داعش بازی در کوروش

«به وقت شام»، تازه‌ترین فیلم ابراهیم حاتمی‌کیا از همان روزهای تولید تا پس از آن در اولین اکرانش در جشنواره فیلم فجر اخیر، پر‌سر و صدا بود. بدیهی هم بود که اکران عمومی این فیلم نیز، هر روز اخباری را به صدر رسانه‌ها برساند. این‌که فیلم‌های حاتمی‌کیا همیشه با وجود موفقیت‌ها و شکست‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، نشان‌دهنده چیزی نیست جز اهمیت کارگردانی که همواره بر حساس‌ترین موضوعات متمرکز می‌شود و حرفش را می‌زند.

بمب خبری «به وقت شام» اما پس از گذشت دو ماه از آغاز اکران آن در غرب تهران ترکید؛ شبی که آقای کارگردان به همراه چند تن از عوامل فیلمش به پردیس کوروش رفت تا با مردم به تماشای فیلمش بنشیند. حالا آن‌طور که خودش طی بیانیه‌ای اعلام کرده، هیچ در جریان نبوده که بچه‌های تبلیغات فیلمش بیرون سالن قرار است چه آتش‌بازی راه بیندازند و او را دچار دردسر کنند؛ دردسری که حالا هم او را مجبور به عذرخواهی از حاضران در مجتمع کوروش کرده و هم واکنش بسیاری از سینماگران و همچنین مدیر روابط عمومی سازمان هنری ـ رسانه‌ای اوج به عنوان سرمایه‌گذار فیلم را در پی داشته است.

آتش‌بازی به وقت شام در غرب پایتخت

حتی اگر تا حالا به تماشای فیلم «به وقت شام» ننشسته باشید، بعید است آن داعشی ریش‌قرمز فیلم را با آن دیالوگ معروفش «چطوری ایرانی؟» ندیده باشید. دوشنبه‌شب نسخه‌ای هولناک از این داعشی فیلم به همراه چند مرد دیگر با گریم‌های داعشی با اسب به پردیس کوروش رفتند و طی نمایشی بیرون از سالن سینمایی که قرار بود «به وقت شام» در آن اکران شود، نمایشی ترتیب دادند که هم سبب‌ساز هیجان و ذوق‌زدگی مردم شد و هم رعب و وحشت برای عده‌ای به بار آورد. در نگاه نخست و دست‌کم روی کاغذ، این کار تیم تبلیغات خلاقانه به نظر می‌رسد، اما ظاهرا نتیجه‌ای که از آن حاصل شده برای خود حاتمی‌کیا مطلوب نبوده است.

ظهر دیروز حاتمی‌کیا طی بیانیه‌ای در پی حواشی به وجود آمده از سوی تیم تبلیغاتی فیلم «به وقت شام» در پردیس سینمایی کوروش از کم و کیف کار این تیم اظهار بی‌اطلاعی کرد و از مردمی که ترسیده بودند عذرخواهی کرد. او البته بیانیه‌اش را با تشکر از زحمات چندماهه تیم تبلیغات آغاز کرد اما در ادامه نوشت: خستگی دو‌ماه سفر به شهرهای ایران بر تنم ماند. من تصورم آن بود که قرار است کسی به شکل ریش قرمز در فضای بیرونی کوروش بایستد و مردم با او عکس بیندازند. نه اسبی و نه جمعی و نه فریادی، آن هم داخل مجتمع در مخیله‌ام نبود و من بی‌خبر بودم. عزیزانِ آزرده‌خاطر در مجتمع کوروش، اعم از مردم و کسبه محترم، اگر دلی لرزید، اگر وحشتی ایجاد شد، بر ما ببخشید و حلال‌مان کنید». البته همان شب واقعه نیز حاتمی‌کیا در سالن اکران فیلمش از یکی از مردم که به شیوه تبلیغاتی فیلمش معترض بودند، عذرخواهی کرده بود.

