خشکاندن چرک‌خشک‌کن‌ها

با این‌که آمار دقیق ملی از میزان مصرف سالانه آنتی‌بیوتیک در کشورمان وجود ندارد، ولی مسئولان وزارت بهداشت یکصدا می‌گویند این مصرف، غیرمنطقی و افراطی است. برای مقابله با این وضع، وزارتخانه بتازگی دستورالعمل تجویز و مصرف هشت قلم آنتی‌بیوتیک پرهزینه را به بیمارستان‌های تحت پوشش دانشگاه‌های علوم پزشکی ارسال کرده که هدفش از یک سو کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک و از سوی دیگر مدیریت هزینه‌هاست.

قاسم جان‌بابایی، معاون درمان وزارت بهداشت که این خبر را به ما می‌دهد، فلسفه صدور این دستورالعمل و محدودیت چند قلم آنتی‌بیوتیک خاص را جلوگیری از تحمیل هزینه به بیمار و سیستم درمان و البته مبارزه با بروز مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی در جامعه معرفی می‌کند، هشت قلم دارویی که نامشان لااقل برای مردم عادی ناآشناست، یعنی کارباپنم (ایمی پنم و مروپنم)، وریکونازول، ونکومایسین، آمفوتریسین لیپوزومال، کولیستین، لینزولید، تیکوپلانین و کاسپوفانژین.

این داروها البته بجز ایمی پنم هیچ شباهتی به لیست پرفروش‌ترین آنتی‌بیوتیک‌های ایران که سازمان غذا و دارو منتشرکرده است، ندارد، لیستی که از آموکسی‌سیلین و آموکسی‌کلاو شروع می‌شود و به سفیکسیم و آزیترومایسین ختم می‌شود. مقایسه این دو گروه آنتی‌بیوتیک در واقع این گمانه را تقویت می‌کند که وزارت بهداشت از یک سو نگران رواج بیش از حد مصرف آنتی‌بیوتیک‌های نسل جدید است و شاید به نوعی دست از کنترل مصرف آنتی‌بیوتیک‌های عامه پسند کشیده و از سوی دیگر به فکر کاهش هزینه‌های دارو در بیمارستان‌ها بوده که چنین دستورالعملی را صادر کرده، زیرا اگر غیر از این بود مخاطبانش به بیمارستان‌های دانشگاهی خلاصه نمی‌شد. با این حال اگر فرض بگیریم وزارت بهداشت هر دو نیت را توامان دارد در واقع دو تیر را با یک نشان خواهد زد اگر بتواند تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها را لااقل در بیمارستان‌ها منطقی کند بخصوص این که محرز است مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها به افزایش مرگ‌و‌میر، بیماری‌زایی، طولانی شدن مدت اقامت بیماران در مراکز درمانی و افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های ثانویه و عوامل بیماری‌زای مقاوم به درمان منجر می‌شود.

خوب، اما ناکافی

ضد قارچ،‌ ضد ویروس و ضد باکتری تقریبا فرقی با هم ندارند، چون همین که آنتی‌بیوتیک‌اند مردم دنیا را به ولع مصرف دچار می‌کنند. مصرف غیرمنطقی دارو تقریبا مشکلی جهانی است، در آمریکا تنها درسال 2010 میلادی حدود 258 میلیون دوره رژیم آنتی بیوتیکی به صورت سرپایی مصرف شد درحالی که گفته می‌شود 60 درصد از بیماران بستری در این کشور حداقل یک دوز آنتی‌بیوتیکی دریافت کرده‌اند که دست‌کم 50 درصد از آن نامناسب یا غیرضروری بوده است.

با این وصف اما کشورهای توسعه یافته جهان درحال کم کردن میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها هستند.

سال گذشته محمد سیستانی‌زاد، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در قاب تلویزیون اعلام کرد درسال 2006 مصرف آنتی‌بیوتیک دراتحادیه اروپا 20دی‌دی‌دی (واحد سنجش آنتی‌بیوتیک در هر فرد) بود که اکنون به 15 دی‌دی‌دی کاهش یافته است. او می‌گفت میزان مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران اما 102 تا 103 دی‌دی‌دی و تقریبا پنج برابر اروپای سال 2006 است.

به همین دلیل است که درکشور تقریبا همه متخصصان حوزه بهداشت و درمان با مدیریت مصرف آنتی‌بیوتیک موافق اند حتی اگر کنترل به روش وزارت بهداشت را کاملا نپسندند. ایرج خسرونیا، رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی کشور در گفت‌وگو با جام‌جم موافقت صریحش را با این کنترل اعلام می‌کند، ولی می‌گوید اگر تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در بیمارستان‌ها فقط با تجویز متخصصان عفونی و زیر نظرآنها باشد مصرف بی‌رویه این داروها به طرز چشمگیری کنترل می‌شود.

