...زراه و رسم منزل‌ها

نثر مسجع الهی‌نامه هنوز پس از قرن‌ها بر جان و دل شنونده و خواننده اثر حقیقی دارد. به این جمله از الهی‌نامه بنگرید:

• الهی، عمر خود به باد کردم و بر تن خود بیداد کردم؛ گفتی و فرمان نکردم، درماندم و درمان نکردم.

• الهی به حُرمت آن نام که تو خوانی و به حُرمت آن صفت که تو چنانی، دریاب که می‌توانی.

اما مهم‌ترین اثر خواجه، کتاب منازل‌السائرین در بیان و شرح منازلی است که سالک در مسیر به‌سوی حق تعالی طی می‌کند.

این کتاب شامل یک خطبه (مقدمه) و ده قِسم و هر قسم شامل ده باب و هر باب شامل سه مرحله است. منازل‌السائرین بارها مورد شرح و تفسیر قرار گرفته که از جمله این شرح‌ها می‌توان به شرح عبدالرزاق کاشانی (قرن هشتم) از قدما و شرح دکتر علی شیخ‌الاسلامی از معاصران اشاره کرد که با نام راه و رسم منزل‌ها منتشر شده و علاوه بر تطبیق منازل با آیات قرآن کریم و احادیث، خلاصه مفیدی در پایان هر باب ارائه داده است.

اینک متن خلاصه باب هفتم با عنوان اعتصام از بخش اول منازل:

اعتصام هفتمین منزل راه و در لغت به معنای «پناه بردن» است و به دو صورت در قرآن به کار رفته است.

اعتصام به حبل‌ا... که دقت در فرمانبرداری با مراقبت از امرونهی خدای متعال است.

اعتصام با... که به معنای درگذشتن از موهومات و رهایی از هرگونه شک و تردید است.

اعتصام بر حسب مراتب مردمان، بر‌سه نوع است:

اعتصام عامه که دارای سه بعد است:

الف-پذیررفتاری و تسلیم در برابر اوامر و نواهی الهی و تصدیق وعده و وعید.

ب -تعظیم و انجام دادن امر و نهی خدای متعال.

ج -بنای کار و بار و داد و ستد خود با خدا را بر انصاف و یقین نهادن و این همان «اعتصام به حبل ا...» است.

اعتصام میانه حالان و رهروان راه سلوک که بُریدن و دل کندن از غیرخداست؛ یعنی پناه بردن به خدا و بی‌وجه به غیر او، که این نیز سه جنبه دارد:

الف- صرف نظر از خواست و اراده شخصی

ب -گسترش دامنه نیک خویی بر تمام مردم

ج - عزم و آهنگ جدی در قطع همه علایق و دلبستگی‌ها و روی آوردن به سوی خدا

و این همان است که از آن به «تمسک به عروه‌الوثقی» تعبیر شده است.

اعتصام خاص‌الخاص که پیوستن به خدا، پناه بردن به او و ندیدن چیزی جز اوست .

و این همان «شهود تفریدی حق» و «اعتصام با...» است.

علیرضا مختارپور

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی