روستاهایی که شاخ بیکاری را شکستند

امروز( 15 مهر) را روز ملی روستا نامگذاری کرده‌اند؛ روستاهایی که می‌توانند محور اصلی توسعه باشند و حتی اشتغال شهرنشینان را نیز رونق ببخشند به این شرط که فعالیت‌‌ در روستا محدود به کشاورزی و دامداری نشود و از ظرفیت‌هایی مانند گردشگری پایدار یا حمایت از صنایع دستی برای احیای روستا نهایت بهره برده شود.

در بیشتر روستاهای کشور، ظرفیت‌های اشتغال محدودی وجود دارد، به همین دلیل خیلی از روستاییان به شهرهای بزرگ مراجعه می‌کنند تا شاید بتوانند شغل و درآمد مناسبی داشته باشند. همین مهاجرت‌های اجباری موجب افزایش پدیده حاشیه‌نشینی و بالا رفتن آمار آسیب‌های اجتماعی می‌شود؛ در حالی که اگر به ظرفیت گردشگری روستاها و ظرفیت صنایع دستی در روستاها توجه شود، بخش قابل‌توجهی از مشکل بیکاری روستانشینان، حل خواهد شد.

روستا آب می‌رود

حدود شش میلیون خانوار روستایی در ایران زندگی می‌کنند که بر اساس آمارها، حدود 4.5 میلیون خانوار روستایی در خانه‌های ناایمن ساکن هستند.

این در حالی است که مقایسه نتایج سرشماری سال 90 با 95 نشان می‌دهد در مدت پنج سال حدود 700 هزار نفر از جمعیت روستایی کشور کاسته شده و آمار آنها به حدود 21 میلیون نفر رسیده است.

این در حالی است که نرخ بعد خانوار روستایی (3.4) نیز در سال‌های اخیر به بعد خانواده‌های شهری (3.3) نزدیک شده و می‌توان نتیجه گرفت جامعه روستایی کشور از لحاظ فرهنگی و اجتماعی دچار دگرگونی شده است.

پیش‌تر نیز نعمت‌الله رضایی، معاون امور زیربنایی و سرمایه‌گذاری معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست‌جمهوری خبر داده بود حدود 20 درصد از جوانان 15 تا 29 ساله کشور، روستایی ‌هستند، هر چند باید یادآور شد آمار واقعی بیکاری در روستاها، خیلی بیشتر از آمارهای ‌رسمی است.

در بسیاری از روستاها بخصوص در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، کردستان، کرمانشاه و هرمزگان، امکانات اولیه برای یک زندگی بی دغدغه وجود ندارد و همین عامل موجب شده فرد روستایی برای فرار از فقر امکانات، راهی کلانشهرهایی شود که جز حاشیه‌نشینی، سهم دیگری نصیبش نمی‌شود.

احمدرضا ابراهیم‌یار، دهیار روستای «هریس» از توابع شهرستان «سراب» است. احمدرضا از قصه پرغصه کوچ اهالی روستا به جام‌جم می‌گوید. آن‌طور که او تعریف می‌کند جمعیت این روستا در سال 1375 حدود 2750 نفر بوده، اما حالا به 1380 نفر رسیده است و خیلی از جوانان به دلیل بیکاری، روستا را به مقصد شهرهای بزرگ ترک کرده‌اند.

دهیار روستای هریس، مشکل خشکسالی را هم درد دیگر روستاها می‌داند و می‌گوید: کشاورزان این روستا بسختی کار می‌کنند، اما دولت با قیمت مناسبی، محصولات کشاورزی ما را نمی‌خرد و در همین شرایط کشاورزان باید با مشکل خشکسالی هم بجنگند.

به قول احمدرضا ابراهیم‌یار این روستا، جاذبه‌های گردشگری زیادی دارد که دیده نشده است، طوری که حتی یک ریال اعتبار برای جمع‌آوری زباله‌ها در اختیار این روستا قرار نمی‌گیرد.

احیای روستا با گردشگری

روستا به‌عنوان محیطی که دستخوش فعالیت‌های صنعتی و آپارتمان‌سازی نشده است، می‌تواند یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری هر کشوری باشد. بسیاری از روستاهای کشور ما نیز این قابلیت را دارد که به قطب گردشگری تبدیل شود، اما این ظرفیت اشتغال و درآمدزایی در بسیاری از روستاهای ایران، نادیده گرفته شده است.

در این بین، روستاهایی هم پیدا می‌شوند که توانسته‌اند با کمک ظرفیت‌های گردشگری خود، غول بیکاری را شکست دهند. یک نمونه آن، روستای معروف «حلیمه‌جان» در استان گیلان است که به دلیل طبیعت زیبا و وفور گردشگر، هیچ روستایی بیکاری را نمی‌توان در این منطقه پیدا کرد.

