ارتباطات خانوادگی، قربانی شبکه‌های اجتماعی

اما عضویت در گروه‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی از وایبر، واتس‌آپ و تلگرام گرفته تا فیسبوک و اینستاگرام زمانی زنگ هشدار را برای کارشناسان حوزه اجتماعی به صدا درمی‌آورد که به دوستی غیررسمی و رابطه‌های پنهانی منتهی می‌شود؛ رابطه‌هایی که از یک گروه کوچک دوستی در یکی از شبکه‌ها شروع می‌شود و کم‌کم از فضای مجازی فراتر رفته و به دنیای واقعی کشیده می‌شود؛ روابطی که می‌تواند بر سبک زندگی افرادی که به نحوی با این پدیده درگیر هستند، تاثیر بگذارد.

اقبال عمومی کاربران به مطالب طنز

عضویت در یکی از شبکه‌های اجتماعی مساوی است با سهیم شدن در تولید محتوا؛‌ اتفاقی که تا پیش از این تنها محدود به رسانه‌های رسمی می‌شد؛ یعنی دورانی که تولید محتوا در اختیار عده‌ای محدود قرار داشت. حالا و با پررنگ شدن نقش شبکه‌های اجتماعی، میزان تولید محتوا هم بین انسان‌های مختلف جامعه بالا رفته است؛ محتواهایی بدون سند و منبع که خیلی وقت‌ها به شایعه‌هایی بزرگ تبدیل می‌شود.

محتواهایی که به عنوان کالای اصلی رد و بدل شده در شبکه‌های اجتماعی، مورد توجه کارشناسان این طرح قرار گرفته است تا جایی که طبق آمار موجود، بین تمام مطالبی که در شبکه‌های مختلف اجتماعی رد و بدل می‌شود، مطالب طنز و جوک بالاترین آمار فراوانی را دارد و محتوای بیشتر پیام‌ها طنز و لطیفه است.

به گفته کردونی، مطالب علمی با فاصله نسبتا زیاد در رتبه دوم و اخبار و تحلیل‌های سیاسی در رتبه سوم قرار گرفته‌اند. در رتبه‌های بعدی هم محتواهایی شامل اخبار خانوادگی، مطالب ورزشی و آشپزی قرار دارد.

کاهش روابط رودررو با عضویت در شبکه‌های اجتماعی

تاثیری که شبکه‌های اجتماعی مجازی در روابط بین افراد در دنیای واقعی می‌گذارند، موضوع انکارناپذیری است که نشانه‌هایش را می‌توان در نتایج همین نظرسنجی هم پیدا کرد؛ جایی که بیش از نیمی از پاسخگویان یعنی چیزی حدود 8/50 درصد، اعتراف می‌کنند که این شبکه‌ها باعث کاهش روابط و دید و بازدید بین افراد فامیل و دوستان می‌شود، البته این نظر همه کاربران نیست و 8/24 درصد هم نظر عکس داشته و معتقدند این شبکه‌ها باعث شده فامیل و دوستان از همدیگر باخبر باشند. 8/13 درصد هم در این زمینه نظر بینابین دارند.

تائید امکان اغفال و فریب در گروه‌های اینترنتی

در شبکه‌های اجتماعی امکان فریب و اغفال دختران و سوءاستفاده‌های جنسی وجود دارد؛ با این جمله موافق باشید یا نه، این نظر 1/65 درصد پاسخگویان به این نظرسنجی است؛ کاربرانی که براساس تجربیاتشان از عضویت در گروه‌های مختلف فضای مجازی به این نتیجه رسیده‌اند. در مقابل این گروه 65 درصدی، 20 درصد هم با این جمله مخالفند و 9/14 درصد هم نظر بینابین دارند؛ اتفاقی که در نهایت باعث شده مدیرکل دفتر امور آسیب‌های اجتماعی وزارت رفاه بر لزوم آگاه‌سازی افکار عمومی از آسیب‌های نوپدید مرتبط با شبکه‌های اجتماعی تاکید کند.

اما نکته جالب اینجاست که به گفته کردونی، 87 درصد پاسخگویان این نظرسنجی خودشان هم معتقد بودند «باید نحوه استفاده از این شبکه‌ها به افراد آموزش داده شود.» موضوعی که بارها مورد توجه جامعه‌شناسان و کارشناسان حوزه اجتماعی هم قرار گرفته است؛ کارشناسانی که بارها از کاربران مختلف خواسته‌اند عضو هر گروهی نشوند و هر پیامی را بدون توجه به محتوا و نتایج آن به اشتراک نگذارند.

کردونی در ادامه درباره اقدامات انجام شده در این وزارتخانه برای کنترل و کاهش آسیب‌های نوپدید مرتبط با فضای مجازی می‌گوید: گروه فضای مجازی و آسیب‌های نوپدید در دفتر امور آسیب‌های اجتماعی این وزارتخانه نسبت به قبل فعال‌تر شده و حضوری موثر در شبکه‌های اجتماعی خواهد داشت. از طرف دیگر با دستور وزیر رفاه مقرر شده با مشورت و همراهی دانشگاهیان و صاحب‌نظران این عرصه سیاستگذاری و انجام برنامه‌های علمی و سیاست‌های مشخص در حوزه فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در دستور کار قرار گیرد و بر همین اساس قرار است کمیته مسائل مرتبط با آسیب‌های نوپدید مرتبط با فضای مجازی را رصد و در این خصوص سیاستگذاری کنند.