مهم‌ترین شخصی که در این میان می‌توانست با موضعی درست و به‌موقع، اجرای نه‌چندان موفق تیم تبلیغات را به دست فراموشی بسپارد اتفاقا خود حاتمی‌کیا بود که نشان داد قصد مقابله با موج‌سواری‌های جناحی دیگران علیه خود را ندارد و صرفا می‌خواهد از بابت اتفاقی که افتاده عذر بخواهد. با این حال، سیدمحمود رضوی، تهیه‌کننده معروف سال‌های اخیر سینمای ایران که این روزها فیلم «لاتاری» را روی پرده دارد، طی توییتی که پیش از عذرخواهی حاتمی‌کیا منتشر شد، نوشت: «دوستان اگر فکر خودشان و فیلم نیستند حداقل فکر سه دهه آبرو و حیثیت آقای حاتمی‌کیا باشند. در اسرع وقت به صورت علنی از آقای حاتمی‌کیا و مردم عذرخواهی کنید». روی سخن او مشخصا با سرمایه‌گذار و تهیه‌کننده فیلم بود. اتفاقا در همین باره، محمد ذوقی مدیر روابط عمومی سازمان هنری ـ رسانه‌ای اوج، متنی منتشر کرد و با تاکید بر این‌که این «مطلب شخصی است و انتساب تشکیلاتی ندارد»، نوشت: «بخش‌های منتشرشده از نمایش تبلیغاتی شب گذشته (دوشنبه‌شب) و نمایش ترس مردم از داعشی‌های نمادین فقط بخش تقطیع شده‌ای از نمایش در پردیس کوروش بوده است و فقط براساس یک شیطنت رسانه‌ای پخش شد. به گواه حاضرین در پردیس کوروش تمام مردم با آگاهی نسبت به این نمایش واکنش‌های بعضا طنز و جالبی داشتند. توجه به این نکته ضروری است که هر اقدام رسانه‌ای و تبلیغاتی همیشه مخالفانی دارد. اتفاقا در بین تمام برنامه‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای که شاهد بوده‌ام اقدام دیروز طرفدارِ حاضرِ غالبی داشت. پردیس کوروش از چند ساعت قبل با اعلام از سوی رادیو کوروش، مردم حاضر در پردیس را از این نمایش با خبر کردند و مردم عزیز حاضر در پردیس نیز با استقبال از این نمایش موبایل به دست منتظر آغاز این نمایش شدند». در ادامه این متن هم تاکید شده که ابراهیم حاتمی‌کیا در جریان جزئیات این نمایش نبوده است».

دفاع از اردوگاه کوروش

تا بعدازظهر دیروز، جز واکنش چند سینماگر ازجمله سیدمحمود رضوی و چند بازیگر دیگر و البته برخی گزارش‌های کوتاه در شبکه‌های اجتماعی که کمتر جانب انصاف را رعایت می‌کردند و می‌خواستند القا کنند نمایش تیم تبلیغات فیلم «به وقت شام» در کوروش، صرفا باعث رعب و وحشت شده، این علی سرتیپی بود که به عنوان مدیر این پردیس سینمایی با خبرگزاری مهر حرف زد و گفت که اطلاعی درباره نحوه اجرای تیم تبلیغاتی نداشته است.

او هم به مانند مدیر روابط عمومی سازمانی که تهیه‌کننده «به وقت شام» محسوب می‌شود به این اشاره کرد که چنین نمایش‌هایی برای فیلم‌های ترسناک در دنیا معمول است: «معمولا در دنیا دوربین مخفی‌های ترسناک اجرا می‌شود که باعث ترس و شوکه شدن مردم می‌شود ولی در نهایت بدون هیچ مشکلی از سوی مخاطب مورد استقبال قرار می‌گیرد.»

یکی از گمانه‌هایی که از دیروز در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شد این بود که این تبلیغات با وجود حاشیه‌سازی‌های منفی که داشته، به هر حال می‌تواند به بیشترشنیده‌شدن نام فیلم و نهایتا به فروش بیشتر فیلم منجر شود. بخشی از حرف‌های سرتیپی، تایید این گمانه‌هاست: «حضور بازیگران با چهره‌های داعشی در پردیس سینمایی کوروش یک برنامه تبلیغاتی بود تا بتواند فیلم «به وقت شام» را دوباره بر سر زبان‌ها بیاورد و جالب است بدانید این اثر سینمایی شب گذشته سه‌شنبه 18 اردیبهشت نسبت به شب‌های دیگر بیش از دوبرابر فروش داشت.»

