بدون نگاه ملی، بی‌هویتیم

روباه، فیلم ملتهبی بود که به طور جدی و مستقیم موضوع فعالیت‌های هسته‌ای در ایران را مورد بررسی قرار داد. بادیگارد هم داستانی بود از رنج‌ها و دیده‌های یک محافظ دانشمند هسته‌ای و تنهای تنهای تنها فیلمی بود که می‌خواست به زبانی ساده به قدرت‌های جهانی بگوید جنگ چیز وحشتناکی است و شما حق ندارید روی مبل‌های راحتی اتاق‌های خود در آن سر دنیا لم بدهید و برای به راه انداختن جنگ در یک سوی دیگر دنیا تصمیم بگیرید. در سال‌های اخیر هرکدام از این فیلم‌ها در حد و اندازه خود توانستند حق مطلب را در این حوزه به‌نوعی ادا کنند.
البته این مسیر در حوزه تلویزیون خیلی پررنگ‌تر از سینما بود و سریال‌هایی چون تعبیر وارونه یک رویا، کایدون، عملیات پایتخت و پازل نمونه‌هایی بودند که ابعاد مختلف ترور دانشمندان هسته‌ای و خرابکاری در چرخه فعالیت‌های هسته‌ای را به تصویر کشیدند.
با وجود این تولیدات باز جای این سؤال باقی می‌ماند که در بین تمام تولیدات سینمایی و تلویزیونی آیا آنها توانسته‌اند حق مطلب را آن‌گونه که شایسته کشورمان است ادا کنند یا خیر؟
اوایل دهه 70 زمانی که مساله هسته‌ای ایران کم‌کم به سرخط خبرهای روز دنیا و پرونده هسته‌ای به وجه اصلی سیاست خارجی ما تبدیل می‌شد، بهروز افخمی همراه با سید‌ضیا هاشمی، تهیه‌کننده نام آشنای سینمای ایران فیلمی به نام «روز شیطان» ساخت که در آن برای اولین بار مساله هسته‌ای مطرح می‌شد. فیلمی که البته در آن زمان بازتاب گسترده‌ای نداشت و از سوی مردم و منتقدان به درستی دیده نشد.
در آن زمان علی دهکردی، بازیگر جوانی بود که بعد از درخشش‌اش در فیلم «از کرخه تا راین» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا در سومین اثر سینمایی‌اش، در فیلم روز شیطان در نقش میرمحمد تصویر کاملی از یک مامور اطلاعاتی خلق کرد که کاملا برای مخاطب آشنا بود و نشان از ذکاوت افخمی برای انتخاب دهکردی به عنوان یک مامور اطلاعات زبر و زرنگ را می‌داد. او باید به مصاف یک گروه خرابکار می‌رفت که قصد داشتند با انفجار اتمی در تهران، ایران را متهم به تولید سلاح هسته‌ای کنند.
دهکردی هنرمند شاخصی است که در خاطرات جمعی همه ما حضور پررنگی دارد. او در آثار متعددی از جمله سجده بر آب، عبور از خط سرخ، گاهی به آسمان نگاه کن و خلبان ایفای نقش کرده و امروز ما به بهانه روز ملی فناوری هسته‌ای و ایفای نقش‌اش در فیلم روز شیطان سراغ او رفتیم.
او برای ما از خاطراتش از بازی در این فیلم می‌گوید که خواندنش خالی از لطف نیست.
چطور شد به فیلم «روز شیطان» دعوت شدید؟
من از طرف بهروز افخمی به این فیلم دعوت شدم و از همان ابتدای کار هم نقش یک مامور امنیتی به من پیشنهاد شد. خاطرم هست آقای افخمی تاکید داشتند نقش این مامور را حتما یک جوان بازی کند و در نهایت من را انتخاب کردند.
وقتی قرار بود نقش یک مامور اطلاعاتی را بازی کنید، چه احساسی داشتید؟
برای من نگاه ملی این فیلم حائز اهمیت بود و این‌که قرار بود در فیلمی بازی کنم که غرور ملی مردم کشورم را برمی‌انگیخت.
