این صفرهای بلاتکلیف

حذف صفر از پول ملی کشورها نخستین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم تجربه شد و پس از آن به ویژه از دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی به این سو، این عمل بارها و بارها در کشورهای مختلف که اکثرا کشورهای در حال توسعه بودند، به اجرا درآمد.
حذف صفر از پول ملی ایران از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون چندین بار مطرح شده، اما هیچ‌گاه اقدامات اجرایی به صورت جدی در راستای آن انجام نگرفته که سال‌های 72 و ۸۶ از نمونه‌های بارز این موضوع است.
آذر 95 بود که برای نخستین بار، حذف چهار صفر از پول ملی به طور جدی از سوی دولت یازدهم مطرح شد تا جایی که در جلسه هیات وزیران، واحد پول ایران، تومان و برابر با ۱۰ ریال تعیین شد.
با این اقدام به نظر می‌رسید بانک مرکزی به دنبال حذف صفر از پول ملی است، اما ولی‌ا... سیف، رئیس‌کل وقت بانک مرکزی گفت که این موضوع به معنای حذف صفر از پول ملی نیست، اما دولت و بانک مرکزی به دنبال این موضوع هستند که در لایحه‌ای جداگانه نسبت به حذف چهار صفر از پول ملی اقدام کنند.
از سوی دیگر، تغییر واحد پول ایران از ریال به تومان نیازمند تصویب مجلس و شورای نگهبان است که دولت به‌رغم تصویب این امر در هیات وزیران، موضوع را مسکوت نگه داشت و این تغییر در همین مرحله نیمه‌تمام ماند و لایحه‌ای از سوی دولت برای حذف چهار صفر از پول ملی نیز به مجلس ارائه نشد.
اما با گذشت دو سال پس از آن اتفاق، حذف صفر از پول ملی ایران، رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفته است.
نخستین جرقه از جدی شدن دوباره حذف چهار صفر از پول ملی زمانی زده شد که بانک مرکزی هفته گذشته از اسکناس ۵۰ هزار تومانی جدید خود رونمایی کرد و در طراحی این اسکناس نکاتی وجود داشت که توجه برخی را به خود جلب کرد. نکته مهم نخست، استفاده از رنگ‌آمیزی متفاوت در ارقام چاپ‌شده روی اسکناس بود، به طوری که چهار صفر بعد از عدد ۵۰ با رنگ متفاوت و کم‌رنگ طراحی شده‌اند و در قسمت پایینی اسکناس نیز عدد ۵۰ به طور جداگانه درج شده است.

اول بانک‌ها را اصلاح کنید
دکتر حیدر مستخدمین حسینی، معاون سابق بانک مرکزی با این‌که موافق حذف صفر از پول ملی است، اما اجرای آن را در شرایط فعلی مناسب نمی‌داند.
وی در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: حذف صفر از پول ملی بعد از جنگ جهانی دوم در دنیا به دلیل بحران بدهی‌ها و تورم بالا در کشورها باب شد که مشکلاتی را در زمینه حساب و کتاب و معاملات افراد به وجود آورد.
وی با اشاره به تأثیر حذف صفر از پول ملی افزود: تغییر واحد پولی ملی هیچ تاثیری بر بهبود وضعیت اقتصادی ندارد. حذف صفر در شرایطی اجرا می‌شود که خلق پول و تورم در اقتصاد زیاد شده است که برای کنترل آثار روانی آن این کار انجام خواهد شد.
مستخدمین حسینی با بیان این‌که اقتصاد ما بیمار است و دولت در این شرایط ابتدا باید به فکر رفع محدودیت‌های کسب‌وکار باشد، تصریح کرد: مشکل اصلی اقتصاد ایران وجود صفر در پول ملی نیست و این خواسته توسط هیچ‌کدام از مراکز حسابداری یا مردم مطرح نشده است. معاون سابق بانک مرکزی گفت: این در حالی است که ایران از مشکل بیکاری، تورم و نقدینگی بالا رنج می‌برد.
وی گفت: این استاد دانشگاه به تجربه برخی کشورها در این زمینه اشاره کرد و گفت: حذف صفرها یک تصمیم اقتصادی نیست و فایده‌ای که برای این موضوع تعریف می‌شود بیشتر به طرف هزینه سنگینی دارد تا فایده.
ونزوئلا چندین بار اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده، اما با این حال طرح‌هایش فلج است و سرمایه‌گذاری در آن کشور به سختی انجام می‌شود.
مستخدمین حسینی گفت: باید توجه داشت مشکلات مردم در اقتصاد فراتر از این حرف‌هاست که بخش مهم آن مربوط به نرخ ارز است.
وی با اشاره به آرامش نسبی در بازار ارز ادامه داد: نرخ ارز مدتی است در آرامش به سر می‌برد، اما برخی از مردم به این آرامش اعتماد ندارند و اگر همین امروز دلار به قیمت 20هزار تومان اعلام شود، مردم تعجب نمی‌کنند این موضوع به معنای بی‌اعتمادی به دولت است.
این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: نباید تصمیمات اقتصادی را بر مبنای مصلحت‌اندیشی انجام دهیم و اگر مسؤولان نتوانند بر اساس برنامه پیش بروند، هزینه‌های زیادی به اقتصاد تحمیل می‌شود.
مستخدمین حسینی با تاکید بر این‌که با اصل قضیه حذف صفر از پول ملی مشکل ندارم اما شرایط فعلی برای این کار مناسب نیست، گفت: بهتر بود دولت، اصلاحات در حوزه نظام بانکی، زیرساخت ورود بخش خصوصی به اقتصاد در شرایط تحریم، زیرساخت سرمایه‌گذاری و بهبود محیط کسب‌وکار را در برنامه‌های اقتصادی خود قرار می‌داد تا این‌که بخواهد صفر را از پول ملی حذف کند.
وی گفت: بانک‌ها در طول سال‌های گذشته اقدام به خلق پول کردند که اصلاح نظام بانکی را می‌طلبد، اما متاسفانه به جای موارد اصلی به فرعیات پرداخته می‌شود.
وی به شرایط سخت اقتصادی سال آینده اشاره کرد و افزود: احتمالا سال آینده درگیر رکود تورمی خواهیم بود، اما اعداد و ارقام بودجه سال 98 نشان می‌دهد هیچ برنامه‌ریزی در این زمینه انجام نشده است.
گلایه بزرگ مردم از بیکاری و فقری است که به دلیل عملکرد دولت در اقتصاد به وجود آمده، اما به جای رفع آنها حذف صفر از پول ملی را مطرح می‌کنیم که البته هزینه‌های اندکی را به اقتصاد تحمیل می‌کند، اما درنهایت تفاوتی در وضعیت اقتصادی ندارد.

