چالش همیشگی رستوران بین‌راهی

سالانه چند میلیون نفر در جاده‌های ایران رفت و آمد می‌کنند و اخباری که حاکی از عدم رعایت بهداشت در این رستوران‌ها باشد، به نسبت این تعداد سفر، بسیار اندک است. این اخبار در مورد فست‌فودها و رستوران‌های داخل شهرها هم کم نیست، بنابراین صرف بین‌راهی بودن دلیلی بر بهداشتی نبودن و بی‌کیفیت بودن غذاها نمی‌تواند باشد، اما از آنجایی که سفر حال و هوای افراد را عوض می‌کند، ممکن است هر غذایی در سفر به اصطلاح به آنها نسازد. همچنین دیدن پروانه کسب رستوران‌ها می‌تواند اطمینان خاطر بیشتری برای مسافران ایجاد کند. از طرفی بسیاری از این رستوران‌ها سال‌های سال است که دایر هستند و به نوعی کسب‌وکار افراد به‌شمار می‌روند، بنابراین معقول به نظر نمی‌رسد که با تخلف کوچکی، سرمایه و درآمد خود را بر باد بدهند. در گزارش پیش‌رو به مسائل مرتبط با این مراکز پذیرایی می‌پردازیم. در این میان با چند رستوران‌دار در جاده‌های مختلف ایران همکلام شده‌ایم که همگی سعی می‌کنند به مسافران امید بدهند.

رستوران بین‌راهی یعنی انتظار شنیدن صدای چرخ‌های اتوبوس، تریلی، خاور یا ماشین‌های سبک. سفرهایی که به مناسبت‌ها و دلایل مختلفی معمولا انجام می‌شوند، همه امید این رستوران‌ها هستند. از سفرهای خانوادگی و اداری و کاری گرفته تا سفرهای دانشجویی، علمی و... در حقیقت سود کــسب و کـار صــاحبان رستوران‌های بین‌راهی در گرو هزینه‌کردن مسافران است. حتی اگر سفرهای خانوادگی را هم نادیده بگیریم، باز هم نمی‌توان تعداد سفرهای تجاری، اداری و دانشگاهی را نادیده گرفت. سالانه سفرهای زیادی در ارتباط با انواع خدمات و کارهای اداری انجام می‌شود. اگر میزان این سفرها را حساب کنیم، به اعداد و ارقام نجومی می‌رسیم که به رونق کسب و کارهای زیادی می‌انجامد.

میلیون‌ها سفر و میلیاردها درآمد

واحدهای پذیرایی بین‌راهی به مراکزی گفته می‌شود که در طول جاده‌های بین‌شهری خدمات پذیرایی به مسافران ارائه می‌کنند. این واحدها طیف متنوعی از غذاها را ارائه می‌کنند. از غذاهای سنتی گرفته تا فست‌فودها. طبق آخرین آمار سازمان جهانگردی که مربوط به سال 1388 است، تعداد این مراکز به حدود 2000 واحد در سراسر کشور رسیده است؛ یعنی بیش از 1970رستوران بین‌راهی دارای مجوز و هزاران واحد بدون مجوز هم در سراسر کشور داریم.

حتی اگر آمارهای گاه عجیب و غریب مربوط به صدمیلیون سفر تنها در ایام نوروز و گردش مالی بیش از 3300 میلیاردی این ایام را که مسئولان سازمان گردشگری اعلام کرده‌اند، نادیده بگیریم، باز هم بدون اغراق می‌توان گفت که سود زیاد رستوران‌های بین‌راهی در گرو سفرهایی است که مردم در طول سال انجام می‌دهند، زیرا مطابق آمار اتحادیه شرکت‌های تعاونی مسافربری کشور، بیش از 20 هزار اتوبوس در سامانه حمل و نقل کشور مشغول به کار هستند و سال گذشته نیز بیش از 380 میلیون نفر مسافر از طریق این سامانه در کل کشور جابه‌جا شده‌اند.

