واقعیت‌هایی درباره لغو تحریم تسلیحاتی

حتی باوجود توافق برجام نیز هر نوع خرید یا فروش تسلیحات سنگین صرفا با محدودیت‌ها و نظارت بین‌المللی امکان‌پذیر شد و تحریم‌ها عملا پابرجا بود.

گرچه بر اساس برجام، تحریم تسلیحاتی پس از پنج سال به‌عنوان اولین مورد از تحریم‌ها باید لغو شود، اما آمریکا از ۲۷مهر، روزشماری را در سایت وزارت خارجه خود راه‌اندازی کرد تا این موضوع را به‌عنوان تهدید جدید از سوی ایران مطرح کند مبنی بر این‌که با توجه به تحولات منطقه، رفع تحریم‌های ایران باعث بی‌ثباتی منطقه می‌شود البته این رویکرد از سوی کشورهای دیگر ازجمله سایر اعضای برجام موردپذیرش قرار نگرفت.

در این میان نکته‌ای که نباید از آن غفلت داشت این است که عدم همراهی اروپا به‌نوعی به خاطر معادلات سیاسی بوده، چراکه موضع رسمی اروپا این بوده که تحریم تسلیحاتی خاص خود را حداقل تا سال ۲۰۲۳ حفظ کند و حتی تلاش داشت آن را به‌عنوان مصالحه و شش ماه بعد ذیل برجام تداوم دهد. درهرحال به دنبال آن هستند با هر روشی غیر از سازمان ملل، تحریم‌های بین‌المللی را حفظ کنند.

همچنین باید توجه داشته باشیم موضع اروپا برای عدم همراهی با آمریکا به دلیل رویکرد مثبت به ایران نیست بلکه رویکرد سیاسی آنها نسبت به ایران مانند آمریکاست، اما در حال حاضر صرفا بر اساس برخی ملاحظات سیاسی خود، چنین رویکردی را به ایران دارند، زیرا معتقدند اگر در این زمینه به‌صورت مستقیم بر ضد ایران همکاری داشته باشند، اصل برجام که البته کالبدی نیمه‌جان دارد به خطر می‌افتد، بنابراین تلاش می‌کنند ایران را به‌نوعی مهار کرده، اما تحریم‌های تسلیحاتی را از روش‌های دیگر دنبال کنند.

بر همین اساس باید تأکید کرد گرچه رفع تحریم‌ها به لحاظ حقوقی مثبت بوده ، اما به لحاظ عملی تفاوت خاصی برای ما ایجاد نمی‌کند. به‌این‌ترتیب امروز یعنی 27 مهر به معنی تغییر رویکرد اروپا نسبت به فعالیت‌های نظامی ایران نیست.

در مورد روسیه و چین نیز باید گفت آنها بر اساس منفعت اقتصادی خود اگر بتوانند به ایران سلاح بفروشند، این کار را انجام خواهند داد و به لحاظ کلان هم تمایلی ندارند رویکرد مهار و محدودیت‌زایی آمریکا علیه ایران به‌صورت بلندمدت ادامه داشته باشد. درهرحال رویکرد روسیه و چین نسبت به ایران با اروپا متفاوت است و همان‌طور که شاهد بودیم در جلسه شورای امنیت حتی حاضر به استفاده از حق وتو بودند، اما سه کشور اروپایی به‌رغم ملاحظات امنیتی خود حتی حاضر نشدند رأی خود را به منفی تبدیل کنند و رأی ممتنع دادند.

درمجموع باید تأکید کرد پایان تحریم تسلیحاتی ایران به لحاظ حقوقی مثبت است، اما در عمل تفاوت خاصی برای ما ایجاد نمی‌کند. برخی موضوع رفع تحریم‌ها را خیلی بزرگ جلوه می‌دهند، این در حالی است که رفع تحریم تسلیحاتی را نباید به‌عنوان یک پیروزی راهبردی تلقی کرد بلکه پیروزی تاکتیکی است ،زیرا تقابل آمریکا با ایران ادامه دارد و وضعیت واقعی رویکرد اروپا به ایران را باید در دوره پس از انتخابات آمریکا جست‌وجو کرد.

در کل و در شرایط تداوم و تشدید تحریم‌های مالی و اقتصادی، هرچند اولویت اقتصادی ایران، اقتصاد جامعه است اما به‌هرحال باید این تغییر وضعیت حقوقی را تثبیت کند و آن از طریق خریدوفروش رسمی تسلیحات ولو به مقدار محدود است، چراکه اکنون رفع تحریم معارض‌هایی دارد و با این اقدام تغییر وضعیت به لحاظ حقوقی تثبیت می‌شود، اما نباید فراموش کرد که بازی و رقابت بزرگ‌تری در جریان است که فراتر از مساله تحریک تسلیحاتی است.

محمد جمشیدی - استاد دانشگاه تهران / روزنامه جام جم