پیشنهادی برای عادلانه شدن عوارض برق

دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن این مرکز، با بیان این مطلب که دریافت عوارض برق به منظور تامین منابع مالی سیاست‌های حمایتی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و اجرای طرح‌های توسعه و نگهداری شبکه‌های برق روستایی از سال 1392 در قانون بودجه سالانه کشور درج و به اجرا گذاشته شده است، افزود: وزارت نیرو موظف شده است، علاوه بر دریافت بهای برق، به ازای هر کیلووات ساعت برق فروخته شده، مبلغی را به عنوان عوارض برق در قبوض درج و از مشترکان برق به استثنای مشترکان خانگی روستایی دریافت کند. این عوارض در قوانین بودجه کل کشور، طی سال‌های 1392 تا 1395، به مقدار 30 ریال بر کیلووات ساعت تعیین شد و در قانون بودجه سال 1396، عوارض برق به 50 ریال بر کیلووات ساعت رسید.

ارزیابی انجام شده روی بار مالی دریافت عوارض برق از منظر انصاف و برابری نشان می‌دهد، سازوکار فعلی به دلیل نداشتن رویکرد منطقه‌ای، بار مالی نابرابری روی مشترکین مناطق مختلف کشور (از حیث نوع منطقه گرمسیری) دارد.

از سوی دیگر، حمایت هدفمند و سیاستمدارانه‌ای که دولت در محاسبه و دریافت بهای برق مصرفی مشترکان و در نتیجه میزان صورت حساب مصرف برق در مناطق مختلف کشور دارد، به دلیل فقدان رویکرد منطقه‌ای در محاسبه و دریافت عوارض برق از بین می‌رود و انتظار می‌رود که با تداوم شیوه فعلی در محاسبه و دریافت عوارض برق و افزایش میزان عوارض، اثربخشی آن حمایت‌ هدفمند بشدت تحلیل رود. به عبارت دیگر، اگر اختلاف هزینه برق مشترکان در مناطق مختلف کشور که با عنایت به اهداف سیاستمدارانه و توسعه‌ای ایجاد شده، قابل قبول و منطقی باشد، روش کنونی اخذ عوارض و تداوم آن در سال‌های آتی، این اختلاف را از بین خواهد برد.

بعلاوه در سازوکار فعلی محاسبه و دریافت عوارض برق، تمایز میان رفتار مشترکان کم‌مصرف و پرمصرف مراعات نشده است. این در حالی است که رفتار مشترکی که میزان برق مصرفی خود را کنترل می‌نماید و در حد الگوی مصرف یا کمتر از آن برق مصرف می‌کند، انطباق بیشتری در جهت منافع ملی دارد.

بررسی انجام شده در این پژوهش نشان می‌دهد، چنانچه سازوکار محاسبه هزینه عوارض برق به درصدی از بهای برق مصرفی مشترکین تغییر یابد، علاوه بر این که وضع موجود بهبود می‌یابد، تامین منابع مالی پیش‌بینی شده در قوانین بودجه سالانه کل کشور نیز محقق می‌شود. شایان ذکر است این پیشنهاد مبتنی بر پیش‌فرض عادلانه و منطقی بودن نظام تعرفه‌گذاری و تشویق به رعایت الگوی مصرف در محاسبه بهای برقی مصرفی مشترکین ارائه شده است.

تقسیم‌بندی مشترکان برق

طبق مطالعات انجام شده میزان الگوی مصرف مشترکین برق خانگی مناطق مختلف کشور به شرح جدول یک حاصل شد. در این مطالعه، دوره‌های سوم و چهارم سال، به‌عنوان دوره‌های پرمصرف مناطق غیرگرمسیری عادی و سردسیری و گرمسیری کشور احصا شده است.