دفاع تمام قد؛ دوغ من ترش نیست؟

برخلاف همه نگرش‌های منفی که معمولا درباره این رستوران‌ها وجود دارد، صاحبان این رستوران‌ها دیدگاه خاصی دارند. زارعی که در جاده تخت‌جمشید ـ شیراز رستوران دارد، درباره امکانات رستورانش و این‌که روزهای دلپذیری را برای مسافران رقم می‌زند، می‌گوید: «بیشترین مسافر را در ایام نوروز که تعداد گردشگران تخت‌جمشید زیاد می‌شود، داریم یعنی به اندازه کل سال در این 15روز درآمد داریم. در این روزها گاه تعداد مسافران در هر روز به هزار نفر هم می‌رسد، اما در بقیه روزهای سال به‌طور متوسط روزی 30 مسافر داریم.» یکی از «اکبرجوجه‌های» جاده‌های مازندران نیز از عید نوروز و فصل تابستان به نیکی یاد می‌کند و البته حساب ویژه‌ای نیز روی راننده‌های کامیون‌ها‌ و اتوبوس‌ها باز کرده و می‌گوید: «رستوران بین‌راهی یعنی انتظار شنیدن بوق ماشین‌ها و دیدن نور چراغ‌های اتوبوس و کامیون در نیمه‌های شب؛ چون کاسبی ما اینجوری می‌چرخد.» این رستوران‌دار همچنین در پاسخ به پرسشی که از او در مورد بهداشت غذاها و ترس و لرز همیشگی مردم از غذاهای بین‌راهی می‌پرسم، اضافه می‌کند: اگر همه رستوران‌های بین‌راهی متخلف باشند که هر سال باید هزاران راننده کامیون، اتوبوس و مسافر به خاطر غذای رستوران‌های بین‌راهی مسموم بشوند و از بین بروند. ما مجوز داریم و هر مسافری می‌تواند وارد رستوران که می‌شود، مجوز رستوران را ببیند. حتی از صاحب رستوران می‌تواند مجوز را بخواهد.

منوی ارزان اما...

رستوران‌های بین‌راهی معمولا انواع غذاها را دارند. رده قیمتی بین 3000 تا 15هزار تومان، منوی تقریبا ارزانی را در این رستوران‌ها پیش‌روی مسافران باز می‌کند. یکی از رستوران‌داران در جاده اصفهان ـ شیراز می‌گوید: «غذای رستوران‌های بین‌راهی ارزان است و هزینه زیادی برای مسافران ندارد، اما همین ارزان ‌بودن موجب شده که مسافران غذا را بی‌کیفیت بدانند. اما بضاعت این رستوران‌ها همین است و اگر کسی غذای گران‌تری می‌خواهد می‌تواند به مجتمع‌های توریستی مراجعه کند که هزینه‌های بالایی دریافت می‌کنند. نکته قابل توجه این است که رستوران‌های بین‌راهی برخلاف مجتمع‌های توریستی بین‌راهی، معمولا امکانات کمی دارند. سرویس بهداشتی و نمازخانه نهایت امکانات این رستوران‌هاست.

در هر کاری سودجویان هم حضور دارند

یکی از راه‌های درآمد رستوران‌های بین‌راهی، توافق‌هایی است که با رانندگان اتوبوس‌ها می‌کنند؛ یعنی رستوران با راننده اتوبوس توافق می‌کند که در قبال ناهار یا شام بدون هزینه‌ای که به راننده‌ها و شاگرد می‌دهد، اتوبوس در مسیر رستوران مورد نظر توقف کند. قرار گرفتن در مسیرهای فرعی این توافق‌ها را پرسود می‌کند. صاحب جوان یکی از رستوران‌ها در جاده بروجن (چهارمحال و بختیاری) می‌گوید: گاهی تخمه و آجیل و چایی راننده‌ها را هم باید بدهیم؛ چون دلمان به مسافرانی خوش است که از اتوبوس این راننده‌ها پیاده می‌شوند. همچنین کامیون‌ها، وانت‌بار‌ها و تاکسی‌های عبوری نیز از مشتریان رستوران‌های بین‌راهی محسوب می‌شوند. حجم زیاد مسافرانی که در ایران از طریق راه‌های زمینی مسافرت می‌کنند یا برای رسیدن به مقصد خود جاده و اتوبوس و دیگر وسایل نقلیه را انتخاب می‌کنند، براحتی به رقم‌های میلیونی می‌رسد. حضور ثابت بسیاری از اتوبوس‌ها در بعضی از رستوران‌ها می‌تواند بر بهداشتی بودن بسیاری از آنها صحه بگذارد، زیرا در صورت زیانبار بودن این توقف‌ها تکرار نمی‌شد.

