای ارزان‌تری پیدا کنند. این نابسامانی که در سکوت اتفاق افتاده و تا امروز وزارت بهداشت در مقابلش ساکت بوده اما چند علامت سوال در ذهن مردم ایجاد کرده که چرا وقتی داروهای عادی و معمولی که درکشورمان نیز تولید می‌شوند هم باید گران شوند و هم کمیاب یا نایاب و آیا سازمان غذا و دارو نمی‌توانست کاری کند این شرایط پیش نیاید؟ آیا این داروها نیز داروهای خاص و تخصصی‌اند که توجیهی برای گرانی یا کمبودشان پیدا شود و آیا نظام دارویی کشور به این حد از استیصال رسیده که در تامین داروهای بدون نسخه نیز مشکل دارد؟

باورش سخت است اما قرص ژلوفنی را که تا قبل از بحران اخیر بابت هر ورقش 6000 تومان پول می‌دادیم، اکنون باید 13هزار تومان بخریم یا قرص استامینوفن را تقریبا دو برابر قیمت هفته‌های قبل تهیه کنیم. حتی برای شربت دیفن هیدرامین که احتمالا خیلی از ما هنوز ته مانده‌های شیشه‌های باز شده آن را در یخچال‌هایمان داریم باید چهار برابر قبل پول بدهیم یا همین اتفاق را وقتی قصد داریم قرص و شربت سرماخوردگی بخریم، تجربه کنیم.

این داروهای معمولی و دم‌دستی در ماه‌های اخیر به‌خصوص از وقتی کرونا در کشورمان شدت گرفت چند بار افزایش قیمت پیدا کردند و همچنان در مدار افزایش قیمت می‌گردند. از این گرانی‌ها بدتر اما پیدا نشدن یا سخت پیدا شدن برخی داروهای معمولی است، مثل آسپرین یا قطره اشک مصنوعی آرتیپیک که وجودش در داروخانه‌ها همیشه از بدیهیات بود. در این میان نایاب شدن انواع سرم به یکی از معضلات مردم تبدیل شده، به طوری که یکی از داروخانه‌دارهای تهران به ما می‌گوید چون هیچ کارخانه‌ای سرم برای فروش ندارد و موجودی ما نیز صفر است، هر کسی که دارویی دارد و باید همراه سرم تزریق شود به او می‌گوییم نسخه‌اش را کلا نداریم، چون مردم باورشان نمی‌شود سرم نایاب شده است. این‌را که چرا گرفتار این وضعیت شده‌ایم و مردم برای معمولی‌ترین نیازهای دارویی‌شان باید کفش آهنی بپوشند و از این داروخانه به آن داروخانه بروند، با دو صاحب‌نظر، یکی مسؤول و دیگری ناظر در میان گذاشتیم که اولی کیانوش جهانپور،‌ سخنگوی سازمان غذا و دارو بود و دومی علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان کشور که اولی به سوال ما پاسخی کوتاه و سطحی داد و دومی پاسخی عمقی و ریشه‌ای.

جهانپور در پاسخ به سوال ما که چرا برخی داروهای بدون نسخه این روزها کمیاب، نایاب یا گران شده است به این تک جمله در گفت‌وگوی واتس‌اپی بسنده کرد: «به دلیل کرونا مصرف این داروها بالا رفته است». علی فاطمی اما کرونا را تنها یکی از دلایل اتفافات اخیر می‌داند.

او که این کمبودها را تایید می‌کند نام چند داروی دیگر را نیز اضافه کرد و به ما گفت: اکنون بسیاری از داروهای پرمصرف اعصاب مثل صرع و افسردگی نیز کم شده و مردم برای تهیه آنها سرگردانند. همچنین داروی فاموتیدین که یکی از داروهای زخم معده و جزو پرمصرف‌هاست اکنون سخت پیدا می‌شود، چنانچه داروی فلوکستین و سروتونین که در درمان افسردگی کاربرد دارند، گرفتار کمبود شده‌اند. یکی از دلایل این است که چنین داروهایی در درمان کرونا نیز به کار می‌روند و چون این بیماری در کشورمان سیر صعودی دارد، مصرف نیز بالا رفته و در نتیجه کمبود ایجاد شده اما این تنها دلیل کمبودهای اخیر نیست. فاطمی در واقع رشته افکار مخاطبان را از ته ماجرا که افزایش کروناست به سر ماجرا که در کارخانه‌ها و در زنجیره تامین است، می‌برد. او می‌گوید: کارخانه‌های تولید دارو نتوانسته‌اند مواد اولیه داروهایی که چهل پنجاه سال است در کشورمان تولید می‌شوند، تهیه کنند و چون 97درصد داروهای مورد نیاز که در کشورمان تولید می‌شوند و به اصطلاح ایرانی هستند همگی یا مواد موثر یا ادوات بسته‌بندی آنها به خارج وابسته است، گرفتار وضع کنونی شده‌ایم.

