دردسرهای رگ‌های‌ کم‌خون

کم‌خونی انواع مختلفی دارد. از کم‌خونی ناشی از فقر آهن گرفته تا تالاسمی و انواع نادر آن. با دکتر «سمیه خمسی»، فوق‌تخصص خون و سرطان بالغین، عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم تا بیشتر با انواع رایج کم‌خونی، علائم و روش‌های درمان آن آشنا شویم.

کم‌خونی چیست و چه افرادی بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند؟

آنمی یا کم‌خونی زمانی بروز می‌کند که میزان هموگلوبین در خون پایین‌تر از حد استاندارد باشد. هموگلوبین ترکیبی پروتئینی است که وظیفه حمل اکسیژن به بافت‌های بدن را به‌ عهده دارد.

بنابر گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود 25 درصد از مردم جهان از کم‌خونی رنج می‌برند که نیمی از این میزان به کمبود آهن در افراد مربوط می‌شود. معمولا خانم‌ها به‌دلیل خونریزی ماهانه، کودکان در سنین رشد و خانم‌های باردار بیشتر در معرض کم‌خونی قرار دارند.

درباره گلبول‌های قرمز، هموگلوبین و آهن و همچنین علل بروز کم‌خونی بیشتر توضیح بدهید.

عوامل متعددی در بروز کم‌خونی نقش دارد. گاهی این هموگلوبین توسط مغز‌استخوان تولید نمی‌شود و در برخی موارد این هموگلوبین‌ها به صورت خونریزی از بدن دفع می‌شوند.

علاوه‌‌بر این در برخی موارد از دست رفتن هموگلوبین در داخل بدن رخ می‌دهد به این ترتیب که تخریب در طحال احتباس می‌شود.

کم‌خونی چه نشانه‌هایی دارد؟

بیشتر افرادی که دچار کم‌خونی جزئی هستند معمولا متوجه آن نمی‌شوند. شدت و میزان علائم بستگی به‌شدت، نوع و سرعت بروز کم‌خونی دارد.

اگر کم‌خونی بتدریج بروز کند، فرد به مرور با علائم حاصله تطابق پیدا می‌کند و دیرتر متوجه مشکل شده و دیرتر به پزشک مراجعه می‌کند، اما به‌طور کلی کم‌خونی خود را با نشانه‌هایی مثل ضعف، خستگی، افزایش ضربان قلب، تنگی نفس، رنگ پریدگی، سردرد، سرگیجه، افت فشار و... نشان می‌دهد.

البته در برخی انواع کم‌خونی علائمی مثل درد در شکم، کمر یا سینه، اختلالات دید، زردی و تورم اعضای بدن نیز دیده می‌شود.

توجه داشته باشید کم‌خونی در افراد سالمند خطر مرگ ناشی از بیماری، سکته قلبی یا سکته مغزی را افزایش می‌دهد.

اشاره کردید که کم‌خونی انواع مختلفی دارد. لطفا درباره شایع‌ترین آنها توضیح بیشتری بدهید.

کم‌خونی ناشی از فقر آهن: این نوع کم‌خونی شایع‌ترین نوع کم‌خونی است که حدود 50 درصد آنمی‌های تشخیص داده شده را دربرمی‌گیرد.

کاهش میزان آهن می‌تواند ناشی از خونریزی به‌دلیل عادت ماهانه شدید یا طولانی‌مدت خانم‌ها، فیبروم رحم، سرطان کولون یا مصرف منظم آسپیرین و همچنین داشتن تغذیه‌ای فقیر از آهن باشد. در کم‌خونی ناشی از فقر آهن اندازه گلبول‌های قرمز تغییر کرده و کوچک‌تر از حد معمولی می‌شوند.

مصرف مواد غذایی سرشار از آهن مانند گوشت قرمز، ماهی، گوشت پرندگان، تخم‌مرغ و موادغذایی غنی شده از آهن می‌تواند از بروز این نوع کم‌خونی تا حدودی پیشگیری کند.

مصرف ویتامین C جذب آهن را بالا می‌برد. گاهی این نوع کم‌خونی به‌دلیل عدم توانایی بدن در جذب آهن نیز بروز می‌کند که می‌تواند ناشی از وجود بیماری‌هایی مانند بیماری سلیاک (عدم تحمل گلوتن) باشد.

