پس‌لرزه‌های یک بخشنامه مخدری

موضوع بخشنامه «توزیع داروهای اکسی‌کدون، بوپرنورفین و نالوکسان» است؛ آن هم در داروخانه‌های آموزشی و بیمارستانی کشور، صادرکننده این بخشنامه نیز اداره کل نظارت و ارزیابی دارو و موادمخدر سازمان غذا و دارو.

این بخشنامه یک پیام آشکار دارد: توزیع داروهای ترک اعتیاد در داروخانه‌ها. حالا دیگر طبق این بخشنامه، داروخانه‌های بیمارستانی کشور همان کاری را می‌کنند که تاکنون مراکز ترک اعتیاد مشغولش بودند؛ یعنی بازهم یک موازی‌کاری تازه؟

از موازی‌کاری که بگذریم، این بخشنامه توزیع داروهایی را در داروخانه‌ها مجاز اعلام کرده که پایه مخدر دارد؛ داروهای آگونیست همان داروهای شبه‌مخدر. این پس‌لرزه‌ای است که بخشنامه تابستانی سازمان غذا و دارو ایجاد کرده، هراس از این که داروهای مخدر در دسترس همگان قرار گیرد و موجی از معتادان جدید روی دست کشور بگذارد.

هراس تخلف

از هر زاویه‌ای که به موضوع نگاه کنیم، تناقضی که در دلش دارد، قابل هضم نیست. سال‌هاست داروی ترک اعتیاد بوپرنورفین با احتیاط فراوان در اختیار مراکز ترک اعتیاد قرار می‌گیرد و مراکز نیز مکلفند در ازای تشکیل پرونده برای هر بیمار، دزی مشخص از این دارو را در اختیارش بگذارند و آن‌قدر قطره‌چکانی تا مبادا تخلفی شود و دارو به بیرون از مرکز نشت کند، اما درست در شرایطی که این سختگیری‌ها هنوز برای مراکز درمان اعتیاد اعمال می‌شود، این بخشنامه توزیع بوپرنورفین و دو داروی مخدری دیگر را به داروخانه‌ها واگذار کرده است.

واگذاری توزیع این داروها به داروخانه‌ها هراس‌آور است، چون تخلف همواره نقطه ضعف داروخانه‌ها بوده؛ یادمان نرفته که دو هفته قبل در بازدید سرزده معاون دادستان تهران از چند داروخانه ملغمه‌ای از تخلفات کشف شد؛ از فروش داروی قاچاق تا فاکتور تقلبی.

انگیزه‌ای برای اعتیاد

حالا آنها که دستی بر آتش درمان اعتیاد دارند از بابت تخلفات داروخانه‌ها نگرانند؛ از جمله دکتر رامین رادفر، پژوهشگر اعتیاد که در گفت‌وگو با ما تقریبا مطمئن است که این داروهای مخدر اگر به دست داروخانه‌ها توزیع شود، فروش بی‌نسخه این داروها نیز کلید می‌خورد.

دکتر مرتضی خوش‌گفتار، درمانگر اعتیاد نیز این نگرانی را تائید می‌کند و ماجرای ترامادول و فروش آزادانه آن در کشور را یادآور می‌شود. او می‌گوید: از زمانی که ترامادول به کشور وارد شد، قرار بود به عنوان داروی مسکن فقط با تجویز پزشک و نسخه عرضه شود، اما حالا هر ورق از آن 5000 تومان و بی‌هیچ قید و شرطی فروخته می‌شود، حتی در عطاری‌ها.

خوش‌گفتار می‌گوید: چرا باید داروهایی که توانایی ایجاد اعتیاد دارد، در داروخانه‌ها عرضه شود و این عین کلام محمدهادی پناهی، رئیس کانون سراسری انجمن‌های صنفی درمانگران اعتیاد در گفت‌وگو با فارس است.

پناهی داروی اکسی‌‌کدون را مثال می‌زند که برای دردهای ‌متوسط و شدید است، اما بسرعت در جهان به دارویی تبدیل شد که مورد سوءمصرف قرار می‌گیرد. کسانی که در معرض اعتیاد قرار دارند، اکسی‌کدون را به این دلیل دوست دارند که سرخوشی شبیه به هروئین در آنها ایجاد می‌کند، درست همانند بوپرنورفین که می‌تواند برای افرادی که آمادگی اعتیاد دارند، جذاب و پرکشش باشد.

باید مراقب بوپرنورفین بود

بوپرنورفینی که در مراکز ترک اعتیاد با آن همه احتیاط و مراقبت مصرف می‌شود، میان معتادان به قرص زیرزبانی یا دی دو مشهور است که دو نوع خوراکی و تزریقی دارد.

این دارو مناسب برای سم‌زدایی است و برای اعتیادهای خفیف بویژه اعتیادهای تدخینی (کشیدنی) تجویز می‌شود. این دارو برای ترک اعتیاد مفید است، چون وقتی در بدن فرد معتاد ترکیبات مرفین وجود داشته باشد، این دارو ضدمرفینی عمل می‌کند و موجب دلزدگی بیمار از مرفین می‌شود. به علت این مکانیسم عمل است که بوپرنورفین برای درمان اعتیاد مصرف می‌شود.

دکتر رامین رادفر و دکتر خوش‌گفتار نیز به همین علت به ما می‌گویند که معتادان سراغ بوپرنورفین نمی‌روند، چون به جای خوب شدن حالشان، بدحال می‌شوند. پس خطر کسانی را تهدید می‌کند که معتاد نیستند، اما در معرض خطر اعتیاد قرار دارند به این ترتیب که به داروخانه‌ها مراجعه و این دارو را دریافت می‌کنند و از سرخوشی ناشی از آن لذت می‌برند و در نهایت نیز معتاد می‌شوند.

نظارت دقیق لازم است

اسمش را می‌توانیم خیلی چیزها بگذاریم؛ سونامی اعتیاد، آغاز اعتیاد از داروخانه یا اعتیاد شیک داروخانه‌ای.

اما اینها همه پیش‌فرض است، یعنی به فرض نبود نظارت دقیق بر عملکرد داروخانه‌ها و بروز تخلف از سوی آنها، این حوادث محتمل است. در واقع دلسوزان فعلا فقط هشدار می‌دهند نسبت به این که همان‌طور که داروهای روانپزشکی قرص‌های خواب‌آور و آنتی‌بیوتیک‌ها نباید بدون نسخه فروخته می‌شد، ولی می‌شود، ‌داروهای ترک اعتیاد نیز به همین سرنوشت دچار شود. این نگرانی بی‌جایی نیست، مگر این که اوضاع تحت کنترل کامل ناظران قرار بگیرد.

مریم خباز - جامعه