معنویت از نمای نزدیک

تدارکات و آماده‌سازی برای مراسم عاشورا
من در سپتامبر 2017 پس از دیدن آگهی کوتاهی از ایران بی‌هیچ مقدمه‌ای تصمیم گرفتم که به این کشور سفر کنم. به این ترتیب هیچ تصویری از این‌که چه ماجراهایی در این سفر رخ می‌دهد یا حتی این‌که از قضا در مقدس‌ترین روز از نظر شیعیان در ایران خواهم بود در ذهنم نداشتم.
اگر برای شما هم پیش بیاید که مصادف با عاشورا به ایران سفر کنید، به یاد داشته باشید که این روز تاثیری قابل‌توجه بر سفر شما و بازدید شما از ایران خواهد کرد: در طول ده روز اول ماه محرم از سرعت هر فعالیتی در ایران کاسته می‌شود و در طول سه روز نزدیک به عاشورا (هشتم و به‌ویژه نهم و دهم محرم) کشور ایران به‌طور کلی متوقف و تعطیل است. ساده‌تر این‌که همه‌جا در این سه روز در ایران بسته و تعطیل است. منظور از همه جا یعنی نه تنها مغازه‌ها، بازارها، موزه‌ها، جاذبه‌ها و دیدنی‌ها بلکه ایستگاه‌های اتوبوس و تقریبا همه چیز تعطیل است. باید بدانید که حتی در این روزها اعمال دینی و مراسم مذهبی متعددی در مساجد برقرار است و به این ترتیب دسترسی شما به مساجد (حتی نمادین‌ترین آنها از جمله مسجد جامع اصفهان) هم محدود خواهد شد.

آغاز محرم در مشهد
هیچ جایی بهتر از حرم مقدس امام رضا(ع) در مشهد ـ مقدس‌ترین مکان در ایران- وجود ندارد که بتوانید شاهد آغاز ماه محرم در آن باشید. جمعیتی انبوه و غیرقابل وصف برای شرکت در نماز جمعه حاضر شده بودند؛ جمعیتی یک‌دست سیاهپوش که منظره‌ای به‌شدت تاثیرگذار را برای هر بیننده‌ای خلق کرده بودند.
محرم در بازار کاشان
بیشتر کوچه‌های بازار کاشان با پرچم‌هایی سیاه پوشانده شده بودند، فعالیت بسیار محدودی در این بازار دیده می‌شد و بیشتر مغازه‌ها بسته بودند. با دیدن این صحنه می‌توانستید بگویید که آن روز روزی معمولی در زندگی بازار کاشان که معمولا مکانی بسیار پرتحرک و زنده است به شمار نمی‌رود. در ساعات مختلف روز ـ هر بار در محلی متفاوت از بازار ـ مردم دور هم جمع می‌شوند، با هم دعا می‌خوانند و یاد شهادت امام حسین(ع) را زنده می‌کنند. مردم سرشار از عاطفه و احساس هستند و گریه کردن در این روز کاری عجیب و غریب یا غیرعادی به شمار نمی‌رود.
یکی از مغازه‌داران من را دعوت کرد تا به یکی از این اجتماعات ملحق شوم. در آنجا با چای و خوراکی از من پذیرایی کردند و حتی من می‌توانستم از مراسم آنها عکسبرداری کنم. خاطره‌ای بسیار عمیق و تاثیرگذار از سفر من برایم باقی ماند!

تفسیر عاشورا در ایران
آنچه آشکارا در ایران شاهد آن هستید میل شدید دولتمردان ایرانی و مقامات مذهبی به تفسیر عاشورا برای بازدیدکنندگان، نقش آن در اسلام شیعه و پیام صلح و مقاومتی است که در عاشورا نهفته است. همچنین تاکیدی شدید بر نقش عزاداری و تزکیه حاصل از سوگواری عاشورایی در ایران وجود دارد.
در بسیاری از اماکن، روحانیون جوان به بازدیدکنندگان خوشامد می‌گویند و از آنها دعوت می‌کنند تا برایشان به تفسیر عاشورا و پیام صلح و عشقی که اسلام به همراه دارد بپردازند. این روحانیون جوان انسان‌هایی بی‌اندازه گرم و صمیمی هستند، به خوبی آموزش دیده و از دانش قابل توجهی برخوردارند، انگلیسی را به خوبی صحبت می‌کنند و اساتیدی درخشان هستند که در هنر فصاحت و بلاغت مهارت دارند. یکی از پیام‌های کلیدی که بارها و بارها در لابه‌لای سخنان این مردان جوان تکرار می‌شد، این بود: «ایرانیان و مسلمانان داعش نیستند. ما شباهتی به آنها نداریم.»