در افرادی که جراحی معده برای کاهش سطح جذب و ایجاد کاهش وزن انجام داده‌اند، نیز جذب آهن بشدت کاهش پیدا می‌کند.

چای، قهوه، شیر، فیبر بالای غذا، مکمل‌های کلسیم، روی، مس و نیز آنتی‌اسیدها، رانیتیدین و امپرازول و ترکیبات مشابه، داروهای درمان پوکی استخوان نیز جذب آهن را کم می‌کنند و این لزوم رعایت فاصله مناسب استفاده از این داروها و مواد غذایی را نشان می‌دهد.

کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 و اسیدفولیک: در این نوع کم‌خونی گلبول‌های قرمز تغییر شکل داده و بزرگ می‌شوند که به آن کم‌خونی مگالوبلاستیک می‌گویند.

این کم‌خونی به دلیل کمبود ویتامین B12 یا اسیدفولیک (ویتامین B9) بروز می‌کند که در مورد اول کم‌خونی می‌تواند ناشی از کمبود جذب این ویتامین به‌دلیل التهاب‌ها و جراحی‌های معده و روده، برخی داروها و عفونت‌ها، رژیم‌های غذایی بویژه گیاهخواری یا وجود یک بیماری خودایمنی به نام کم‌خونی کشنده یا پرنیسیوز باشد.

این کم‌خونی انواع مادرزادی نیز دارد که نادر است. یکی از علائم مهم این آنمی علائم عصبی است.

اگر این مشکل بموقع درمان نشود امکان بروز اختلالات حرکتی، عدم تعادل و اختلال کنترل ادرار و مدفوع نیز وجود دارد که جزو مشکلات غیرقابل برگشت هستند.

از طرف دیگر کاهش جذب ویتامین B12 در سنین بالا و مصرف برخی داروها نیز عوامل بروز این نوع کم‌خونی را افزایش می‌دهند.

کمبود ناشی از اسیدفولیک نیز به‌دلیل افزایش نیاز در دوران رشد، دوران بارداری، حتی بیماری، عدم مصرف سبزیجات تازه، مشکلات جذب در بیماری‌های گوارشی مثل سلیاک، جراحی روده کوچک یا به‌دنبال مصرف برخی داروها (مانند برخی داروهای ضدصرع) بروز می‌کند.

کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن: برخی از بیماری‌های مزمن و گاهی درمان آنها باعث کاهش میزان گلبول‌های قرمز خون می‌شود. انواع سرطان، بیماری‌های عفونی مثل ایدز، سل و بیماری‌های التهابی مثل آرتریت روماتوئید، لوپوس،‌کرون، بیماری‌های کبدی، کم‌کاری تیروئید می‌توانند روی فعالیت مغز استخوان تاثیر گذاشته و عاملی برای بروز کم‌خونی شوند

نارسایی کلیوی نیز باعث کم‌خونی می‌شود، چون کلیه‌ها هورمونی به نام اریتروپروتئین تولید می‌کنند که باعث تنظیم میزان گلبول‌های قرمز می‌شود.

کم‌خونی ناشی از خونریزی: از دست دادن خون زیاد به‌دلیل مشکلاتی مثل تصادفات شدید، عمل جراحی، زایمان و... با سرعت بیشتر کم‌خونی می‌آورد.

برخی مشکلات دستگاه گوارشی مانند زخم‌های گوارشی، پولیپ‌های روده یا سرطان کولورکتال و... نیز به بروز کم‌خونی منجر می‌شود.

تالاسمی: تالاسمی از شایع‌ترین علل کم‌خونی‌های مادرزادی است که شامل طیفی از بیماری‌ها از کم‌خونی خفیف در نوع مینور تا شدید در نوع ماژور و نیازمند تجویز مداوم خون می‌باشد.

در این نوع کم‌خونی گلبول‌های قرمز اغلب کوچک شده‌اند در صورت تاخیر درمان مناسب، بیمار دچار تغییر شکل‌های استخوانی، اختلالات رشدی و کارکرد هورمونی و در انواع شدید آن ازدیاد آهن بدن می‌شود.

