وسوسه‌ای به قیمت جان

درباره مواد مخدر و اعتیاد به آن، به اندازه تنوعی که وجود دارد، بحث‌های مختلف شده، اما در باره آنچه کم از اعتیاد ندارد؛ یعنی سوء‌مصرف مواد مخدر چندان صحبت نشده است. خیلی‌ها نمی‌دانند، سوءمصرف مواد مخدر با اعتیاد به مواد مخدر متفاوت است و هرکدام، تعاریف جداگانه دارد. سوءمصرف، شامل مواردی است که فرد بدون این که نیازی داشته باشد و بدون تجویز پزشک، اقدام به مصرف مخدر می‌کند، اما این مصرف به اندازه‌ای نیست که فرد را وابسته و به عبارت دیگر، معتاد کند. از سوی دیگر، معتاد فردی است که وابستگی و میل شدید به مصرف مخدر دارد، به طوری که اولویت اول زندگی‌اش، مصرف مواد است و ترک آن برایش امکان‌پذیر نیست.

مسمومیت، بیشترین قربانی را می‌گیرد

بر اساس آمار اعلام شده ، سال 94، سه هزار و سه نفر بر اثر سوءمصرف مواد مخدر، جان خود را از دست داده‌اند. این تعداد به نسبت سال 93، 6/0 درصد افزایش داشته است. این آمار و اطلاعات از سال‌های گذشته در حالی مطرح می‌شود که آمار تلفاتی که سازمان پزشکی قانونی کشور بر اثر سوءمصرف مواد مخدر در شش ماهه اول سال 95 اعلام کرده، 1602 نفر است. نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، این است که بسیاری از این مرگ‌ها به دلیل مسمومیت حاد با مواد مخدر رخ داده و مصرف طولانی‌مدت مواد و استفاده از مخدرهای روانگردان در رتبه‌های بعدی علت مرگ و میر قرار دارد.

چگونه مسموم می‌شوند

علت بیشتر تلفات مصرف مواد مخدر، مسمومیت اعلام شده است. فروشندگان و تولیدکنندگان مواد مخدر برای کسب سود بیشتر، اقدام به ترکیب مواد مخدر با ناخالصی‌هایی می‌کنند که خطرات بمراتب بیشتری نسبت به خود آن مواد دارند. سکته قلبی و مغزی، تشنج، نارسایی کبد، کلیه و تخریب سلول‌های مغزی و عضلانی، از عوارض مسمومیت با مواد مخدر ناخالص است. همچنین مصرف همزمان مواد مخدر و بعضی داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور، مسمومیت شدید و مرگ را در پی دارد. تازه‌ترین مورد اعلام‌شده، ترکیب سرب با تریاک بوده است. برای پایین نگه داشتن قیمت این ماده مخدر و حفظ بازار خرید و فروش، فروشندگان اقدام به ترکیب روغن سوخته ماشین - که حاوی مقدار زیادی سرب بوده و سیاهرنگ است - با تریاک کرده‌اند. این ماده، علاوه بر رنگ تیره که برای ترکیب با تریاک بسیار مناسب است، وزن زیادی دارد و توانسته اهداف فروشندگان مواد مخدر را تامین کند، اما این ترکیب، مسمومیت شدید با علائمی چون کاهش سطح هوشیاری و نارسایی کبدی را در پی داشت. پیش از این، ترکیب مواد مخدر با ناخالصی‌ها در برخی مناطق رخ می‌داد و مشخص بود که فروشنده یک محل، برای کسب درآمد بیشتر دست به این کار زده اما در مورد اخیر، طیف وسیعی از معتادان با علائم مسمومیت به مراکز درمانی مراجعه کردند و این مساله نشان می‌دهد که فروشندگان و قاچاقچیان سراسر کشور اقدام به تولید چنین ترکیب خطرناکی کرده‌اند.

ایران، جزو 5 پر مصرف

سالانه در جهان، 250 میلیون نفر بر اثر اعتیاد به مواد مخدر و همین طور سوءمصرف مواد مخدر، جان خود را از دست می‌دهند. ایران بین 5 کشور پر مصرف مواد مخدر قرار دارد و در شش ماه اول سال 95، بیش از 1500 نفر جان خود را به همین دلیل از دست داده‌اند. اگر اعتیاد را نوعی بیماری تلقی کنیم، نتیجه این است که اعتیاد بعد از بیماری‌های ناشی از حوادث، قلبی ‌و عروقی و افسردگی، در رتبه چهارم بیشترین بیماری در کشور قرار می‌گیرد. روزانه به طور میانگین، 8نفر در کشور بر اثر سوءمصرف مواد مخدر، جان خود را از دست می‌دهند و براساس گزارش پزشکی قانونی در شش‌ماهه نخست امسال، تعداد قربانیان نسبت به سال گذشته 10درصد افزایش یافته است.

