رنگ، قصه و موسیقی ‌مثلث برنامه‌سازی برای کودکان

لزوم شناخت درست کودکان

مجید قناد از جمله باسابقه‌ترین مجریان و برنامه‌سازان حوزه کودک و نوجوان در تلویزیون است که مخاطبان زیادی از کودکی با اجراهای او بزرگ شده‌اند و حالا کودکانشان هم دوباره شاهد برنامه‌هایی با حضورش هستند.

قناد درخصوص ضوابط ساخت برنامه برای کودکان به جام‌جم توضیح می‌دهد: لازم است که اول کودکان را بشناسیم. خردسالان، کودکان و نوجوانان سه دسته جدا از هم هستند که نیازهای متفاوتی دارند و وقتی می‌گوییم می‌خواهیم برای کودکان برنامه بسازیم، باید اول مشخص کنیم که منظورمان کدام دسته و گروه است. رنگ، موسیقی، نمایش و بازی بخش‌های اصلی تشکیل‌دهنده برنامه‌های مربوط به خردسالان هستند و مفاهیم مدنظر آموزشی را باید از طریق این عناصر به مخاطبان یاد داد. برای گروه سنی کودک هم همان رنگ، موسیقی و نمایش را با گفتار همراه می‌کنیم و از راه کلام آموزششان می‌دهیم. گروه سنی نوجوان هم که دیگر نیازی به رنگ و موسیقی و موارد دیگر ندارد و دغدغه‌های متفاوت و جدیدی را می‌طلبد. پس در وهله اول باید گروه سنی مخاطب را شناخت و بعد برایش برنامه ساخت.

قناد تاکید می‌کند: برنامه‌سازی برای کودک یک امر گروهی است. عوامل مختلف یک برنامه دست به دست هم می‌دهند تا بتوانند کار خوبی را در سطح سن آن کودک به او آموزش دهند. ما اگر برنامه‌ای بسازیم و در قالب آن کلماتی را برای کودک بگوییم که او نتواند معنایش را هضم کند، در نتیجه کار بیهوده‌ای انجام داده‌ایم. اگر با زبان خود کودکان حرف نزنیم، آنها مسلما گیج می‌شوند.

توجه به تجربه و مطالعه

شناخت نیازهای کودکان امروز عامل دیگری است که به نظر می‌رسد امروزه توسط برخی برنامه‌سازان مورد غفلت واقع شده است.

قناد دراین باره می‌گوید: تجربه و مطالعه دو شرط اصلی برای آگاهی پیدا کردن از این نیازهاست. باید خودمان را از کودکان کنار نکشیم. نوع ارتباط با کودکان خیلی مهم است و باید بتوانیم آنقدر زبان ساده را در گفتارمان رعایت کنیم که کودک حرفمان را بفهمد و پیام ما را درک کند. این عاملی تاثیرگذار است؛ بخصوص این‌که بچه‌های این دوره هم بچه‌های دیروز نیستند، گرچه خیلی‌هایشان سن کمی دارند، اما ذهنشان زودتر رشد کرده و به حیطه‌هایی بالاتر از سن خودشان آگاهی پیدا کرده‌اند. مسئولان تلویزیون هم لازم است که این گروه سنی را دریابند و حواسشان به این نیازهای تازه باشد.

این برنامه‌ساز معتقد است: اگر شما در برنامه‌تان عروسک و رنگ و موسیقی و عوامل دیگر را داشته باشید، اما روی موضوعتان فکری نکرده باشید و فقط بخواهید از طریق جذابیت‌های کاذب و سر و صدا و جیغ و داد مخاطب جذب کنید، مسلما آن برنامه نتیجه‌ لازم را نمی‌دهد و مخاطبی را هم جذب نخواهد کرد.

کیفیت را حفظ کنیم

نگار استخر از دیگر برنامه‌سازان شناخته‌شده‌ای است که در طول سال‌ها با عروسک‌گردانی و اجرای صدای شخصیت «سنجد» توانسته برنامه‌های موفقی را برای گروه سنی کودکان روانه آنتن کند. استخر هم با تعریف سه گروه سنی خردسالان، کودکان و نوجوانان می‌گوید: اول باید گروه سنی هدف را مشخص کنیم و بعد سراغ ساختار برویم. اینجاست که مشخص می‌شود برنامه ما زنده باشد یا تولیدی، استودیویی باشد یا مجموعه نمایشی و عروسک داشته باشد یا خیر.