تأثیر پوچ در اقتصاد
دکتر محمدرضا رنجــــــبر فــــــــــــــلاح، کارشناس بانکی در این زمینه به خبرنگار ما گفت: اگر تنها حذف صفر از پول ملی مطرح باشد باید بیان کرد که این کار هیچ تأثیر اقتصادی در کشور ندارد و فقط به افزایش هزینه منجر می‌شود.
وی افزود: اکنون در اسناد حسابداری بانک‌ها ریال تعریف شده که با تغییر صفر و تغییر واحد پول ملی همه برنامه‌نویسی و همچنین اسناد حسابداری باید تغییر کند.
رنجبر فلاح تاکید کرد: اگر حذف صفر از پول ملی یکی از بسته‌های سیاستی باشد که دولت در زمینه سیاست‌های پولی در نظر دارد می‌تواند تا حدی برای اقتصاد مفید باشد در غیر این صورت تاثیری بر وضعیت اقتصادی مردم ندارد و نیاز به این همه تبلیغات و هزینه برای آن نیست.

اقدام صوری
دکتر فتح‌ا... تاری، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر این‌که تغییر واحد پول ملی با شرایط تورمی کشور ما همخوانی ندارد به جام‌جم تصریح کرد: کشورهایی که اقدام به تغییر واحد پولی ملی می‌کنند درگیر ابرتورم هستند، اما تورم 40 یا 50 درصدی ایران شرایطی نیست که نیاز به تغییر واحد پول داشته باشد.
وی افزود: تغییر اسکناس‌ها هزینه چاپ زیادی به بانک مرکزی تحمیل می‌کند و این در حالی است که این بانک باید صرفه‌جویی داشته باشد و به نظر بنده کار بیهوده‌ای است که دولت قصد دارد آن را اجرا کند. تاری تاکید کرد: تغییر واحد پول ملی یا حذف چهار صفر از اسکناس‌ها اقدامی صوری است که متناسب با شرایط اقتصادی ما نیست. هزینه تبدیل اسکناس‌ها بسیار بالاست و حتما باید اسکناس‌هایی برای زیر هزار تومان که یک تومان خوانده می‌شوند تعریف شود که این موضوع نیز هزینه بیشتری را در بر خواهد داشت.
به گفته این استاد دانشگاه، تورمی که در کشور وجود دارد اسکناس 100 تومانی و سکه‌های ارقام پایین‌تر را از دور مبادلات حذف کرده، اما همچنان اسکناس 200 تومانی در مراکز خرده‌فروشی و همچنین تاکسی‌ها رونق دارند که بانک مرکزی با تغییر واحد پول ملی و حذف صفر از اسکناس باید فکری به حال این ارقام کند. وی معتقد است، مشکل اقتصاد ایران وجود صفر در واحد پول ملی نیست و ضرورتی ندارد با انجام این کار هزینه‌های زیادی را به اقتصاد ایران اضافه کنیم.

لایحه‌ای در دست دولت

صحبت اصلی اینجاست که مسؤولان دولتی خود واقف هستند حذف صفر از پول ملی تأثیر اقتصادی بر‌جای نمی‌گذارد، اما هر چند سال یک‌بار این موضوع را به میان می‌کشند.
از سوی دیگر باید توجه داشت که اگر به جای هزار تومان بگوییم یک تومان کالاهای زیر این قیمت با چه واحد پولی باید اندازه‌گیری شود. ظاهرا دیگر کالایی زیر این قیمت وجود نخواهد داشت و تولیدکنندگان سعی می‌کنند قیمت‌های خود را حداقل به یک تومان ناقابل برسانند.
البته این تنها بخش کمی از اقتصاد را شامل می‌شود و تأثیر زیادی بر اقتصاد خانوارها ندارد اما آنچه قابل بحث است تغییر در سیاست‌های کلان اقتصادی است. عمده اقتصاددانان بر این عقیده‌اند که حذف صفر از اسکناس هیچ‌گونه تأثیری بر شاخص‌های اقتصادی و عرضه و تقاضا ندارد و بیشتر اثر روانی بر جامعه می‌گذارد. به عقیده برخی کارشناسان اقتصادی، افزایش ظاهری قدرت پول ملی، آسان‌سازی مبادلات، محاسبات و خرید و فروش‌های مردم از اثرات حذف صفرها ست. البته برخی کارشناسان با این‌که موافق حذف صفر از پول ملی هستند با این حال معتقدند اکنون شرایط مناسبی برای انجام این کار نیست و بهتر است دولت به فکر رفع محدودیت‌های محیط کسب‌وکار باشد تا حذف صفر از پول ملی.

محمدحسین علی‌اکبری

اقتصاد