صفوف سینه‌زنی عاشورا در اصفهان
من روزهای هشتم و نهم محرم در اصفهان بودم و از آنجا که هرجا و هرچیزی تعطیل بود، کاملا محدود شده بودم. به این ترتیب این فرصت در اختیار من قرار گرفته بود تا در خیابان‌ها پرسه بزنم و صفوف سینه‌زنی عاشورایی را دنبال کنم. لازم نبود جای دوری بروم. یکی از صفوف اصلی از سی‌وسه‌پل ـ پلی قدیمی بر فراز زاینده‌رود ـ شروع می‌شد.
در آنجا هم دوباره شگفت‌زده شدم از این‌که بازدیدکنندگان چقدر گرم و صمیمی مورد استقبال قرار می‌گرفتند و من می‌توانستم هر چقدر که می‌خواستم از آن رویداد عکس بگیرم (حتی روحانیون هم قبول می‌کردند که در عکس من حضور داشته باشند و برای این کار ژست می‌گرفتند). بار دیگر هم به صرف چای و شیرینی دعوت شدم. چند بار هم از من خواسته شد با آنها عکس بگیرم.

مراسم عاشورا در شهرستان اشکذر در نزدیکی یزد
من روز دهم محرم و دقیقا صبح روز عاشورا به یزد رسیدم (از آنجا که هیچ وسیله نقلیه عمومی برای تقریبا سه روز پیدا نمی‌شد مجبور شدم برای رفتن از اصفهان به یزد یک تاکسی دربست کرایه کنم). اگرچه برای سفر از اصفهان به یزد از قبل برنامه‌ریزی نکرده بودم، اما انتخابی عالی بود. مراسم عاشورا در اشکذر در نزدیکی یزد یکی از بزرگ‌ترین مراسم ایران است و از تمام شبکه‌های تلویزیونی ایران به طور زنده پخش می‌شود.
در یزد هم همه چیز عالی تدارک دیده شده بود؛ هر بازدیدکننده خارجی به یک تور رایگان شامل گشت با اتوبوس، تورلیدر انگلیسی زبان، نهار و جایی مناسب برای تماشای مراسم عاشورا دعوت می‌شد. من تنها توریست آن روز در یزد نبودم. سه اتوبوس پر از توریست شد و در پایان تورلیدر به ما گفت که ما 150 نفر خارجی هستیم. حتی پس از پایان مراسم نماینده مجلس یزد با ما دیدار کرد، سفرمان به ایران را خیرمقدم گفت و درباره پیام عاشورا اندکی توضیح داد و در لابه‌لای صحبت‌های خود بر این حقیقت تاکید کرد که ایرانیان و مسلمانان ایرانی داعش و تروریست نیستند و این اولین بار نبود که من چنین صحبت‌هایی را در ایران شنیده بودم.
مراسم عاشورا در یزد به نوبه خود یک نمایش واقعی و شورانگیز است:
این مراسم با دعا و نیایش شروع می‌شود. جمعیتی انبوه که تقریبا سیاهپوش هستند و برخی از آنها شال‌های سبز بر گردن دارند با یکدیگر سرودی می‌خوانند که به آن سرود عزا می‌گویند و به صورتی موزون و هماهنگ بر سینه‌های خود می‌کوبند و نام حسین(ع) را صدا می‌زنند.
اصلی‌ترین بخش این مراسم نمایشی عظیم از شهادت امام حسین(ع) است که در آن صدها بازیگر، اسب و شتر دیده می‌شود و سکونتگاه آنها (خیمه‌هایی در بیابان) به آتش کشیده می‌شود. منظره‌ای دیدنی و واقعا شگفت‌انگیز!
مراسم با اقامه نماز به پایان می‌رسد و جمعیت نخل بسیار بزرگی را بر سر می‌گیرند و قبل از نماز با بر سر داشتن نخل دایره‌وار می‌چرخند. این حرکت دوار همچنان ادامه دارد و بارها تکرار می‌شود.

فاطمه بختیاری
مترجم