قاب امنیت

مثلا معلمی و پزشکی هم واجد ظرفیت‌های دراماتیک است اما ما چیزی به اسم ژانر پزشکی یا ژانر مدرسه‌ای نداریم. کارکرد دوم آن که منبع خبری و اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی است و بیشتر با مدیوم تلویزیون در ارتباط است که آن را می‌توان در برنامه‌های مختلف تلویزیون ردیابی کرد؛ از بخش خبری گرفته تا مستند و برنامه‌های ترکیبی. در این بخش آن وجوه سینمایی و داستانی پلیس که بیشتر کارکرد سرگرم کنندگی دارد و مبتنی بر تعلیق و هیجان و معماست، یعنی سویه جدی آن، اهمیت دارد. در این یادداشت تلاش خواهیم کرد تا ردپای پلیس را در برنامه‌های غیر نمایشی ردیابی و بازنمایی کنیم. از آنجا که ابعاد مختلف این وجه پلیس در تلویزیون منطبق با سند و مدرک است به نوعی می‌توان همه آنها را در ذیل مستندهای پلیسی قرار داد. لذا مراد ما از مستند پلیسی در اینجا لزوما معنای متعارف فیلم مستند نیست گرچه آن را هم شامل می‌شود.

اخبار پلیسی

بخش مهمی از اخبار روزانه در بخش‌های مختلف خبری اخبار پلیسی است. نه به معنای خبرهایی که درباره پلیس تولید می‌شود بلکه منظور اخباری است که از پلیس منتشر می‌گردد. از پلیس راهنمایی و رانندگی گرفته و اخبار مربوط به ترافیک و وضع راه‌ها و تصادفات جاده‌ای تا اخبار مرتبط با پلیس پیشگیری و اخبار مربوط به جرم و جنایت و مبارزه با مجرمان. این اخبار که شاید از حیث ژورنالیستی بیشتر به حوادث مربوط می‌شود، هم گزارشی از رخدادها در این حوزه است و هم نوعی آسیب‌شناسی آماری و مصداقی در آن وجود دارد و هم می‌تواند کارکرد پیشگیرانه داشته باشد. در واقع مخاطب با شنیدن اخبار پلیسی از برخی خطراتی که ممکن است او را تهدید کند آگاه شده و نسبت به آن حساسیت و البته مراقبت بیشتری پیدا می‌کند. از این‌رو اخبار پلیسی در عین این‌که همان هیجان و التهاب یک فیلم پلیسی را ممکن است به مخاطب منتقل کند او را نسبت به مخاطرات احتمالی، مصمون و هوشیار می‌کند. از سوی دیگر به دلیل جاذبه‌های ذاتی اخبار پلیسی یا دربرگیری آن نسبت به آحاد جامعه این اخبار از جذابیت بیشتری هم برخوردار است. مثلا اخباری شبیه به هشدار پلیس درباره کلاهبرداری‌های بانکی و فضای مجازی یا اخبار مربوط به ترافیک و تصادفات برای اکثر مردم به‌عنوان اخبار کاربردی از اهمیت ویژه برخوردار است و در واقع ذهن مخاطب نسبت به اخبار پلیسی حساسیت و تمرکز بالایی دارد. مجموعه اخبار و گزارش‌هایی که از نابهنجاری‌های اجتماعی که دست‌کم یک سر آن به پلیس و نیروی انتظامی ربط پیدا می‌کند در نهایت مستندهای پلیسی تلقی می‌گردند که در تحلیل و تفسیرهای رسانه‌ای و علمی هم به آن ارجاع داده می‌شود.

برنامه‌های ترکیبی پلیس‌محور

برنامه‌های ترکیبی با محوریت پلیس را می‌توان به دو گروه عمده تقسیم کرد. یکی برنامه‌هایی که به شکل اختصاصی به حوزه پلیس مربوط می‌شود مثل ویژه‌برنامه‌هایی که به مناسبت هفته نیروی انتظامی در شبکه‌های مختلف تولید می‌شود یا برنامه‌های کارشناس‌محور و میزگردهایی که در ارتباط با یک موضوع پلیسی برگزار می‌شود مثلا بحث مبارزه با مجرمان خیابانی در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو. یا برنامه «سفر بخیر» شبکه سه که برنامه‌ای است در خصوص رعایت نکات ایمنی در سفر و کاهش حجم ترافیک و تصادفات بین جاده‌ای. برنامه‌ای که علاوه بر اطلاع‌رسانی به آموزش و فرهنگ‌سازی هم در ارتباط با رفتارهای شهروندی می‌پردازد و از بخش‌های مختلفی که ماهیت مستندگونه آن پررنگ است بهره می‌برد.