احمد همتی، عضوکمیسیون بهداشت و درمان مجلس اما معتقد به اجرای دقیق مصوبات از سوی وزارت بهداشت به جای صدور دستورالعمل است. او به ما می‌گوید تکمیل سیستم پرونده‌های الکترونیک، سیستم ارجاع و پزشک خانواده اگر بدرستی اجرا شود، مصرف آنتی بیوتیک‌ها بشدت کاهش می‌یابد درحالی که دستورالعمل وزارت بهداشت فقط نحوه مصرف این داروها در بیمارستان‌ها را مدیریت می‌کند.

اما از آنجا که طبق اعلام معاون درمان وزارت بهداشت، مدیریت مصرف هشت قلم آنتی‌بیوتیک در بیمارستان‌های دانشگاهی به عنوان یک سنجه در تخصیص اعتبارات و رتبه بندی مراکز درمانی لحاظ می‌شود، محمدنعیم امینی‌فرد عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس این دستورالعمل را کارساز می‌داند و به ما می‌گوید چون درحال حاضر بیمارستان‌ها براساس هر «تخت روز» اعتبار دریافت می‌کنند این روش می‌تواند به کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک و تخت روز کمک کند.

اما کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌های جدید و گرانقیمت در بیمارستان‌های دانشگاهی حتی اگر مو به مو عملی شود بازهم فقط یک روی سکه مصرف غیرمنطقی آنتی‌بیوتیک‌ها در کشوراست چون روی دیگرسکه در تسخیر مصرف خودسرانه این داروها و تجویزهای بی‌محابای پزشکان است که فعلا راه علاجی برایشان یافت نشده است.

مردم مشتاق، پزشکان محتاط

علیرضا زالی هنوز رئیس سازمان نظام پزشکی کشور بود که می‌گفت رتبه ایران در مصرف خودسرانه دارو درآسیا دوم است و درجهان دوازدهم که آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای استروئیدی بیشتر از بقیه داروها خودسرانه مصرف می‌شوند. این دو آمار تکلیف ما ایرانی‌ها در مصرف افسارگسیخته دارو را مخصوصا آنتی‌بیوتیک‌ها را روشن می‌کند، وضعیتی که وزارت بهداشت قول داده بود آن را با آموزش مهار کند ولی نتوانست.

فاطمه سلیمانی، مسئول کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی دارو مهر95 با اعلام این که آموزش‌های همگانی اعم ازکودکان و زنان خانه‌دار و شاغل، از محور فعالیت‌های این کمیته است از تهیه و تدوین کتاب قصه‌ای برای کودکان با هدف آموزش مصرف منطقی دارو خبر داده و گفته بود برگزاری مسابقه کتابخوانی ویژه دانش‌آموزان، از برنامه‌های آموزشی این وزارتخانه است. ضمن این که برگزاری کارگاه و ارائه جزوات به زنان خانه دار و شاغل نیز در دستور کار است. سلیمانی گفته بود آموزش زنان خانه‌دار به صورت پایلوت در شهر و دو روستای قم اجرا شده که قراراست مبنای اجرای این طرح به صورت سراسری باشد.

دیروز اما او فرصت گفت‌وگو با ما را نداشت تا سرانجامِ این تصمیم را از او جویا شویم ولی آنچه از شواهد پیداست این برنامه‌های آموزشی احتمالا متوقف است یا به کندی پیش می‌رود. بنابراین نمی‌توان به کنترل مصرف خودسرانه دارو از سوی مردم چندان امیدواربود؛ آن هم درشرایطی که داروخانه‌ها به آسانی انواع و اقسام دارو را بی‌نسخه به مردم می‌فروشند، درحالی که پزشکان برای مجاب کردن مردم برای پرهیز از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها هیچ تلاشی نمی‌کنند.

انجمن بیماری‌های عفونی کشور درمقاله‌ای این وضع را بخوبی شرح داده و اعلام کرده با این که پزشکان می‌توانند بیماران را برای پرهیز از مصرف آنتی‌بیوتیک غیرضروری متقاعد کنند اما به سبب وقتگیر بودن،‌ راه آسان و بی‌دغدغه تجویز آنتی‌بیوتیک را انتخاب می‌کنند. بنابراین می‌توان گفت منطقی کردن مصرف آنتی‌بیوتیک درکشور نیازمند شکل گیری یک چرخه است، چرخه‌ای که از پزشک معالج شروع می‌شود، به داروخانه‌ها می‌رسد و سپس همه مردم را دربرمی‌گیرد.