وی معتقد است: این شیوه برنامه‌سازی برای کودکان که ما یک مجری داشته باشیم و در کنار او عروسکی هم تعریف کنیم و در محیط استودیو با هم شروع به اجرای برنامه کنند، شیوه‌ای است که در کشور ما بسیار مرسوم است. البته من خیلی موافق ساخت برنامه‌های زنده برای کودکان نیستم و به نظرم اگر قرار نیست هدف خاصی را از این زنده بودن دنبال کنیم و به‌ عنوان مثال مسابقه یا ارتباط تلفنی نداریم، پس چه بهتر است که برنامه‌مان زنده نباشد و بتوانیم با دقت و وسواس بیشتری برنامه‌سازی کنیم و با دوری از اشتباهات، کیفیت کار هم به شکل بهتری حفظ بشود.

چه پیامی را منتقل می‌کنیم؟

استخر بر لزوم شناخت نیازهای کودکان تاکید کرده و اعتقاد دارد: این‌که صرفا بخواهیم با سر و صدا کردن و شادی‌های بی‌مورد و تحریک هیجانات کودکان به آنها بگوییم همه چیز خوب است و این‌گونه شادی را به آنها تزریق کنیم، اتفاق خوبی نیست. متاسفانه در همین چند وقت برنامه‌هایی را شاهد بودم که مجری الکی بالا و پایین می‌پرید و سوالات بی‌ربطی را از کودکان حاضر در صحنه می‌پرسید تا آنها دست بزنند و همراهی‌اش کنند، درحالی که هدف و منطقی در ورای هیچ‌یک از آن سوالات وجود نداشت. من حتی برای یک لحظه هم نتوانستم آن برنامه را تحمل کنم و تلویزیون را خاموش کردم. حیف است بودجه ما صرف ساخت برنامه‌هایی شود که هیچ پیامی را برای مخاطبان منتقل نمی‌کند. ما مسئولیم و باید حواسمان باشد چه حرفی را به کودکانمان یاد می‌دهیم. شاد کردن درست هم یک پیام است و باید شیوه‌اش را بلد باشیم.

آموزش به همراه سرگرمی

محمد سرشار، مدیر شبکه کودک سیما هم با تشریح گروه‌های سنی مختلف مخاطبان این شبکه می‌گوید: برخلاف بزرگسالان که عموما گروه‌های سنی مشخص و دور از همی دارند، فاصله میان گروه‌های سنی کودکان کم است و از آنجا که سرعت رشد کودکان هم بالاست، اقتضائات و نیازهایشان تفاوت می‌کند. ما در وهله اول باید بدانیم قرار است برنامه مورد نظرمان را برای چه گروه سنی بسازیم و اولین گام برای ساخت یک برنامه موفق همین است. به طور کلی ما در شبکه کودک سه گروه سنی متفاوت داریم. گروه زیر شش سال که به عنوان خردسال تعریف می‌شوند؛ گروه شش تا 12 سال که کودک هستند؛ و گروه بالای 12 سال که با نام نوجوان شناخته می‌شوند. سرشار ادامه می‌دهد: امروزه در غرب مفهومی جدید شکل گرفته با نام آموزش ـ سرگرمی؛ یعنی دو عنصر آموزش و سرگرمی با یکدیگر توام شده و به کمک هم آمده‌اند. لازم است ما در برنامه‌های تلویزیونی‌مان هم از این رویکرد استفاده کنیم و برنامه‌هایمان در کنار سرگرمی‌سازی، حتما از یک پشتوانه تربیتی هم برخوردار باشد. در غیر این صورت با موج برنامه‌هایی مواجه می‌شویم که فقط قادرند یک بعد از هوش کودک را تقویت کنند و در تامین نیازهای ابعاد دیگر و پرورش آ‌نها ناتوان می‌مانند.

تلویزیون، مهم‌ترین دستیار خانواده در تربیت فرزندان

محمد سرشار، مدیر شبکه کودک: ما در شبکه کودک یک ماموریت مهم برای خود تعریف کرده‌ایم این که شبکه را به منزله مهم‌ترین دستیار خانواده‌ها در زمینه تربیت فرزندان می‌دانیم؛ یعنی خودمان را در مقام معاون و کمک حالی برای تربیت کودکان می‌دانیم و به نظرمان این عامل از نقشی محوری و اساسی در برنامه‌سازی‌هایمان برخوردار است. اگر این نگاه در برنامه‌سازی تلویزیونی وجود نداشته باشد، ناگزیر برنامه‌ها فقط به سمت سرگرمی‌سازی می‌روند و از عامل آموزش و تربیت دور خواهند ماند؛ درحالی‌که هر دقیقه از برنامه‌ای که برای کودکان ساخته می‌شود، از اهمیتی ویژه برخوردار است و موقعیتی محسوب می‌شود و حیف است ظرفیت‌های آن از دست برود.

زهرا غفاری

رادیو و تلویزیون