خودنمایی با مرحوم مغفور تازه گذشته!

شهروندان متعجبی که هنوز باور ندارند پای لاکچری بازی به مراسم ختم و ترحیم هم باز شده باشد، حقیقت ماجرا اما این است که مراسم ترحیم هم مثل بسیاری از رسم و رسومات این روزهای جامعه، به عرصه‌ای برای فخرفروشی و خودنمایی تبدیل شده است. جایگاهی که می‌تواند طبقه افراد را در جامعه نشان بدهد؛ طبقه‌ای که شان درخور خودش را دارد و همین بهانه کافی است تا خانواده‌های زیادی به برگزاری مراسم ترحیم پرهزینه فکر کنند؛ مراسمی که همیشه با یک مرگ ناگهانی از راه می‌رسد با یک خبر بد، وداعی همیشگی با یک عزیز.

این مراسم اما برای بعضی‌ها یک طور متفاوت‌تر و به شکلی خاص‌تری برگزار می‌شود. همین خاص بودن می‌شود نشانه‌های تفاوت و اختلاف طبقاتی؛ تفاوتی که از خرید قبر تا برگزاری مراسم سوگواری در مساجد و سالن‌های خاص خودش را نشان می‌دهد.

وقتی جامعه درگیر آسیب‌های مصرف‌گرایی می‌شود

ارائه گریم و آرایش مخصوص، تهیه دسته گل‌های بزرگ و خوشرنگ و رو، پذیرایی به صورت سلف سرویس از انواع نوشیدنی مثل نسکافه، موهیتو، آبمیوه، آب معدنی و... گرفته تا مدل‌های مختلف غذا و میوه‌های فصل، البته با همراهی یک گروه نوازنده و چند فیلمبردار ! این امکانات و خدمات اگر در فهرست خدمات ارائه شده در یک مراسم عروسی قرار بگیرند شاید عجیب نباشند، اما اگر به شما بگوییم که همه آنها برای یک مجلس ترحیم و یک ختم بظاهر ساده در نظر گرفته شده‌اند، چه؟! عجیب باشد یا نه، بدعت‌های جدید و سنت‌های نادرستی در حاشیه مراسم ترحیم و عزاداری برای تازه درگذشتگان در جامعه درحال شکل‌گیری است. اتفاقی که می‌تواند، زنگ خطر را برای مسئولان فرهنگی کشور به صدا در بیاورد و به دغدغه کارشناسانی تبدیل شود که نگران تغییر سبک زندگی در جامعه هستند؛ تغییری که آهسته و آرام راهش را به زندگی خیلی‌ها باز کرده است. آنقدر که منوچهر باستانی، رئیس اتحادیه عکاسان و فیلمبرداران دوسال پیش به ایلنا بگوید: با توجه به وضع اقتصادی کشور و ناهنجاری‌های اجتماعی که مشخصا در حوزه ما چشم و همچشمی است، سبب شده میزان درخواست فیلمبرداری و عکاسی برای مراسم ازدواج نزدیک به ۵۰‌ درصد کاهش پیدا کند و پدیده‌هایی همچون فیلمبرداری از مراسم ختم و تشییع جنازه جایگزین شود!

اطلاعاتی که وقتی آن را کنار شنیده‌هایمان از بازار داغ و پرهزینه گریم سوگواری در آرایشگاه‌های مطرح شهر قرار می‌دهیم، با محمداسماعیل سعیدی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هم‌عقیده می‌شویم که می‌گوید: رواج مجالس ختم پرهزینه در یک جامعه شکل خاصی از سبک زندگی است که درحال ترویج است و برپایه توجه افراطی به مسائل تجملی و لوکس بنا گذاشته شده است.

سعیدی در ادامه رواج تجمل‌گرایی و لاکچری‌بازی در جامعه را از چند جهت مورد مذمت قرار می‌دهد و به ما می‌گوید: احساس سرخوردگی، افسردگی و فقر اولین آسیب برگزاری مراسم‌ این چنینی در جامعه است چرا که افراد زیادی شاهد برگزاری این مراسم هستند، اما توانمندی برگزاری آن را ندارند.

مشکل بعدی اما به گفته این نماینده مجلس، این است که خیلی‌ها برای عقب نماندن از قطار تجملگرایی، دست به هر کاری می‌زنند تا به آنچه فکر می‌کنند به عرف جامعه تبدیل شده برسند، در نتیجه جامعه بیشتر از قبل درگیر آسیب‌های مصرف‌گرایی می‌شود.

او در ادامه به یک نکته ساده اشاره می‌کند، این‌که این نوع سبک زندگی که مغایر با فرهنگ اسلامی - ایرانی ماست، از یک نوع رفاه کاذبی نشأت می‌گیرد و ما نشانه‌های این رفاه کاذب را می‌توانیم در بخش‌های مختلف زندگی مردم ببینیم.

رقابت افراد مادی‌گرا در خودنمایی

مراسم ختم یک مراسم ساده بود؛ فقط کافی است یک نگاه به روزهای گذشته بیندازیم به روزهایی که صاحبان عزا با خرما و حلوا از جمعیت شرکت‌کننده در مراسم پذیرایی می‌کردند و همسایه‌ها و فامیل‌های نزدیک، از همان لحظه شنیدن خبر فوت متوفی، پای کار می‌ایستادند و با همکاری هم مرده را از زمین برمی‌داشتند. حالا اما نه از آن سادگی خبری هست و نه از مشارکت خودجوش همسایه‌ها و اقوام! مرده‌ها هم البته روی زمین نمی‌مانند، اما در مقایسه به گذشته با هزینه چند برابری به خاک سپرده می‌شوند!