اما نوع دوم برنامه‌هایی هستند که یکی از بخش‌های خود را به رخدادهای مرتبط با پلیس یا وظایف پلیسی اختصاص می‌دهند. از آنجا که وظایف پلیس در ارتباط با نظم و انضباط شهری است و با زندگی روزمره و عمومی مردم سرکار و کار دارد بسیاری از برنامه‌های اجتماعی تلویزیون به نوعی به پلیس مرتبط می‌شود. نوع دیگری از برنامه‌های ترکیبی تلویزیون هم هست که وجه مستندگونه آن پررنگ‌تر است و در آن می‌توان ردپای پلیس و نقش آن را هم شاهد بود. شاید یکی از معروف‌ترین و موفق‌ترین آنها مستند «شوک» باشد. مستند اجتماعی شوک در سال‌های اخیر به تهیه‌کنندگی فرشاد شکیبی و کارگردانی شاهین صمدپور از شبکه سه سیما پخش شده است که به بررسی مسائل اجتماعی روز، معضلات و آسیب‌های اجتماعی می‌پردازد. برنامه مستند اجتماعی شوک با رویکرد بررسی آسیب‌های اجتماعی در حوزه‌های مختلف مرتبط با جوانان، با حضور تعدادی از شخصیت‌های معروف عرصه ورزش، سینما و تلویزیون ساخته شده است. این مستند با بررسی مصداق‌های عینی آسیب‌ها به تحلیل و بررسی آنها می‌پردازد.

در بسیاری از قسمت‌های این مستند شاهد فعالیت‌ها و تلاش‌های شبانه‌روزی پلیس در جهت جست‌وجو و بررسی جرم هستیم و مخاطب به شکل محسوس‌تری می‌تواند شاهد نوع فعالیت‌های پلیسی بویژه در بخش جرم و جنایت باشد. در برخی از قسمت‌های این برنامه شاهد مستندهایی از تعقیب و گریزهای پلیسی در ارتباط با قاچاقچیان مواد مخدر یا کالاهای اساسی بودیم یا تلاش‌های پلیس در ارتباط با سرقت‌های مسلحانه. نمونه‌های بسیاری از مستندهای اجتماعی با رویکرد پلیسی از شبکه‌های مختلف پخش شده که هر کدام به اقتضای سوژه بخشی از فعالیت‌های پلیس را در قالب گزارش، مصاحبه یا مستند به تصویر کشیده‌اند.

مستندهایی برای حافظان امنیت

مستندهای پلیسی ناظر به آن دسته از مستندهایی است که به معنای متعارف مستند قابل تعریف است و به شکل مستقیم‌تری پلیس، کارکردها و موقعیت پلیسی را بستر کار خود قرار داده‌اند. یکی از این برنامه‌ها مجموعه مستندهای «پلیس قهرمان» از شبکه مستند بود که در هر برنامه به معرفی یکی از پلیس‌های نمونه که کارنامه حرفه‌ای درخشانی داشتند می‌پرداخت.

در این مستند مخاطب نه صرفا با پلیس و کار او، که به معنای کلی با پلیس مشخصی مواجه می‌شد و درباره عملکردش قصه جذابی می‌شنید. در واقع در این مستند مخاطب با پلیس به‌عنوان یک انسان و شهروند مواجه و با چگونگی زندگی و زیست روزمره یک پلیس آشنا می‌شد.

مستندهای پلیسی دیگری هم از قاب تلویزیون پخش شد که از جمله می‌توان به مستند «کلانتر دیجیتال» به کارگردانی هادی محمدی نسب تهیه‌شده در معاونت اجتماعی نیروی انتظامی اشاره کرد. این مستند در 24دقیقه به زندگی سرگرد فخار، افسر ارشد پلیس فتا می‌پردازد و بینندگانش را با شیوه‌های مختلف کلاهبرداری دیجیتال و فعالیت پلیس فتا در این زمینه آشنا می‌کند.

در این مستند سرگرد فخار نسبت به کلاهبرداری‌های دیجیتال از طریق کارت‌های اعتباری هشدار می‌دهد و در بخش دیگری نیز اعترافات مجرمان پخش می‌شود. «ره پویان آرامش» نیز مستندی دیگر به کارگردانی عرفان احتشامی است که این مستند به زندگی شهدای ناجا اختصاص دارد. «سپکا»، مستندی درباره تربیت سگ‌های پلیس کارآزموده برای کشف و مبارزه با مواد مخدر از سوی معاونت اجتماعی نیروی انتظامی است و مستند «دریابان» نیز به موضوع جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق به کشور می‌پردازد. در این مستند ستوان مبارک‌پور، از دریابانان استان بوشهر درباره نحوه تشخیص و ضبط کالاهای قاچاق در مرزهای آبی کشور صحبت می‌کند. خوشبختانه با راه اندازی شبکه مستند تعداد زیادی از مستندهای پلیسی از این شبکه پخش شده و می‌شود که بخشی از تلاش‌های پلیس کشور را بازنمایی می‌کند.

سید رضا صائمی