شبکه‌های اجتماعی؛ ضرورت زندگی‌های امروز

اما دکتر مازیار طلایی، جامعه شناس و استاد دانشگاه علامه طباطبایی در این‌باره می‌گوید: چه بخواهیم چه نخواهیم باید قبول کنیم که ضریب نفوذ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی درکشور ما بالاست؛ حالا شاید نه از نظر سرعت، اما از نظر میزان کاربران و نفوذ اینترنت در مناسبت‌های اجتماعی کشور ما در رتبه اول منطقه قرار دارد.

به عقیده این استاد دانشگاه، شبکه‌های اجتماعی جزوی از مناسبات روابط و مناسب‌های اجتماعی امروز هستند، پس نمی‌توان از مردمی که در زمان حال زندگی می‌کنند خواست که عضو این شبکه‌ها نشوند؛ ‌چراکه عضویت در این شبکه‌ها از ضرورت‌های زندگی در این دوران است: «این‌که چرا عموم مردم در این شبکه‌ها عضو هستند اقتضای شرایط دیجیتال و جهانی شدن و رشد فناوری‌های ارتباطی در روزگار امروز است؛ یعنی این امکان برای اعضای جوامع امروزی به وجود آمده که بجز دنیای واقعی در یک دنیای مجازی بزرگ هم حضور داشته باشند و تقریبا همه هم از این امکان استفاده می‌کنند. من هم عضو هستم، شما هم عضو هستید. پس بحث عضویت در این شبکه‌ها به خودی خود مشکل‌آفرین نیست، بلکه بحث روی چگونگی استفاده از این شبکه‌هاست.»

به این ترتیب محتوای تولید شده در شبکه‌های مختلف اجتماعی موضوعی است که به گفته این جامعه‌‌شناس باید مورد بررسی قرار گیرد: «طبق آمارها، بیشترین محتوای رد و بدل شده در این گروه‌های دوستی یا جوک است یا مسائل جنسی. حتی بیشتر جوک‌ها هم باز مایه و تم جنسی دارند. به نظر من دلیل شیوع این پدیده این است که وب فضای آزادتری است، مردم چیزهایی را که در عیان نمی‌توانند جستجو و مطرح کنند در این فضا و در پوسته زیرین جامعه جستجو می‌کنند. البته این قضیه شامل حال همه نمی‌شود و در قشر تحصیلکرده و دانشگاهی ما می‌بینیم که میزان تبادل مطالب آموزشی و تولید محتوای علمی به واسطه عضویت در شبکه‌های اجتماعی بالاتر می‌رود.»

این جامعه‌شناس در ادامه با اشاره به دو رویکردی که نسبت به تبعات استفاده از شبکه‌های اجتماعی بین جامعه‌شناسان مختلف وجود دارد، می‌گوید: «درباره استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطی، دو رویکرد اصلی وجود دارد؛ یکی این که عده‌ای می‌گویند اگر از این شبکه‌ها استفاده کنیم مشارکت اجتماعی‌مان کم می‌شود و عده‌ای هم اعتقاد دارند که مشارکت اجتماعی زیاد می‌شود. این دو نظر همپای هم وجود دارند و با هم پیش می‌روند.

به عقیده من، مشارکتی که با عضویت در شبکه‌های اجتماعی بالا می‌رود مشارکت انتخابی و اختیاری است؛ یعنی کاربر انتخاب می‌کند که بر اساس مطالب منتشرشده در کدام گروه و در کجا حضور داشته باشد و به تبع آن در مراسم‌ها و گردهمایی‌هایی شرکت می‌کند که از همین گروه‌ها سرچشمه گرفته‌اند. از آن طرف این موضوع که مشارکت اجتماعی با عضویت در این شبکه‌ها کاهش پیدا می‌کند هم درست است؛ اما منظور مشارکت با اعضای خانواده و نزدیکان است.

آموزش تنها راه چاره

کاهش روابط انسانی نقص بزرگی است که به عقیده این جامعه‌شناس به ذات پدیده شبکه‌های اجتماعی وارد است؛ اتفاقی که نه فقط در جامعه ما که در جوامع دیگر هم دیده می‌شود: «این واقعیتی است که وجود دارد این که باید با این واقعیت چطور برخورد کرد بحث جداگانه و مهمی است. این که آن را محدود کنیم یک رویکرد است که البته رویکرد درستی نیست مثل داستان ماهواره و ویدئو و... چون بارها تجربه به ما ثابت کرده که رویکرد حذفی و منعی نه موفق و نتیجه‌بخش است و نه بازخورد مثبتی دارد. پس عملا تنها راه چاره رویکرد آموزشی است. موضوعی که متاسفانه کمتر مورد توجه مسئولان قرار گرفته است. در حالی که با همین فرهنگ‌سازی و آموزش و با توجه به این که خود کاربران هم اعتراف می‌کنند، باید نحوه استفاده از این شبکه‌ها به افراد آموزش داده شود می‌توان با کمی سرمایه‌گذاری و صرف وقت به نتایج مثبتی رسید.

کاهش کنترل والدین بر فرزندان

مدیرکل دفتر امور آسیب‌های اجتماعی وزارت رفاه با اشاره به نگرش پاسخگویان به آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی می‌گوید: 7/67 درصد پاسخگویان با این نظر موافقند که «شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شود کنترل والدین بر فرزندان کم شود» و در مقابل 6/17 درصد با این نظر مخالفت کرده‌اند. 8/14 درصد هم نظر بینابین دارند.

به گفته کردونی، 1/64 درصد پاسخگویان با این نظر موافقند که «شبکه‌های اجتماعی باعث شده ارتباط بین اعضای یک خانواده (والدین با فرزندان و زن و شوهر) کم شود» و در مقابل 8/21 درصد با این نظر مخالفت کرده و 1/14 درصد هم نظر بینابین دارند.

مینا مولایی

جامعه