سنگینی کفه ترازوی واردات آب مجازی

کیوی هم جز اقلام صادراتی ایران است که بسیار ارزآور است. در برخی سال‌‎ها، صادرات مرکبات نیز قابل توجه است. عمده صادرات ما در بخش محصولات باغی است و صدور سبزی و صیفی‌جات در مقابل مرکبات عدد بزرگی نیست. محصولات صادراتی در کشورمان محتوای آب مجازی کمی دارد. این تصور غلط است که هندوانه چون آبکی است، آب مجازی زیادی را صادر می‌کند. در سبد صادرات و واردات ایران، نام محصولاتی مثل گندم، جو، برنج، هندوانه، خربزه، خیار و گوجه فرنگی به چشم می‌خورد. در میان این محصولات محتوای آب مجازی گندم و برنج بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است.

عدد آب مجازی گندم و برنج به مراتب از سبزی و صیفی بیشتر است. آب مجازی گندم چهار تا پنج برابر هندوانه است. برای تصمیم‌سازی در زمینه صادرات و واردات از آب مجازی صرفا به عنوان یک شاخص می‌توان بهره‌ برد و سایر شاخص‌ها شامل مزیت اقتصادی و ارزآوری هم در تصمیم‌سازی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد.

گندم یکی از زراعت‌هایی است که خیلی راحت نمی‌توان برای آن جایگزین تعریف کرد. این محصول در پاییز کشت می‌شود. محصولی دیم است و از آب بارش یا آب سبز خوب استفاده می‌کند. بنابراین در زمان تصمیم‌گیری برای حذف الگوی کشت‌یا اضافه کردن آن، باید شاخص‌‎های مختلفی را در نظر گرفت و در نهایت تصمیم‌گیری کرد که یک محصول در الگوی کشت بماند یا حذف شود.

در ایران از مفهوم آب مجازی در تدوین الگوی کشت استفاده می‌شود و اطلاعات در این حوزه روز به روز در حال افزایش است. البته در زمینه تدوین الگوی کشت، فقط به بحث مصرف آب نمی‌توان توجه کرد بلکه بحث کیفیت خاک هم مطرح است. باید الگوی کشت بر حسب خاک به نحوی تعریف شود که بهره‌وری مناسب درباره آن محصول اتفاق بیفتد. در تعریف الگوی کشت، شاخص دیگری مثل خاک هم در تصمیم‌سازی‌ها مشارکت داده می‌شود. به این ترتیب برای تدوین الگوی کشت باید شاخص‌های مختلفی مورد توجه قرار گیرد و صرفا با تکیه بر مفهوم آب مجازی نمی‌توان برای تدوین الگوی کشت تصمیم گرفت.

حسین دهقانی‌سانیچ

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی