حامیان محیط‌زیست در دانشگاه‌ها

تجدیدپذیری انرژی، ترابری سبز، مدیریت آب، مدیریت پسماند و مدیریت زمین، مهم‌ترین شاخص‌هایی است که کارل بورکات، اقتصاددان به عنوان معیارهای دستیابی به اقتصاد سبز تعریف کرده است. بنابراین اغلب کشورها ازجمله ایران تلاش می‌کنند، این شاخص‌ها را عملیاتی کنند تا حجم تولید آلاینده‌های زیست‌محیطی کاهش یابد. در راستای این هدف، قانونی با عنوان مدیریت سبز (Green Management) تدوین شد و به تصویب هیأت وزیران رسید که آیین‌نامه اجرایی آن در قالب ماده (190) قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران در اردیبهشت 91 به همه دستگاه‌های دولتی و اجرایی ابلاغ شد.

کاهش مصرف کاغذ با توجه به نوع فعالیت دستگاه‌ها و مؤسسات، مصرف بهینه مواد اولیه، اطلاع‌رسانی و ارتقای آموزش کارکنان در زمینه برنامه مدیریت سبز، بهینه‌سازی مصرف انواع حامل‌های انرژی، بهینه‌سازی مصرف آب، مواد مصرفی و تجهیزات، کاهش تولید پسماند، بازیافت ضایعات، تصفیه و بازچرخانی آب با سیستم‌های مناسب، استفاده از فناوری‌های پاک و سازگار با محیط زیست، کاربرد مواد مصرفی سازگار با محیط زیست و مدیریت پسماندهای جامد با تأکید بر تفکیک از مبدا، ازجمله شاخص‌های تعیین شده برای مدیریت سبز در دستگاه‌هاست.

بعد از گذشت چهار سال از ابلاغ این قانون، تعدادی از دانشگاه‌های کشور، مؤسسات آموزشی و پارک‌های علم و فناوری فعال در حوزه مدیریت سبز تصمیم گرفتند، در هفته جاری نمایشگاهی را در محل سازمان برنامه و بودجه کشور به مدت چهار روز (16 تا 19 بهمن 95) برگزار کنند و با معرفی دستاوردهای قابل توجه خود، الگویی برای سایر دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی باشند.

بی‌توجهی دستگاه‌های اجرایی به مدیریت سبز

میزان اجرای قانون مدیریت سبز، از شاخص‌های ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی است که به گفته معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، این شاخص تا سال گذشته مورد توجه دستگاه‌های اجرایی بوده، اما امسال از معیارهای دستگاه‌ها حذف شده است.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه سخن می‌گفت، با بیان این مطلب تأکید کرد: با توجه به اهمیت مدیریت سبز در توسعه پایدار و کاهش چالش‌های اقتصادی و زیست‌محیطی، از دستگاه‌های اجرایی می‌خواهیم، این قانون را مجددا در دستور کار خود قرار دهند، زیرا تجربه کشورهایی مانند استرالیا نشان داده است، اجرای برنامه مدیریت سبز تا 20 درصد می‌تواند باعث کاهش هزینه‌های جاری سازمان‌ها شود. وی ادامه داد: اجرای قانون مدیریت سبز، باعث تولد مشاغل جدید و افزایش بهره‌وری مصرف انرژی در کشور می‌شود. پیشگامی دانشگاه‌ها در این زمینه و حرکت آنها بر مبنای مولفه‌های دانش‌بنیان و علمی بودن، مشارکتی بودن اجرای طرح‌ها و نوآوری و خلاقیت بسیار ارزشمند و قابل توجه است. ابتکار با تأکید بر این که تغییر فرهنگ و الگوی زندگی در جهت تحقق مدیریت سبز باید از دانشگاه‌ها آغاز شود که خوشبختانه دانشگاه‌ها نیز در این زمینه پیشقدم بوده‌اند، گفت: با اکثر دانشگاه‌ها در زمینه مدیریت سبز تفاهم‌نامه داریم و با دانشگاه آزاد نیز یک تفاهم‌نامه در این زمینه منعقد کردیم. امسال سه دانشگاه به عنوان دانشگاه سبز معرفی شدند. شاخص‌های مدیریت سبز برای سال آینده طبق استانداردهای جهانی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست تعیین و اعلام خواهد شد.

رونق کشاورزی با کمک باغ‌های هوشمند

از مجموع 30 دانشگاهی که قرار بود دستاوردهای خود را در حوزه مدیریت سبز معرفی کنند، تعداد معدودی همچون دانشگاه‌های شریف، اصفهان، شیراز، امیرکبیر، کاشان، تهران، سهند، ولی‌عصر رفسنجان، پژوهشگاه مواد وانرژی، علم و صنعت، شهید مدنی آذربایجان، بوعلی سینای همدان و شرکت دانش‌بنیان آریاسرمد در این نمایشگاه کوچک، اما پربار حضور داشتند.