اتفاقی که به گفته غفور شیخی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه می‌تواند ناشی از رواج فرهنگ مادی‌گرایی در جامعه باشد. فرهنگی که به گفته او، چند ویژگی خاص دارد: اول این‌که تفکر افرادی که سراغ یک سبک‌زندگی مادی‌گرا می‌روند، بر این استوار است که در این دنیا همه چیز برمبنای مادیات است! دومین ویژگی به گفته این استاد دانشگاه به لذت‌جویی اشاره دارد؛ طبق این اصل وقتی قاعده بر مادیات بنا گذاشته می‌شود لذت بردن از مادیات هم به یک اصل تبدیل می‌شود. فخر فروشی ویژگی سومی است که شیخی از آن صحبت می‌کند. در این مشخصه افراد مادی‌گرا در فخر فروشی و استفاده از مظاهر تمدن با هم رقابتی تنگاتنگ دارند و از این خودنمایی لذت می‌برند.

اما وقتی از این جامعه‌شناس درباره دلایل رواج لاکچری بازی و تجمل‌گرایی در جامعه‌ای می‌پرسیم که فرهنگ و بستر اسلامی - ایرانی دارد، او در جواب به تضاد طبقاتی موجود در جامعه اشاره می‌کند و می‌گوید: در سال‌های اخیر این تضاد طبقاتی به دلایل مختلفی بیشتر شده، افراد زیادی یکشبه ثروتمند شده‌اند و فاصله طبقاتی‌شان ناگهان با قشری که قبلا همسطح بودند بیشتر شده است. اینها افراد نوکیسه‌ای هستند که در خودنمایی و به رخ کشیدن دارایی‌هایشان از طرق مختلف حتی برگزاری مراسم‌ آنچنانی ختم، در اول صف ایستاده‌اند.

ختم آنلاین‌؛ یک بدعت جدید دیگر

با نهایت اندوه و تاثر به اطلاع می‌رسانیم مراسم یادبود... در تاریخ... از ساعت... در نشانی اینترنتی زیر برگزار می‌شود. حضور سروران موجب شادی روح آن مرحوم و تسلای خاطر بازماندگان خواهد بود! اگر چنین دعوتنامه‌ای به نشانی ایمیل یا آی‌دی شما در یکی از شبکه‌های اجتماعی ارسال شد اصلا تعجب نکنید، چون شما به یک مراسم ترحیم آنلاین دعوت شده‌اید و از طریق همین دنیای مجازی و در هر جا و موقعیتی که هستید می‌توانید برای چند دقیقه هم که شده در این مراسم ختم شرکت کنید و شریک غم خانواده داغداری باشید که برای برگزاری مراسم ختم دست به دامان اینترنت شده‌اند. خانواده‌ای که به دلایل مختلف ترجیح داده‌اند، اقوام، آشنایان و دوستان را به این شکل دور هم جمع کنند تا یاد و خاطره عزیز از دست رفته‌شان زنده نگه داشته شود. نکته جالب اینجاست با این‌که مدت زمان زیادی از رواج این پدیده در جامعه نمی‌گذرد، اما هستند افرادی که از این شکل برگزاری مراسم ترحیم، حتی اگر غیرمعمول هم باشد استقبال می‌کنند و زحمت جمع کردن و پذیرایی اقوام از شهرستان‌های مختلف یا حتی خارج از کشور را از سر خود باز می‌کنند.

هزینه‌ای که می‌تواند صرف امور خیریه شود

این وسط اما بین همه چشم و همچشمی‌هایی که در برگزاری این مراسم و نشان دادن میزان اندوه و تاثر از دست دادن یک عزیز بین خانواده‌ها به وجود می‌آید، بعضی‌ها هم یک راه متفاوت‌تر را در پیش می‌گیرند. اینها همان گروهی هستند که بی‌توجه به حرف و حدیث‌های در و همسایه، بی‌توجه به واکنش‌های اقوام، می‌آیند و هزینه‌های مراسم ترحیم را صرف امور خیریه می‌کنند تا به دست نیازمندی برسد که بارها به دستگیری از او در دین اسلام تاکید شده است. آنها انتخاب سختی کرده‌اند، اما کار سختی پیش رو ندارند یا خودشان راه می‌افتند می‌روند در نقاط حاشیه‌ای شهر و همانجا بی‌واسطه به نیازمندان کمک می‌کنند یا از طریق یکی از ده‌ها خیریه معتبر وارد عمل می‌شوند و نیت خیرشان را عملی می‌کنند.

اینها همان‌هایی هستند که هزینه‌های چند ده میلیونی اجاره سالن و غذا و مداح و سخنران و دسته گل و گروه موسیقی و فیلمبردار را به لبخند یک فرد نیازمند می‌بخشند، که ته دلشان می‌دانند روح فرد تازه درگذشته هم این وسط به آرامش بیشتری خواهد رسید.

مینا مولایی