در این فیلم، افخمی در قالب یک فیلم پلیسی-جاسوسی به مسائل هسته‌ای، نفوذ وزارت اطلاعات در گروه‌های اپوزیسیون، ماموریت‌های وزارت اطلاعات و... می‌پرداخت که در نوع خودش جسارت زیادی را می‌طلبید. روز شیطان فیلم خوش ساخت و مهمی بود که البته در زمان خودش و بعدها چندان دیده نشد. من نه به این دلیل که بازیگر آن فیلم بودم، بلکه در کل این فیلم را فیلمی ارزشمندی می‌دانم که در تک تک جزئیاتش ظرافت و دقت وجود دارد و حتی از منظر سینمایی به معنای کامل کلمه یک فیلم است. روز شیطان جزو محبوب‌ترین‌های کارنامه کاری من است که از بازی در آن خوشحالم.
بنابراین زمان بازی در این فیلم نگران موضعگیری‌های گروه‌های خاصی نسبت به شخص خودتان نبودید؟
موضعگیری این‌طور آدم‌ها نسبت به من اصلا برایم اهمیتی ندارد و از اساس هم نباید به آنها توجه‌ای داشت؛ چون به طور کل این گروه‌ها با هر پیشرفتی که در داخل ایران می‌شود، موافق نیستند و نسبت به آن جبهه‌گیری می‌کنند.
آیا سینما می‌تواند با ساخت آثار ملی و نگاه همه‌جانبه به ابعاد آن به عنوان میراثی به نسل آینده موثر باشد؟
بله، حتما. در تمام دنیا کشورها به شدت از سینمای استراتژیک و ملی خود در جهت منافع ملی بهره می‌گیرند. می‌خواهم بگویم نه‌تنها در سینمای ایران، بلکه در سینمای جهان هم نگاه ملی از شاخص‌ترین نگاه‌ها در سینماست که حتی نسل‌های بعد هم که درکی از شرایط روزهای گذشته نداشتند با تماشای آثاری با این نگاه می‌توانند آن را درک کنند.
اگر نگاه ملی از سینمای ما حذف شود، فرهنگ و زبان و ایدئولوژی‌مان هم از بین می‌رود و می‌شویم ملتی بی‌هویت که با هر بادی می‌شکند.
در سال‌های اخیر هم شاهد ساخت فیلم‌هایی مانند بادیگارد، روباه و تنهای تنهای تنها بودیم. به نظر شما این فیلم‌ها گویای جانفشانی‌ها و ازخودگذشتگی‌های سربازان ایرانی بوده یا خیر؟
بله، البته فیلمسازان شاخص ما همگی در ساخت آثارشان نگاه ملی را در نظر داشته‌اند، اما زاویه نگاهشان به این مسأله با هم متفاوت است که البته امیدوارم خیلی بیشتر از اینها به این مسأله پرداخته شود. چون حجم این فیلم‌ها به نسبت ارزش‌های ملی ما بسیار اندک است.
الان مشغول چه کاری هستید؟
الان بیش از یک‌سال است که مشغول بازی در سریال «هشتاد و هفت متر» به کارگردانی کیانوش عیاری هستم که امیدوارم امسال وارد آماده‌سازی برای مراحل پخش باشد.

خلاصه فیلم روز شیطان

یکی از گروهک‌های سلطنت‌طلب در پاریس طرحی برای براندازی در دست اجرا دارد و از حمایت بعضی صاحبان قدرت در آمریکا برخوردار است. مرحله اول این طرح وارد کردن تدریجی قطعات یک بمب اتمی کوچک است. مرحله دیگر جاسازی آن در داخل یک چمدان است تا یک هفته قبل از بازدید نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای از تأسیسات اتمی ایران، جنب استادیوم یکصدهزار نفری آزادی منفجر کرده و با این کار حکومت ایران را متهم به زیر پا گذاشتن قراردادهای کنترل سلاح‌های هسته‌ای کنند. قطعات بمب به وسیله 11 نفر به صورت جداگانه و تحت پوشش وسایل معمولی مسافران وارد کشور می‌شود، اما با تصادفی که برای یکی از حاملان بمب پیش می‌آید، قطعه‌ای از بمب به دست مأموران وزارت اطلاعات می‌افتد و باقی ماجراها.

ساناز قنبری

سینما