در ورودی نمایشگاه علاوه بر بنرهای متعدد، یک باغ هوشمند کوچک متعلق به گروه باغبانی و گروه آبیاری پردیس کشاورزی ابوریجان دانشگاه تهران مستقر شده بود که مهندس سیدحسین امیری، قابلیت‌ها و تاثیر به‌کارگیری شیوه‌های نوین در رونق کشاورزی را برای بازدیدکنندگان تشریح می‌کرد.

وی در گفت‌وگو با جام‌جم، تنظیم دما، رطوبت، آبرسانی و کودرسانی آن هم به صورت تحت وب را از قابلیت‌های این باغ عنوان کرد و گفت: تعبیه داربست‌ها به شکل Y در مدیریت بهینه نور بسیار موثر بوده است. برای مدیریت مصرف آب نیز از حسگرهای خشکی‌سنج به منظور بررسی رطوبت خاک استفاده شد تا آب در زمان مورد نیاز وارد خاک شود و نیازی به حضور کارگر نباشد. با توجه به این که کود به شکل قطره‌ای وارد سیستم آبیاری می‌شود، این کار مانع تجمع نیترات در خاک و آلودگی آب‌های زیرزمینی می‌شود.

مهندس امیری افزود: این باغ هوشمند که دارای محصول تلفیقی انگور و زعفران است، به گونه‌ای زمان‌بندی شده که در زمان برداشت انگور، زعفران در وضعیت خزان باشد و در زمان برداشت زعفران، درخت انگور در وضعیت برگریزان باشد. اشتغال نیروی کار در تمام فصول، کاهش مصرف کود از 650 کیلوگرم در کشاورزی سنتی به 200 گرم در این روش مدرن، کاهش مصرف آب از 6000 مترمکعب برای یک فصل رشد به 3600 مترمکعب از دستاوردهای به کارگیری باغ‌های هوشمند است. از این روش برای کاشت و برداشت محصولات مختلف می‌توان استفاده کرد.

تاسیس اکوپارک‌ با همکاری بخش خصوصی

دکتر محمدحسین امید، معاون اداری، مالی وزارت علوم نیز با اشاره به اختصاص ردیف بودجه مستقل برای پشتیبانی از اجرای مدیریت سبز در لایحه بودجه سال 96 گفت: با سازمان برنامه و بودجه هماهنگ کردیم تا دستورالعمل تشکیل ستادهای مدیریت در دانشگاه‌ها تدوین و ابلاغ شود که البته این ستادها در اکثر دانشگاه‌ها فعال هستند.

وی ادامه داد: بتازگی نیز توافقی با پژوهشگاه نیرو و توافق‌نامه‌ای با وزارت نیرو در زمینه اکوپارک‌ها منعقد کرده‌ایم. بر اساس توافق‌نامه‌ای که بین ما، پژوهشگاه نیرو و بخش خصوصی منعقد شده است، اکوپارک‌ها تاسیس می‌شوند. دستورالعمل مربوط به این توافق‌ها نیز به دانشگاه‌ها ابلاغ شده و اکنون در دستور کار هیات امنای برخی دانشگاه‌ها قرار گرفته است.

معاون اداری ـ مالی وزارت علوم درباره اقدامات دیگر این وزارتخانه برای تحقق دولت الکترونیک گفت: تا پایان امسال بخشی از دولت الکترونیک در وزارت علوم اجرایی می‌شود و بر اساس آن، همه خدمات بدون نیاز به رفت و برگشت نامه‌های کاغذی انجام خواهد شد.

محمدرضا واعظ مهدوی، معاون سازمان برنامه و بودجه از دیگر سخنرانان مراسم بود که از ایجاد کمیته‌های مدیریت سبز با حضور نماینده استادان و تشکل‌های دانشجویی خبر داد و استفاده از انرژی خورشید، جمع‌آوری آب باران، بهینه‌سازی سلول‌های خورشیدی، استفاده مجدد از بازیافت فاضلاب، اصلاح موتورخانه‌ها و انرژی زمین گرمایی محورهای فعالیت 30 دانشگاه منتخب و فعال در این نمایشگاه بوده است.

