آبگیری سد «چم شیر» طرحی به نفع توسعه ناپایدار

به گزارش جام‌جم، مطالعه احداث سد چم شیر سال 73 از سوی سازمان آب منطقه‌ای فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد صورت گرفت. نیروگاه و سد چم شیر در 25 کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان در استان کهگیلویه و بویراحمد و روی رودخانه زهره ساخته شد و از آن به عنوان یکی از طرح‌های بزرگ ملی یاد می‌شود.

مجریان طرح می‌گویند تامین آب آشامیدنی و صنعت، بهره‌مند شدن 110 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و بوشهر، ذخیره و کنترل آب رودخانه زهره به میزان یک میلیارد و 800 میلیون متر مکعب، تولید سالانه 482 گیگا وات برق، کنترل سیلاب‌های مخرب رودخانه زهره، اشتغال زایی در زمان اجرای طرح و ایجاد فرصت‌های صنعت گردشگری و پرورش ماهی از مزایای ساخت این سد است که اعتبار ساختش بالغ بر 15 هزار میلیارد ریال است.

اما میراث دوستان معتقدند منطقه پشت سد که قرار است آبگیری شود، یک منطقه تاریخی و باستانی است و با آبگیری سد برای همیشه و بدون کاوش زیر آب رفته و نابود خواهد شد.

آن طور که سایت چمدان گزارش داده در سال 1395 به سبب احداث سد و نیروگاه چم شیر در مرز استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و فارس طرحی با عنوان مطالعات باستان شناسی در محدوده سد چم شیر در دستور کار پژوهشکده باستان‌شناسی و پژوهشگاه میراث فرهنگی قرار گرفت. سرپرستی مطالعات باستان‌شناسی این طرح را محمدتقی عطائی به عهده داشت.

بنا به گفته محمدتقی عطائی، سرپرست هیأت مطالعات باستان شناسی، این هیأت در زمستان 1395 مطالعات خود را که مقرر بود در دو مرحله انجام شود، آغاز کرد. در مرحله نخست این مطالعات حدود 140 محوطه مورد شناسایی یا مطالعه قرار گرفت که از دوره پیش از تاریخ تا دوره قاجار را در بر می‌گیرد. همچنین 30 محوطه دارای قابلیت‌های فرهنگی متمایز تشخیص داده شد که از آن میان در 15 محوطه نیز گمانه‌زنی به انجام رسید و مشخص شد این محوطه‌ها قابلیت کاوش‌های گسترده را دارد و باید پیش از آبگیری سد مورد کاوش قرار گیرند.

به گفته سرپرست مطالعات باستان‌شناسی سد چم شیر علی‌رغم به انجام رسیدن تمام تعهدات از سوی هیأت باستان شناسی مزبور و پژوهشکده باستان‌شناسی، متأسفانه دست‌اندرکاران ساخت این سد و نیروگاه، عنایتی به انجام تعهدات خود نشان نمی‌دهند. به گونه‌ای که جز درصد ناچیزی از بودجه برآورد شده، با گذشت بیش از یک سال، هنوز نسبت به تخصیص و تأمین بودجه این تحقیقات اقدامی صورت نگرفته است و به همین دلیل مطالعات مذکور از زمستان 1395 تاکنون معوق مانده است.

اخبار حاکی از آن است که منابع احداث سد و نیروگاه چم شیر به صورت فاینانس از سوی پیمانکار چینی تأمین می‌شود، ولی در کمال ناباوری، پیمانکار چینی فقط برای ساختمان خود سد، منابع لازم را تأمین می‌کند و مطالعات مربوط به میراث فرهنگی محدوده سد بلاتکلیف مانده است. از آنجا که بنا به گفته مسئولان سد چم شیر، این سد در میانه سال 1397 به اتمام خواهد رسید و آماده آبگیری خواهد شد فرصت چندانی برای انجام مطالعات باستان شناسی و نجات بخشی آثار فرهنگی محدوده آبگیر این سد وجود نخواهد داشت.

به گفته کارشناسان در قراردادی که میان پیمانکار چینی و وزرات نیرو منعقد شده، پیمانکار چینی هیچ مسئولیتی در قبال انجام مطالعات باستان‌شناسی و مردم‌شناسی و محیط‌زیستی را نپذیرفته است. حال آن که در خود چین هیچ شرکتی، چه چینی و چه خارجی، بدون توجه به چنین مسائلی حق فعالیت و صلاحیتی در اجرای پروژه‌های عمرانی ندارد! با این حال، به سبب بی‌توجهی مدیران و مسئولان کشور ما نسبت به واقعیت‌های زیست‌محیطی و میراث فرهنگی ایران، شرکت‌های خارجی نیز کوچک‌ترین اهمیتی برای توسعه پایدار قائل نیستند. مسلم است ضعف طرف ایرانی در بستن چنین قراردادی قابل اغماض نیست، ولی پیمانکار چینی نیز از بی‌خبری مسئولان ایرانی به نفع خود نهایت سود را برده است.

اکنون در حالی که اعلام شده سد چم شیر در نیمه دوم سال 1397 آبگیری خواهد شد هنوز حتی مرحله مقدماتی مطالعات باستان‌شناسی در محدوده این سد به انجام نرسیده است. این درحالی است که محمدتقی عطائی، سرپرست مطالعات باستان‌شناسی سد چم شیر می‌گوید: برای کاوش‌های گسترده و انجام برنامه‌های نجات‌بخشی باستان‌شناسی، حداقل به دو سال زمان نیاز است.