با چه روش‌هایی می‌شود کم‌خونی را درمان کرد؟

درمان کم‌خونی با توجه به انواع آن متفاوت است. کم‌خونی ناشی از فقر آهن با مصرف مکمل آهن و کم‌خونی مگالوبلاستیک (کمبود ویتامین B12 یا اسیدفولیک) با تجویز ویتامین B12 و فولیک اسید قابل کنترل است.

قطع مصرف داروهای ایجادکننده کم‌خونی و جایگزین کردن آنها با داروهای مناسب نیز از جمله روش‌های مقابله با کم‌خونی است.

خانم‌هایی که دچار خونریزی شدید ماهانه می‌شوند، باید از نظر وجود بیماری‌های زنان بررسی شده و در صورت نبود مشکل حتما ترکیبات آهن مناسب جهت پیشگیری از ایجاد فقر آهن دریافت کنند.

درخصوص کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن لازم است که ابتدا بیماری زمینه‌ای درمان و کنترل شود. از استروئید و درمان‌های سرکوبگر ایمنی در درمان برخی از انواع کم‌خونی‌های همولیتیک استفاده می‌شود.

در کنترل دردهای ناشی از کم‌خونی داسی‌شکل، مصرف داروهای مسکن کاربرد دارد. در برخی موارد کم‌خونی، تزریق خون، اریتروپویتین یا پیوند مغزاستخوان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

10 راهکار برای درمان کم‌خونی

یکی از بیماری‌های رایج امروزی کم‌خونی است که ارتباط مستقیمی با تغذیه دارد،‌ اما علاوه بر تغذیه می‌توان از طریق درمان گیاهی این بیماری را مهار کرد.

افسنتین، گیاهی است شفابخش که هم به‌طور وحشی می‌روید و هم آن را کشت می‌کنند و براحتی می‌توانید آن را از عطاری‌ها تهیه کنید. 5

تا 6 گرم از برگ این گیاه را در یک لیتر آب‌جوش بریزید و چند دقیقه آن را بجوشانید و بعد بگذارید خنک شود.

آن را صاف کرده و با کمی عسل شیرین کرده و قبل از ناهار و شام یک فنجان از آن را میل کنید. این جوشانده برای درمان کم‌خونی و لاغری بسیار موثر است.

انگور به علت داشتن آهن، منگنز و منیزیم برای درمان کم‌خونی بسیار موثر است؛ البته انگور شیرین با پوست نازک.

نوشیدن روزانه 3 تا 5 فنجان شربت بارهنگ کم‌خونی را از بین می‌برد.

20 گرم از آب تره را با عسل مخلوط کرده و روزانه 2 تا 3 فنجان از آن را میل کنید که درمان کامل و خوبی برای کم‌خونی است.

20 گرم جو پوست‌کنده را در یک لیتر آب سرد بریزید و بجوشانید و آب اول آن را دور ریخته و دوباره یک لیتر آب روی آن بریزید و یک‌ربع بجوشانید و صاف کنید و پس از هر وعده غذا یک فنجان از آن را بنوشید.

کسانی که دچار کم‌خونی هستند یک روز در میان بعد از وعده غذایی پنج، شش عدد فندق خام بخورند.

برگ‌های کلم سبز و قرمز خام را به صورت سالاد قبل از هر وعده غذایی میل کنید. برگ‌های کلم دارای کلسیم و گوگرد فراوان بوده و بسیار برای کم‌خونی مفید است.

جوشانده برگ یا پوست گردو بهترین دارو برای کم‌خونی است.

20 تا 30 گرم از برگ‌های خشک گزنه را در نیم‌لیتر آب سرد بریزید و 3 تا 5 دقیقه بجوشانید و سپس 10 دقیقه کنار بگذارید تا دم بکشد، بعد آن را صاف کنید و روزی 3، 4 بار و هر بار یک فنجان از آن را بنوشید که برای کم‌خونی بسیار موثر است.

حدود 5 گرم از ریشه خشک ریواس را به‌صورت پودر درآورید و داخل یک لیوان آب ولرم حل کرده و با عسل شیرین کنید و خوب هم بزنید و هر روز قبل از غذا یک فنجان از آن را بنوشید.

داشتن تغذیه خوب و مناسب همراه با گیاهان دارویی می‌تواند بسیاری از بیماری‌ها را معالجه و ریشه‌کن کند، پس از معجزه این مواد غافل نشوید.

فاطمه مهدی‌پور - سیب