سه... دو... یک... آتش!

زمانی که دعوای مشروطه‌خواهی و سلطنت‌طلبی در ایران بالا گرفته بود، محمدعلی شاه قاجار که نمی‌خواست مشروطه‌خواهان اختیاراتش را محدود کنند، در نهایت تن به بیگانه سپرد و روس و انگلیس پشتش درآمدند. طبق عهدنامه 1907 ایران بین روسیه تزاری و انگلیس تقسیم شده بود. این وسط بخش بزرگی از خراسان شده بود سهم روس‌ها. حضرات روس هم که در فرقه مشروطه‌خواهی، پشت محمدعلی شاه قاجار ایستاده بودند هر از چند گاهی گرد و خاکی کرده و پشت مشروطه‌خواهان را در خراسان به خاک می‌مالیدند. دزد و ساربان با هم همدست شده بودند برای گرفتن حال ملیون و مشروطه‌خواهان.

یک سال قبل محمدعلی شاه به روسیه تبعید شده بود و حالا داشت دوباره به مملکت باز می‌گشت. روی همین حساب هم قنسول روس برای این‌که کنترل اوضاع از دستشان در نرود، راپورت داد که نیروی بیشتری به خراسان گسیل شود. همین هم شد که سربازان و ارتش اشغالگر و واحد توپخانه راهی مشهد شدند تا طرح زهر چشم گرفتن از مشروطه خواهان کامل شود. مشهد شده بود یکی از پایگاه‌های مشروطه‌خواهان و ملیون و باید نطفه این مساله خاموش می‌شد.
همین شد که به تحریک خود روس‌ها و بعضا انگلیس، جریاناتی برای ناامنی و اعتراض به حاکمیت در مشهد کلید می‌خورد. جالب این‌که طبق اسناد تاریخی، فردی در راس این جریانات و ناامنی‌ها بوده که سابقا با حضرات روس فالوده می‌خورده و مدتی هم در خارج از ایران، یار غار قوای روس بوده. القصه آشوب و اعتراض بالا می‌گیرد و حضرات راهی حرم رضوی می‌شوند و طبق نقل قول تاریخ، سردسته معترضان از دروازه تحت اختیار روس‌ها خارج می‌شود. قنسول روس هم پابست می‌نشیند دم نظمیه مشهد که یا جمع‌شان کن یا جمع‌شان می‌کنیم! رئیس نظمیه هم که همین شکلی نیروهای تحت امرش به چینی بندزده می‌مانستند، بی‌خیال می‌شود و قنسول روس هم در غیاب و نبود و ضعف حکومت مرکزی به قوای روس چراغ سبز نشان می‌دهد که بریزید دور حرم و ... در نهایت هم شد آنچه که نباید می‌شد.
حمله دولت قوای روسیه تزاری از ساعاتی قبل از غروب آفتاب آغاز شد و تا نیمه‌شب ادامه داشت. نظامیان روس با تانک وارد صحن کهنه و مسجد گوهرشاد شدند. سربازان روسیه به دستور قنسول آن کشور، در دهم ربیع الثانی سال 1330 (به تاریخ قمری می‌شود همین امروز) حرم مطهر را محاصره کردند. روس‌ها از مکان‌های مختلف، گنبد مطهر را گلوله باران کردند. بهانه اصلی آنها متفرق کردن معترضان و شورشیان بود، در حالی که این گروه در تاریکی شب از دروازه‌ای که در دست قشون روس بود گریختند بدون آن‌که آسیبی به یک نفر از آنها برسد. در نهایت هم تعدادی از مردم و زائران جان خود را از دست داده یا مجروح شدند. حرم مطهر و مشهد هم تا سه چهار روز بعد تحت اختیار و حکومت روس‌ها بود. قضیه آنقدر جدی و مهم بود که روزنامه تایمز چاپ انگلیس هم به این قضیه واکنش نشان داد. در متنی که سفارت ایران از لندن با اتکا به گزارش روزنامه تایمز نوشته، در این حمله 95 گلوله شرپنل و 200 گلوله بزرگ توپ به سمت مجموعه حرم رضوی شلیک شد که تعدادی از آنها به گنبد طلایی حرم اصابت کرد و تصویرش را در همین صفحه هم می‌بینید. تعدادی از زائران جان خود را از دست دادند و گلدسته حرم رضوی هم آسیب دید. روس و انگلیس دنبال فتیله‌پیچ کردن ملت بودند. بهانه را خودشان جور کردند و ضعف حکومت مرکزی هم کمکشان کرد تا بکنند آنچه را که می‌خواهند.

محمدصادق علیزاده
فرهنگ‌و‌هنر