اشتغال روستایی، فقط کشاورزی نیست

اکنون دولت لایحه برداشت 1.5 میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی را به منظور اشتغال روستایی به مجلس ارائه کرده و قصد دارد از این طریق به بخش روستایی کمک کند. این موضوع مورد توجه رهبر معظم انقلاب نیز بوده است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با کارگزاران نظام با اشاره به تأثیر جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در اداره اقتصادی کشور، «رسیدگی حقیقی به روستاها ازجمله ایجاد صنایع روستایی» را حلال برخی مشکلات ازجمله حاشیه نشینی و مفاسد ناشی از آن خواندند و گفتند: ایجاد امکاناتِ رفت و آمد و انتقال راحت محصولات روستاها برای روستاییان، بسیار مهم است. «مدیریت صحیح واردات ازجمله جلوگیری شدید از وارداتِ محصولاتی که به تولید مشابه داخلی ضربه می‌زند»، «استفاده مردم از محصولات داخلی به عنوان زمینه لازم برای ارتقای کیفیت این محصولات» و«مقابله با قاچاق»، از دیگر نکاتی بود که رهبر معظم انقلاب در این بخش از سخنانشان به آنها اشاره کردند.

در این زمینه با یحیی آل‌اسحاق، کارشناس اقتصادی که سابقه وزارت بازرگانی و رئیس اتاق بازرگانی تهران را در کارنامه خود دارد، گفت‌وگو کردیم تا راهکارهای وی را درباره حل مشکلات اقتصادی روستاییان بشنویم. آنچه می‌خوانید گفته‌های این کارشناس اقتصادی است.

به نظر شما برای ایجاد صنایع روستایی چه اقداماتی باید توسط دولت انجام شود؟

دولت برای حل مشکل اشتغال روستاییان باید سراغ مشاغل با سرمایه‌گذاری کم برود و بعد به فکر توسعه آنها باشد. این موضوع مورد تاکید رهبر معظم انقلاب هم بود. بررسی وضعیت روستاها نسبت به گذشته نشان می‌دهد امکانات این بخش نظیر جاده، رفاه، آب، برق، گاز، بهداشت و بسیاری موارد دیگر بهتر شده، اما هنوز اشتغال به بخش‌های روستایی نرفته و همین موضوع دلیلی است تا روستاییان به شهرها مهاجرت کنند. این مهاجرت زیان‌های زیادی نیز با خود به همراه دارد که مهم‌ترین آن حاشیه‌نشینی است که یک معضل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و یک تهدید بالقوه محسوب می‌شود. روزانه 12 میلیون نفر در حاشیه شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند که تعداد زیادی از آنها روستایی هستند و به امید اشتغال و رفاه آمده‌اند. حال به پاسخ پرسش شما برسیم که دولت چه اقداماتی باید انجام دهد. اشتباه این است که مفهوم اشتغال روستایی تنها به بخش کشاورزی خلاصه می‌شود. در حالی که صنایع دستی روستاییان قابلیت صادرات دارد، اما به دلیل به صرفه نبودن دیگر انگیزه‌ای برای تولید ندارند. از سوی دیگر درآمدهای کشاورزی آن‌قدر کم است که در مقابل هزینه آن قدرت رقابت را با محصولات وارداتی می‌گیرد. اگر بخواهم مثالی در زمینه اشتغال غیرکشاورزی روستایی بزنم، می‌توانم به اقدامات کمیته امام خمینی(ره) اشاره کنم. کمیته امداد امام خمینی(ره) در زمینه صنایع فرشبافی اقداماتی انجام داده که علاوه بر ایجاد یک میلیون شغل حدود یک میلیارد دلار برای کشور ارزآوری داشته است. مسئولان کمیته امداد امام خمینی(ره) با آموزش روستاییان و تهیه لوازم اولیه بافت فرش برای آنها اشتغال در این صنعت را برای روستاییان توسعه داد و برای همه گیر شدن این موضوع، عزم مسئولان و تغییر در تصمیم‌گیری‌ها نیاز است. ایجاد شغل برای هر نفر در بخش فرشبافی از زمان آموزش تا تکمیل و آماده شدن فرش کمتر از 30 میلیون تومان است و باید از این دست اقدامات در کشور زیاد شود.

برای فراگیر شدن این موضوع چه کارهایی باید انجام شود؟

به نظر می‌رسد این تجربه در کمیته امداد امام خمینی(ره) آزمون و خطای خود را پس داده است و باید ایده و نحوه کار به سازمان برنامه و بودجه داده شود تا بتوانیم توسعه این صنعت مهم را در بیشتر روستاها شاهد باشیم.