آبیاری فضای سبز با فاضلاب

در بخش دیگر نمایشگاه، استقرار دو موتور برقی قرمز رنگ و غول‌پیکر در غرفه دانشگاه صنعتی شریف، نظر بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کرد. دانش‌آموختگان این دانشگاه حدود 31 محصول خود را در حوزه مدیریت سبزآماد معرفی کرده بودند که البته تعدادی از این محصولات ازجمله خودروی برقی به دلیل کوچکی فضا در غرفه قرار داده نشده بود. غذاپز خورشیدی، لامپ‌های روشنایی خورشیدی، سی‌اچ‌پی خورشیدی و هیبریدی، دستگاه جداساز پسماند و آزمایشگاه سیار ممیزی انرژی ازجمله دستاوردهای این دانشگاه برای اولین نمایشگاه دستاوردهای اجرایی دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و پارک‌های علم و فناوری در اجرای قانون مدیریت سبز بود.

عبدالرسول پرهیزگارشریف، دانش آموخته دکتری مهندسی عمران و دبیر شورای راهبری مدیریت سبز دانشگاه صنعتی شریف درباره مدیریت پسماندها و مواد شیمیایی این دانشگاه به جام‌جم گفت: با کمک دانشکده مهندسی شیمی، اقدامات تخصصی در رابطه با مدیریت پسماندهای خطرناک انجام دادیم و با خنثی و جداسازی آنها، آب تمیز را به شبکه فضای سبز وارد کردیم و پسماندها را نیز در کوره‌های خاص سوزاندیم.

وی درباره نحوه استفاده از فاضلاب خانه‌ها برای آبیاری فضای سبز گفت: شهرداری‌ها با مراجعه به دانشگاه‌ها و الگوبرداری از این مدل آزمایشگاهی، می‌توانند هنگام صدور مجوز ساخت، مجریان ساختمان‌ها و مهندسان ناظر را به اجرای شبکه فاضلاب تجدیدپذیر در ساختمان‌های مسکونی ملزم کنند و آن را مانند بحث الزام فضای سبز در پشت بام‌ها قانونی کنند. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و سامانه مدیریت پسماند باعث صرفه‌جویی 20 درصدی مصرف انرژی و صددرصدی مصرف آب می‌شود.

ساختمان سبز

سال 91 احداث ساختمانی با کارکرد پژوهشی ـ آموزشی با زیربنای 2000 مترمربع در مشکین‌دشت کرج با رویکرد استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک آغاز شد و سال 93 به بهره‌برداری رسید.

دکتر محمد پازوکی، رئیس پژوهشکده انرژی در پژوهشگاه مواد و انرژی درباره این بنا که آن را ساختمان سبز نامیده‌اند، به جام‌جم می‌گوید: یکی از ساده‌ترین روش‌ها صرفه‌جویی است که حداقل‌ آن تعویض لامپ‌های قدیمی با لامپ‌های ال‌ای‌دی است.

وی ادامه می‌دهد: مصرف انرژی در طول یک سال برای این ساختمان صفر است. با استفاده از سلول‌های خورشیدی، 30 کیلووات از برق ساختمان با انرژی خورشید تأمین می‌شود که با مبدل به شبکه داخلی پژوهشگاه انتقال داده می‌شود. مواقعی مثل زمستان که هوا ابری است و امکان تامین برق با کمک خورشید امکانپذیر نیست، انرژی موردنیاز ساختمان از طریق شبکه داخلی (برق و گاز) تأمین می‌شود. این تبادل انرژی باعث می‌شود، میزان مصرف انرژی ساختمان در طول یک سال به کمترین مقدار ممکن برسد.

به گفته رئیس پژوهشکده انرژی در پژوهشگاه مواد و انرژی، دو جداره بودن پنجره‌ها و استفاده از کلکتورهای خورشیدی برای گرم‌کردن رادیاتور اتاق‌ها باعث شده، مصرف انرژی ساختمان تا 80 درصد کاهش یابد و مقدار انرژی مورد نیاز برای گرمای اتاق را به 20 درجه برساند.

وی با اشاره به افزایش 30 درصدی هزینه ساخت این بنا نسبت به ساختمان‌های معمولی، درباره شبکه فاضلاب این ساختمان می‌گوید: با‌توجه به این که تولید پساب نداریم، از سیستم تصفیه فاضلاب در احداث این بنا استفاده نشده ولی از پسماندهای آشپزخانه برای تولید گاز استفاده می‌کنیم. بیشترین شهرت این ساختمان در کنار کاهش مصرف انرژی، به کارگیری بادگیرهای سنتی ایران در آن است.

دستگاه جداکننده مواد معلق، روغن و مواد نفتی از آب‌های آلوده، خودروی خورشیدی غزال 3، سامانه گندزدایی و تصفیه آب و فاضلاب، سیستم حمل و نقل ریل‌باس، ردیاب هوشمند خورشید، طراحی و ساخت دستگاه کنترل اقلیم یکپارچه گلخانه و دستگاه تبخیر مکانیکی، از دیگر اقدامات دانشگاه‌های کشور در زمینه مدیریت سبز است.

سهیلا فلاحی

دانش