تحلیل دیگر که می‌تواند میزان مراعات انصاف و برابری و رعایت الگوی مصرف در محاسبه دریافت و عوارض برق را نشان دهد، بررسی نسبت مبلغ عوارض برق و تعرفه برق مشترکین، به‌عنوان نمونه بخش خانگی است. تعرفه برق مناطق عادی و گرمسیری نوع یک، برای مشترکین خانگی در جدول دو با هم مقایسه شده است. همان طور که مشاهده می‌شود، میزان سهم پرداختی بابت عوارض برق در مناطق گرمسیری نوع یک همواره بیشتر از مناطق عادی است. بعلاوه این جدول نشان می‌دهد، با افزایش میزان برق مصرفی، سهم هزینه عوارض برق از تعرفه پرداختی بابت برق مصرفی کاهش می‌یابد.

این امر به این معناست که در حال حاضر، مشترکانی که تمایل به رعایت الگوی مصرف ندارند، به فراخور افزایش مصرفشان هزینه عوارض را پرداخت نمی‌کنند.

پیشنهادها

شیوه تعیین عوارض برق مصرفی باید همانند سازوکار محاسبه بهای برق مصرفی مشترکین دو ویژگی داشته باشد: 1 ـ منطقه‌ای بودن و 2 ـ تمایز میان رفتار مشترکین که در پلکانی بودن شیوه محاسبه بهای برق مصرفی منعکس شده است. منطقه‌ای بودن، نشان‌دهنده مدنظر داشتن شرایط اقلیمی مناطق مختلف کشور در محاسبه بهای برق مصرفی و انعکاس‌دهنده نگاه ویژه دولت نسبت به برخی مناطق و توسعه آن مناطق است.

پلکانی بودن محاسبه بهای برق نیز رفتار مشترکین مختلف را از هم تمییز داده است تا مشترکی که بیشتر از الگوی مصرف، برق مصرف می‌کند و مصرف خود را کنترل نمی‌کند، بهای بیشتری نسبت به مشترک کم‌مصرف متحمل شود که مصرف خود را کنترل می‌کند. تهیه و تنظیم جدول پلکان‌های مصرف برق و تعیین هزینه عوارض برق برای پله متناظر آن در مناطق مختلف کشور می‌تواند روش مقدار ـ هزینه برای فائق آمدن بر نقاط ضعف بیان شده باشد. پیشنهاد می‌شود، محاسبه و دریافت عوارض برق باید به‌صورت درصدی از بهای برق مصرفی خانوارها شود، زیرا بهای برق مصرفی براساس نوع منطقه و میزان مصرف محاسبه می‌شود.

بعلاوه، برای آن دسته از مشترکینی که دارای کنتورهای سه‌زمانه هستند، زمان مصرف، از حیث پرباری، میان‌باری و کم‌باری در محاسبه بهای برق مصرف لحاظ می‌شود. با اتخاذ این روش، دو ویژگی میزان مصرف و نوع منطقه مشترکین، به‌طور عام و زمان مصرف برق، به طور خاص، در محاسبه و دریافت عوارض برق از مشترکین تسری می‌یابد. شایان ذکر است، با روش پیشنهادی برای محاسبه و دریافت عوارض برق، چون منعکس‌کننده ویژگی‌های تعرفه برق است، علاوه بر خصائص یادشده، اختلاف هدفمند میان صورت حساب مشترکان در مناطق مختلف حفظ می‌شود و دستیابی به اهداف سیاستمدارانه تسهیل می‌شود. در این روش پیشنهادی، بار مالی عوارض به دولت انتقال پیدا نمی‌کند و با اخذ حداقل 25 / 7 درصد بهای برق، مبلغ در نظر گرفته شده در قانون تأمین می‌شود.

از آنجا که عوارض برق متناسب با بهای برق مصرفی مشترکان است، می‌توان گفت، کل درآمد حاصل از دریافت عوارض برق به‌صورت درصدی از کل درآمد حاصل از فروش برق به مشترکان خواهد بود. بنابراین با داشتن مقدار درآمد مطلوب و مورد نیاز از محل دریافت عوارض برق و میزان فروش برق در سال، مقدار درصد عوارض برق مصرفی قابل محاسبه است.