آمار و ارقام

طبق آمار، میانگین سفرهای نوروزی و تابستانی رقمی میلیونی است که در هرکدام از این سفرها حداقل چهار نفر جابه‌جا می‌شوند که هر نفر هم ممکن است یک وعده غذایی را بین راه صرف کند. همچنین در حال حاضر بیش از 2.5 میلیون وسیله نقلیه از تاکسی و اتوبوس گرفته تا مینی‌بوس و وانت که امرار معاش شخصی مردم با آنها انجام می‌شود، حداقل یک سفر برون‌شهری در طول هفته دارند و گذرشان به این رستوران‌ها می‌افتد. تعداد سفرهای بیش از دو میلیون راننده این ماشین‌ها در طول سال به 102میلیون سفر می‌رسد که اگر این تعداد را در عدد 5000 تومان، یعنی مقدار متوسط هزینه‌‌ای که در رستوران‌های بین‌راهی خرج می‌کنند، ضرب کنیم، رقم نجومی 510 میلیارد تومان به دست می‌آید که حاکی از فرصت بزرگ درآمد‌زایی این کسب و کار است.

فقط بحث غذا نیست

رستوران‌های بین‌راهی رفته‌رفته به محلی برای تجمع مشاغل متنوعی تبدیل شده‌اند. سوپرمارکت‌ها، فروشگاه‌های صنایع‌دستی، فروشگاه‌های موادغذایی، چایخانه‌ها و... از جمله فرصت‌های درآمدزایی هستند که در کنار این رستوران‌ها شکل گرفته‌اند و با تجمع این فروشگاه‌ها کم‌کم شاهد ایجاد میدان‌های وسیعی از فروشگاه‌های مختلف هستیم که می‌تواند برای صاحبان این رستوران‌ها ایجاد مسئولیت هم کند؛ چون دیگر یک رستوران تک افتاده در دل سیاهی شب نیستند که مسافران چاره‌ای جز مراجعه به آنجا نداشته باشند، بلکه عضوی از یک مجموعه بین‌راهی شده‌اند و در قبال مجموعه و مسافران مسئولیت دارند.

بهداشت رستوران‌های بین‌راهی

در هر صورت ترس و لرزهای مربوط به غذای رستوران‌های بین‌راهی وجود دارد. در ادامه بحث بهداشت این نوع مراکز پذیرایی، تماسی داشتیم با جاده‌های دور مثلا جاده‌ای که مردم لرستان را به خوزستان می‌رساند. رستوران‌دار جوانی که در جاده خرم‌آباد ـ اهواز کار می‌کند در مورد بهداشت رستورانش می‌گوید: همیشه حرف‌های اینچنینی به گوشمان می‌رسد. البته مردم حق دارند؛ چون ما در بین راه‌ها هستیم و دور از شهر، همه فکر می‌کنند که هیچ نظارتی روی کار ما نیست. در حالی که ما پروانه کسب داریم و از طرف اماکن و اداره بهداشت، باید کارت بهداشت پرسنلی دریافت کنیم.

این جوان اشاره‌ای به آینده کسب و کارش می‌کند و می‌گوید: من این رستوران را با این همه سرمایه ایجاد نکرده‌ام که با شکایت یک مسافر پلمبش کنند؛ چون نان خانواده‌ام از این راه به دست می‌آید. هرچند من هم قبول دارم، افراد سودجویی هستند که ممکن است اعمال خلافی در این زمینه انجام دهند؛ کما این‌که در هر کاری این آدم‌ها هستند و این خاص رستوران‌های بین‌راهی نیست.

رستوران‌دار دیگری در جاده تهران به تبریز که رستورانش در ورودی شهر هم واقع شده و حدود ده سال از قدمتش می‌گذرد، حرف جالبی از برند بودن بعضی از رستوران‌ها می‌زند. سعید رستوران‌داری است که قسمتی هم به‌عنوان کافه راه‌اندازی کرده و می‌گوید: باور کنید صرف بین‌راهی بودن دلیل بی‌کیفیتی غذا نیست. حتی رستوران‌هایی هستند که سال‌هاست در این زمینه فعال هستند و اتوبوس‌ها و کامیون‌ها فقط در آنها غذا می‌خورند و هر جور شده خودشان را به آنها می‌رسانند. این رستوران دلیل اضافه کردن کافه را پیشنهادهای مسافران می‌داند و البته نزدیکی رستورانش به شهر را دلیل دیگر این کار می‌داند. «آخر هفته جوان‌های زیادی هوای بیرون آمدن از شهر به سرشان می‌زند و ورودی شهر فرصت خوبی برای آنهاست که در کافه رستوران ما وقت خود را بگذرانند.»

طاهره خواجه‌گیری