روستای «ممقان» در آذربایجان شرقی هم یک نمونه از این روستاهای بدون بیکار است که با تجارت نخودچی توانسته‌اند به اشتغال صددرصدی در این منطقه برسند.

روستای «گوفل» در شهرستان رودبار هم مثال دیگری از روستاهاست که توانسته لقب روستای بدون زباله را با خود به یدک بکشد. طبیعت زیبای این روستا هم مزید بر علت شده است تا گردشگران چشمگیری به این روستا مراجعه کنند.

ماسوله در استان گیلان و روستای ابیانه در کاشان هم مدل‌های موفق دیگری از ترکیب روستا و گردشگری است، اما واقعیت این است که تعداد این روستاهای موفق در حوزه گردشگری در قیاس با روستاهایی که ظرفیت‌های گردشگری آن را فراموش کرده‌ایم، بسیار انگشت شمار است.

حمایت از روستاییان

فرزاد مهرپرور، نمونه یک روستایی موفق در روستای «رضا‌ علی» زابل است که توانسته با یک دستگاه کوچک جوجه‌کشی، کارش را شروع کند و بعدها با گسترش کار، سالنی برای پرورش مرغ بومی راه‌اندازی کند که ظرفیت تولید 2000 مرغ را دارد.

فرزاد 30 ساله در گفت‌وگو با جام‌جم، گریزی به گذشته‌اش می‌زند و می‌گوید: حدود سه سال در زاهدان کافی‌نت داشتم، اما درآمدم جوابگوی هزینه‌هایم نبود. علاوه بر این، مشغله‌های شهرنشینی را هم باید تحمل می‌کردم. برخی دوستان به من پیشنهاد ایجاد گلخانه را دادند، اما با توجه به کمبود آب در زابل، این کار ریسک بالایی داشت. به همین خاطر تصمیم گرفتم با پرورش مرغ بومی درآمدزایی کنم.

حالا فرزاد که از شهر به روستا آمده، به گفته خودش، درآمدش نسبت به گذشته پنج برابر شده است و در این راه جدید با کمک‌های همسرش بهتر می‌تواند به زندگی‌اش برسد.

این جوان روستایی به کمک وام خوداشتغالی کمیته امداد امام خمینی(ره) توانسته به سهم خود رونق را به روستا برگرداند.

مدیریت روستا با روستاییان

اشتغال و آبادانی در روستاها صرفا با ارسال بخشنامه به فرمانداری‌ها حل نمی‌شود. اگر در مقام عمل، تخصیص اعتبارات به روستاها آبرومندانه باشد و از صنایع روستایی حمایت شود، خود به خود نبض اشتغال و تولید در روستاها تندتر خواهد زد.

احمد کاظم حجازی، عضو سابق کمیسیون عمران مجلس و مدرس دانشگاه بوعلی‌سینای همدان در گفت‌وگو با جام‌جم، راه‌حل توسعه روستاها را در افزایش مشارکت روستاییان می‌داند و می‌گوید: باید برای اداره و توسعه روستاها، به خود روستاییان بیشتر بها بدهیم و بخش عمده‌ای از وظایف مدیریت روستا را به خود روستاییان واگذار کنیم و نقش آنها را پررنگ‌تر ببینیم.

به گفته حجازی، توسعه مدیریت روستایی با مشارکت حداکثری خود روستاییان می‌تواند در افزایش تولید، توسعه اشتغال و استفاده بهینه از ظرفیت‌های گردشگری و صنایع دستی در روستاها، بسیار کمک‌کننده باشد.

این‌که فرد روستایی احساس کند نقش اصلی را در مدیریت روستا برعهده دارد و بدون واسطه با مدیران دولتی مذاکره کند، اتفاقی است کــــه به‌گفته حجازی می‌تواند فرآیند توسعه در روستاها را شتاب بخشد.

عبدالرضا عزیزی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس نیز در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند که حمایت از صنایع کوچک، صنایع تبدیلی و صنایع دستی در روستاها و حمایت از مشاغل خانگی و تقویت بخش دامداری و کشاورزی در ماندگاری روستاییان، نقش جدی دارد.

آن‌طور که عزیزی می‌گوید، وجود امکانات زیربنایی مثل آب، برق، گاز و حتی اینترنت برای ماندگاری روستاییان کفایت نمی‌کند، بلکه تا وقتی مساله اشتغال و معیشت روستاییان حل نشود، مهاجرت روستاییان ادامه خواهد داشت.

شکی نیست که اگر زندگی در روستا مساوی با زندگی در شرایط سخت نباشد و علاوه بر عمران و آبادی، اشتغال و تولید در روستاها نیز جان بگیرد، در این شرایط مهاجرت معکوس نیز اتفاق می‌افتد و خیلی‌ها عطای شهرنشینی را به لقایش خواهند بخشید.

امین جلالوند - جامعه