سفر به گرای ظفر

برخی کتاب‌های دفاع مقدس حالا به چنان رتبه‌ای رسیده‌اند که گاهی با عبور از مرز صدبار نوبت چاپ، رکوردشکن و خبرساز شده‌اند و ادبیات دفاع مقدس در متن کتاب‌ها، اخبار رسانه‌ها و رشته‌های تحصیلی دانشگاه‌ها تصویری از پایداری و مجاهدت نسلی است که فراموش نمی‌شوند و مصداق بارز این جمله ویل دورانت است که ادبیات نیز همچون تاریخ با گوشت وخون انسان‌ها زندگی کرده و ساخته شده است.

چه کتاب‌هایی پرفروش شدند؟

کتاب‌های زیادی از آغار جنگ تحمیلی تاکنون به نگارش درآمده است که طبق آخرین آمار پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، تعداد این کتاب‌ها از سال 59 تا کنون به 15 هزارعنوان می‌رسد. یافتن کتاب‌های پرفروش کار ساده‌ای نیست، چون با مراجعه به آمار خانه کتاب ایران فقط به نوبت چاپ و شمارگان دست پیدا می‌کنیم که می‌تواند در نهایت سایه روشنی از میزان استقبال را نشان دهد، ولی هیچ مرجعی به میزان فروش اشاره نمی‌کند بجز جریان‌های خبری و رسانه‌ای که طبعا چندان مطمئن یا خالی از شائبه تبلیغات نیست.

درنهایت برای این که پاسخی برای این پرسش همیشگی علاقه‌مندان کتاب پیدا شود که بالاخره کدام کتاب‌ها پرفروش‌ترند؟ به‌ناچار به چند نمونه آماری از یک جامعه آماری گسترده اکتفا کردیم که طبق اخبار رسانه‌ها در یک دوره زمانی دوساله شمارگان یا نوبت چاپ مطلوب‌تری نسبت به سایر آثار داشتند.

این کتاب‌ها نام‌های آشنایی دارد که به ترتیب تاریخ انتشارعبارتند از: سفربه گرای دویست و هفتاد درجه نوشته احمد دهقان، خاک‌های نرم کوشک نوشته سعید عاکف، شطرنج با ماشین قیامت نوشته حبیب احمد‌زاده، کتاب دا نوشته سیده اعظم حسینی و نورالدین پسر ایران نوشته معصومه سپهری.

چرا از این کتاب‌ها استقبال شد؟

کتاب‌های مورد نظر در یک موضوع وجه مشترک داشتند؛ از نظر محتوایی و تبلیغاتی شانه به شانه یکدیگر حرکت کرده و توانسته‌اند در بازار نشر راهی بگشایند.

در بخش محتوا، نقد‌های بی‌شماری درخصوص این کتاب‌ها نوشته شده که بررسی ما نشان می‌دهد ویژگی مشترک تمام این کتاب‌ها در یک عبارت خلاصه می‌شود: کتاب‌های پرمخاطبی که می‌بینید همگی داستان‌های غیرمتعارفی داشته‌اند یا نحوه پرداختشان خاص و جدید بوده است.

به‌عبارتی، کافی است داستان هریک از کتاب‌ها را بدانید. آن وقت به محتوای به نسبت جدید آنها پی می‌برید. سفربه گرای دویست و هفتاد درجه نوشته احمد دهقان به موضوع جوانان و جنگ می‌پردازد، آن هم با درونمایه شک و جنگ.

کتاب شطرنج با ماشین قیامت هم محور مشابهی دارد، ولی از نظر پرداخت به قدری استعاری است و لایه‌های متعدد دارد که درهمان زمان توجه منتقدان ادبی را به خود جلب کرد. حتی اسم کتاب که به ماشینی به نام ماشین قیامت‌ساز (که دو شخصیت اصلی روی ابزار جنگ عراقی‌ها گذاشته بودند) اشاره دارد و نمادین است و به موضوع قیامت اشاره می‌کند که طبعا با شرایط جنگ و نزدیکی به مرگ همخوانی دارد.

کتاب خاک‌های نرم کوشک، نوشته سعید عاکف با مجموعه خاطره‌های داستان‌واره، شخصیت شهید برونسی را دقیق و موشکافانه بررسی می‌کند به‌طوری که حتی رزمندگان شیعه در لبنان و سوریه با خواندن این کتاب تحت تاثیر شهید برونسی قرار می‌گیرند. شهید برونسی وجهی عرفانی داشت که بسیاری از پیش‌بینی‌های او محقق شد و حتی بعد از شهادت به خواب همرزمانش می‌آمد و از حقایقی سخن می‌گفت.

کتاب دا نوشته سیده اعظم حسینی، جزو معدود آثاری است که به وجه مردمی جنگ اشاره کرده و وضعیت شهرها را خارج از جبهه‌ها بررسی می‌کند‌. موضوع زنان و جنگ برای نخستین بار به صورتی تاثیرگذار در این کتاب پرداخته شده است.

کتاب نورالدین پسر ایران نوشته معصومه سپهری وضعیت جانبازی 70 درصد را بازگو می‌کند که با بیانی طنز و روایتی ساده از پرتنش‌ترین لحظه‌های جنگی سخن می‌گوید. طرح جلد کتاب هم که شبیه صورت زخمی و مجروح نورالدین عافی است وجهی تاثیرگذار درکتاب است.

این ویژگی‌ها همگی نشان می‌دهد پنج کتاب مورد نظر در زمان انتشار و حتی در زمان فعلی هم موضوع‌های خاصی داشته‌ و توجه مخاطبان را به خود جلب کرده‌اند‌؛ بنابراین نباید تعجب کرد اگر برای نمونه کتاب خاک‌های نرم کوشک‌ کماکان به‌عنوان پرتیراژترین کتاب دفاع مقدس شناخته می‌شود و نوبت چاپ کتاب دا رشک‌برانگیز می‌نماید.

اما در این میان نقش مهم تبلیغات و حمایت‌های ناشران این آثار را نباید نادیده گرفت. تمام این کتاب‌ها به زبان‌های خارجی ترجمه شده‌ است.

چهار عنوان از پنج عنوان کتاب یاد شده را انتشارات سوره مهر منتشر کرده که ناشری قدرتمند در عرصه انتشار آثار دفاع مقدس است و با به‌کارگیری انواع شیوه‌های فروش و بازاریابی از کتاب‌ها حمایت می‌کند. این ناشر برای کتاب‌ها رونمایی‌های مفصل می‌گیرد، کتاب‌ها را به دوردست‌ها می‌فرستد و به‌عنوان یک مرکز قوی و تاثیرگذار برای هر محصول خود سال‌ها وقت می‌گذارد و گاهی نگارش برخی کتاب‌های خاطره، هفت سال یا بیشتر طول می‌کشد.

این عوامل بدون شک در موفقیت کتاب‌ها نقش داشته‌ و از نظری درس‌آموز هستند‌. این‌که سایر ناشران و نویسندگان دفاع مقدس هم باید برای موفقیت آثارشان علاوه بر تقویت محتوای کتاب‌ها، در معرفی بهتر آثارشان تلاش کنند و اگرچه از امکانات برخی ناشران قوی برخوردار نیستند، اما در همین راه گام بردارند؛ چرا که بهترین کتاب‌ها هم اگر در انزوای کتابخانه‌ها بمانند شناخته نمی‌شوند و جامعه از درک و مطالعه آنها محروم می‌ماند.

میترا لبافی

خبرنگار