تشخیص مسمومیت

جدا از مواد مخدر صنعتی - که حاصلی جز مرگ تدریجی مصرف‌کننده‌ها ندارد- مواد مخدر سنتی نظیر تریاک از گذشته کاربرد درمانی داشته است. البته این ماده، بیشتر توانایی کنترل درد را دارد و خاصیت درمانی آن به طور کامل تکذیب شده است. به طور مثال، افراد سالخورده برای کنترل دردهای مفصلی از آن استفاده می‌کردند، اما مصرف بیش از حد این مواد حتی در افراد نیازمند مواد، می‌تواند اثرات منفی بسیار جدی داشته باشد. برای تشخیص مسمومیت، دانستن چند نکته لازم است. از نشانه‌های مسمومیت با مرفین، تنگ شدن مردمک مصرف‌کننده است. البته با وجود مهم بودن این نشانه در تشخیص مسمومیت، نمی‌توان آن را قطعی دانست. مواد مخدر صنعتی، مردمک را تنگ نمی‌کنند. این نوع مواد در دستگاه تنفس اختلال ایجاد می‌کنند و باعث توقف تنفس می‌شوند و تاخیر در درمان مشکل تنفسی می‌تواند منجر به مرگ مغزی و آسیب جدی شود. همچنین احتباس ادرار در دستگاه ادراری و یبوست در دستگاه گوارش به همراه تهوع و استفراغ، از دیگر علائم مسمومیت با مواد مخدر است که باید سریع به افراد دچار این مسمومیت کمک شود. بهترین روش کمک به این افراد، برقراری راه تنفس و رساندن اکسیژن به آنهاست. در صورت قطع شدن نبض، باید ماساژ قلبی انجام شود. پادزهر مسمومیت با مواد مخدر، نالوکسان است که باید توسط کادر درمانی در بیمارستان به بیمار تزریق شود.

مصرف‌کننده با چه موادی مسموم می‌شود؟

موادی که باعث مسمومیت مصرف‌کنندگان مواد مخدر می‌شود، در سه دسته قرار می‌گیرد.

دسته اول محرک‌ها شامل آمفتامین‌ها، شیشه و کوکائین و دسته دوم شامل تریاک، کراک و هروئین می‌شود. دسته سوم نیز الکل است. آنچه بوضوح می‌توان دریافت، این است که مسمومیت هیچ استثنایی ندارد و مصرف هر نوع مخدری می‌تواند مسمومیت کشنده در پی داشته باشد.

رابطه معکوس سن و مصرف مواد مخدر

هر چه تنوع مواد مخدر در جامعه بیشتر می‌شود، به همان میزان سن مصرف‌کنندگان مواد مخدر هم کم می‌شود. براساس آمار رسمی و غیررسمی موجود، در حال حاضر سن مصرف مواد به 15 سال رسیده است. یکی از دلایلی که مصرف این نوع مواد مخدر افزایش یافته، دسترسی سریع است.

این دسترسی به قدری سهل است که با یک جست و جوی ساده در گوگل، جوان و نوجوان می‌تواند براحتی با انواع مواد مخدر و نحوه استفاده و همین طور راه تهیه آن آشنا شود. همان طور که مصرف مواد سنتی کاهش یافته، راه‌های سنتی تهیه مواد هم در حال منسوخ شدن است و حالا با یک تلفن، مواد مورد نیاز به دست معتاد می‌رسد.

از دیگر روش‌های آشنایی و مصرف مواد مخدر، دوستان و آشنایان در مهمانی‌ها و مدارس هستند. آمار دقیقی از تعداد دانش‌آموزان معتاد وجود ندارد، در حالی که اگر آمار دقیق در اختیار مردم و متخصصان باشد، هم توجه خانواده‌ها به فرزندانشان بیشتر می‌شود و هم راه‌های مبارزه و پیشگیری از این حجم انبوه معتادان به دست می‌آید. نکته مهم دیگری که امروزه بیش از گذشته به چشم می‌آید، افزایش تعداد زنان مصرف‌کننده مواد مخدر است که روندی صعودی و رو به رشد است.

مریم آقایی