حالا دو روز از غائله کوروش گذشته است؛ شاید اگر این اتفاق برای فیلم هر کارگردانی جز ابراهیم حاتمی‌کیا می‌افتاد، چنین سر و صدایی به پا نمی‌شد. به هر حال این اتفاقی است که افتاده و می‌تواند تجربه‌ای باشد برای تیم‌هایی که مسئولیت تبلیغات محیطی فیلم‌ها را بر عهده می‌گیرند و می‌خواهند با نظر به استانداردهای جهانی دست به خلاقیت بزنند و مخاطبان بیشتری را به سالن‌های سینما بکشانند.

از تاج‌وتختی‌های لندن تا داعشی‌های تهران

دیروز هم علی سرتیپی به عنوان مدیر پردیس سینمایی کوروش، جایی که نمایش داعشی‌های تیم تبلیغات فیلم «به وقت شام» جنجالی شد و هم محمد ذوقی، به عنوان مدیر روابط عمومی سازمانی که سرمایه‌گذار فیلم «به وقت شام» بوده در دفاع از چنین نمایشی به نمونه‌های مشابه این اتفاق در دنیا اشاره کردند.

اما ببینیم چه نمونه‌هایی با چه کیفیت و چه اجرایی در این باره می‌توان یافت. همان‌طور که این دو مسئول می‌گویند نمونه‌های فراوانی بخصوص در ژانر وحشت و علمی ـ تخیلی در هنرهای تصویری دنیا می‌توان یافت که به تبلیغاتی مشابه «به وقت شام» دست زده‌اند. از «جنگ ستارگان» و مجموعه فیلم‌های «سفرهای ستاره‌ای» گرفته تا همین یکی دو سال اخیر با سریال محبوب «بازی تاج و تخت» و «مردگان متحرک»، چنین نمایش‌هایی را تجربه کرده‌اند. برای ترتیب‌دادن نمایشی برای تبلیغ هر یک از این آثار، برخی بازیگران و عوامل فیلم‌ها و سریال‌ها با گریم‌هایی آخرالزمانی و ترسناک به سالن‌های سینما و حتی خیابان‌های شهر می‌روند و باعث شگفتی مردم می‌شوند. اما در اغلب مواقع، ماجرا در حد شگفتی می‌ماند و به وحشت منجر نمی‌شود. اساسا قاعده تبلیغاتی در اینگونه برنامه‌ها این است که عنصر غافلگیری به همراه ملاحظات امنیتی، توامان اجرا شود.

هجمه‌ای که از دو شب پیش به تیم «به وقت شام» شده، اغلب مبتنی است بر این‌که مردم در پردیس کوروش نباید غافلگیر می‌شدند؛ این گزاره، مهم‌ترین عایدی دست‌یازیدن به چنین تبلیغاتی را در نظر نمی‌گیرد که اتفاقا «غافلگیری» است. منتها نمونه‌هایی چون تبلیغات خیابانی سریال «بازی تاج و تخت» یا «مردگان متحرک» در لندن، چون با گریم‌هایی از کاراکترهایی تخیلی (مثلا زامبی‌ها یا لشکر مردگان) اجرا می‌شود، کاملا غافلگیرکننده است در عین حال که اصلا باورپذیر نیست. یا به عبارتی دیگر، کمتر کسی است که حتی بدون اطلاع قبلی، از تماشای یک زامبی وسط خیابان بترسد، اما دیدن سربازی داعشی، با توجه به این‌که آنها بارها در سال‌های اخیر چنین تحرکات تروریستی را در مجتمع‌هایی شبیه کوروش در نقاط مختلف دنیا انجام داده‌اند، می‌تواند در لحظه باور شود و به وحشت بینجامد. از این روست که معتقدیم، کار تیم «به وقت شام» خلاقانه بود، اما چون ملاحظات مختلف را در نظر نگرفت و بد اجرا شد، حاشیه ساز شد.

راستی پیش از این هم چنین تبلیغاتی برای یک فیلم ایرانی، بی‌سابقه نبوده است. چند سال پیش و موقع اکران فیلم «دراکولا»ی رضا عطاران، اعضای تیم تشریفات سالن سینما، با گریم دراکولا از مردم استقبال می‌کردند، اما آن روز چنین غائله‌ای شکل نگرفت.