در بخش کشاورزی چطور؟

به نظر من صنایع تبدیلی نقش بسزایی در ایجاد اشتغال روستایی خواهد داشت. به عنوان مثال در زمین‌هایی که مرکبات برداشت می‌شود، می‌توان کارخانه کنستانتره تاسیس کرد و در بخش‌هایی که گوجه فرنگی برداشت می‌شود، کارخانه رب مشغول فعالیت شود. این طرح می‌تواند در مورد همه محصولات کشاورزی به کار گرفته شود و زنجیره تولید را تکمیل کند. بسیاری از واحدهای تولیدی هستند که امکان انتقال آنها به مناطق روستایی وجود دارد، اما انجام نمی‌شود. ضمن این که برای رسیدن به این هدف باید یک نهاد هماهنگ‌کننده برای خریدار، فروشنده و صادرات تشکیل شود که به نظر می‌رسد وزارت بازرگانی بتواند این خدمت را انجام دهد. یکی از محصولات کشاورزی روستایی گوجه و رب است که عمده آن در کهنوج کرمان تولید می‌شود. به طوری که در یک هفته گوجه فرنگی می‌رسد و کشاورز مجبور است چند هزار تن را به بازار عرضه کند تا فاسد نشود. در این مدت برخی مردم برای خرید اقدام می‌کنند و برخی دیگر نیز برای کارخانجات خود خریدهایی را انجام می‌دهند. در این شرایط کشاورز مجبور است با قیمت پایین‌تری محصول خود را عرضه کند تا بتواند همه تولید خود را بفروشد و درست چند ماه بعد به دلیل کمبود گوجه فرنگی نیاز به واردات داریم و همین محصول با قیمت اندک بری ما باید 8000 تومان خریداری شود. برای حل این گونه معضلات دولت می‌تواند یک راهکار ساده را به کار بگیرد و یک سردخانه در اختیار کشاورزان قرار دهد تا این محصول با توجه به نیاز بازار وارد کشور شود. در این صورت نه کشاورز ضرر می‌کند و نه مصرف‌کننده محصول را با قیمت بالاتری دریافت خواهد کرد. به بیان بهتر باید زمان تولید و مصرف را بررسی و برابر و نحوه توزیع لجستیک کالا و مدیریت بازرگانی پیاده‌سازی کرد. محصولات کشاورزی ما کیفیت بسیار خوبی دارد.

یکی از تاکیدات رهبر معظم انقلاب مقابله با ورود کالای غیرقانونی (قاچاق) است. راهکار شما برای مقابله با این پدیده چیست؟

وقتی کالایی به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود قطعا از نظر بهداشتی مشکلاتی دارد و علاوه بر آن تولید داخل را از بین می‌برد. جالب اینجاست که ایران صادرکننده برخی محصولات غذایی است، اما محصولات غذایی به کشور به صورت قاچاق وارد می‌شود. پوشاک، مواد غذایی، رب، سس، تلویزیون، نوشابه، بیسکوئیت و شکلات ازجمله کالاهای غیر ضروری است که به صورت قاچاق در بازار عرضه و به دست مشتریان می‌رسد. ایران 15 کشور همسایه و 2000 کیلومتر مرز آبی دارد مقابله با این پدیده، سخت، اما شدنی است. راهکار این موضوع هم تقویت مرزها و حضور گمرک در بخش‌های تجارت و همچنین افزایش کیفیت تولیدات محصولات داخلی است. کیفیت مواد غذایی ما واقعا قابل قیاس با برخی محصولات غیرمشخص نیست و باید تیم صادراتی خود را برای بازارهای هدف و کشورهای دیگر تقویت کنیم. اکنون در بخش لوازم خانگی تحولاتی ایجاد شده، اما برخی کشورها از این پتانسیل بی‌خبرند و باید حمایت‌های دولتی در این زمینه اتفاق بیفتد. به مردم نیز باید این آگاهی داده شود.

در صحبت‌هایتان به موضوع بالا بودن کیفیت محصولات کشاورزی اشاره کردید. اگر این طور است و چرا صادرات این بخش قابل توجه نیست؟

این اشکال بخش اجرایی و بدنه دولت است. شاید یکی از دلایل این موضوع هم ادغام وزارتخانه‌ها بود. کشاورز می‌تواند محصول با کیفیت را تولید کند، اما دانش تجارت را ندارد و این وظیفه مسئولان حوزه بازرگانی است. رایزنی‌ها و همچنین هدایت محصول به بازارهای هدف، نقش موثر و بسزایی در صادرات محصولات کشاورزی ما دارد. اگر نظام تدبیر درست شود، تولیدات داخلی می‌تواند به بازارهای جهانی ورود کند. البته نظام بانکی و نظام مقررات و ایجاد انگیزه‌های لازم نیز ازجمله این اقدامات است. مجموعه بازرگانی رویکرد جدید و ساختاری می‌خواهد کار اصلی‌اش این باشد.

برای افزایش مصرف تولید داخل چه کارهایی باید انجام شود؟

افزایش اعتماد مردم با استفاده از خدمات پس از فروش. وقتی کالای با کیفیتی تولید می‌شود که هنوز کیفیت آن به همه اثبات نشده، خدمات پس از فروش می‌تواند بهترین راهکار برای جلب مشتری باشد. اکنون در بخش لوازم خانگی یا کارخانجاتی که محصولات با کیفیت تولید می‌کنند اگر به محصول و کیفیت آن اطمینان دارند می‌توانند خدمات پس از فروش خود را در حالت مرجوعی بگذارند تا در صورت مشکل، پول یا کالای دیگر تحویل مشتری شود. در این صورت مصرف کالاهای داخلی روند صعودی پیدا خواهد کرد. به بیان بهتر باید رویکرد اقتصاد مقاومتی را رعایت کنیم که بر درون‌زا و برون‌نگر بودن تاکید دارد و بعد از پاسخ نیاز داخلی به بازارهای همسایه ورود کنیم.