پای ارز در میان است

وابستگی به مواد اولیه و به گفته نایب رئیس انجمن داروسازان کشور حتی وابستگی به برخی از مواد اولیه بینابینی برای تولید داروها اما فقط بخشی از مسائل پشت پرده کمبودهای اخیر دارویی است، چرا که محال است از کمبود دارو صحبت شود ولی پای مشکلات ارزی در میان نباشد. در واقع این بار نیز چالش‌های حذف ارز ترجیحی که همان ارز 4200 تومانی است و جایگزین شدن آن با ارز نیمایی برای داروسازی کشور مشکل‌ساز شده است.

فاطمی در این باره می‌گوید: بعضی داروها به ارز دولتی نیاز دارند ولی این ارز حذف شده است. برخی نیز باید با ارز نیمایی وارد شوند اما به دلیل مشکلات در انتقال ارز، واردات مواد اولیه با مشکل مواجه شده است. در نتیجه کارخانه‌ها نتوانسته‌اند مواد اولیه مورد نیاز را تامین کنند و تولید دچار وقفه شده‌اند. با وقوف به مشکلات ارزی، گران‌شدن قابل توجه داروهای بدون نسخه در هفته‌ها و روزهای اخیر نیز توضیح داده می‌شود. رئیس هیأت مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی در گفت‌وگو با مهر به تشریح علت گرانی‌ها پرداخته است.

فرهاد اختراعی می‌گوید: این افزایش قیمت‌ها ناشی از تصمیم ارزی ماه‌ها قبل درباره این داروهاست که اثر خود را تازه نشان داده است. بر اساس تغییر سیاست‌های تخصیص ارز برای داروهای بدون نسخه، دیگر ارز ۴۲۰۰ تومانی اختصاص داده نمی‌شود و واردات مواد پایه و واسطه آنها با ارز نیمایی صورت می‌گیرد؛ بنابراین هزینه واردات مواد اولیه داروهای بدون نسخه به حدود پنج برابر افزایش پیدا کرده است.

تقصیر سوءتدبیر است

سکوت تلخ سازمان غذا و دارو درباره اتفاقاتی که این روزها باعث آزار مردم و فرسوده کردن بیماران در سیستم دارویی کشور شده، بسیار بحث برانگیز است. دیروز سخنگوی این سازمان در حالی در قبال سوالات ما درباره علت کمبود داروهای بدون نسخه و داروهای معمولی و دم‌دستی مثل آسپرین و قطره چشم و اسپری بینی سکوت کرد که خیلی‌ها این سازمان را متهم ردیف اول اتفاقات اخیر می‌دانند.

سازمان غذا و دارو متهم به کم کاری، انفعال یا سوءمدیریت است که سکوت سخنگوی سازمان غذا و دارو در مقابل این اتهامات،‌ عجیب و معنادار به نظر می‌رسد. با وجود این سکوت اما نایب رئیس انجمن داروسازان کشور،‌ سازمان غذا و دارو را مقصر اصلی کمبودهای اخیر دارویی می‌داند.

فاطمی می‌گوید: درست است محصول پرمصرفی مثل سرم اکنون به دلیل شیوع بالای کرونا در کشور دچار کمبود شدید و نبود مواد اولیه سبب توقف یا افت تولید برخی داروها در کارخانه‌های داروسازی کشور شده اما همه این اتفاقات باید از قبل مدیریت می‌شد و سازمان غذا و دارو می‌بایست بر زنجیره تامین نظارت و حتی کمبودهای احتمالی را پیش‌بینی می‌کرد و برایش راهکار ارائه می‌داد. اما چون این نظارت‌ها و مدیریت‌ها درست و به‌موقع انجام نشده وضع فعلی پیش آمده است. در این میان اما سازمان غذا و دارو، گویا برای حل مشکلات به موضوعات دیگری مشغول است و به جای تدبیر امور به اعمال فشار بر داروسازان متمرکز است که این مساله را می‌توان از صحبت‌های رئیس هیأت مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی استنباط کرد.

فرهاد اختراعی می‌گوید: وزارت بهداشت پس از حذف ارز ۴۲۰۰‌تومانی برای داروهای بدون نسخه، تولید حدود ۵۰ قلم از این داروها را به داروسازان تحمیل کرده و می‌گوید در عوض 6000 قلم دارویی که تولید می‌کنید و سود می‌برید چه اشکالی دارد اگر داروهای بدون نسخه را با سود کمتر یا با ضرر تولید کنید. در واقع به نظر می‌رسد وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو دچار اشتباه محاسباتی شده‌اند و تامین دارو در کشور را محل برخی تسویه‌حساب‌ها و جبران برخی کم و کاستی‌ها قرار داده‌اند، در حالی که دارو با جان و سلامت مردم ربط مستقیم دارد و قبل از این که بی‌تدبیری‌ها حیات مردم را به خطر بیندازد باید برای آن فکر و برنامه‌ریزی شود.

مریم خباز - جامعه / روزنامه جام جم