رونمایی باشکوه بزرگ‌ترین سند هویت ملی ایرانیان

به گزارش ستاد خبری تاریخ جامع ایران، در ابتدای این مراسم کلیپی از سخنان سیدمحمدکاظم موسوی بجنوردی رئیس مرکز دایره‌المعارف اسلامی، سیدحسن خمینی، آیت‌الله موسوی بجنوردی، صادق سجادی، اصغر دادبه، فتح‌الله مجتبایی، نصرالله پورجوادی، محمود جعفری دهقی، سید جواد طباطبایی، حسین معصومی همدانی و... درباره ضرورت تدوین، انتشار و ویژگی‌های کتاب تاریخ جامع ایران که توسط بیش از 170 استاد برجسته کشور در طول 14 سال گردآوری شده، پخش شد.

سید کاظم موسوی بجنوردی: «تاریخ جامع ایران» مهم‌ترین سندهویت ملی ایران است

سید کاظم بجنوردی رئیس و بنیان‌گذار مرکز دایر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی به عنوان اولین سخنران این مراسم با خیرمقدم گویی به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان مهمان ویژه آیین رونمایی از کتاب «تاریخ جامع ایران» گفت: تدوین «تاریخ جامع ایران» حدود 14 سال زمان برده است. اثری که 170 محقق و استاد برجسته در تالیف آن مشارکت داشته‌اند. این کتاب، تاریخ سیاسی اجتماعی و فرهنگی کشورمان است. تمام پندارها و رفتارهای ایرانیان در ایرانی که در گذشته از نظر مساحت گسترده‌تر از اکنون بوده است، شامل می‌شود.

وی با اشاره به این که «تاریخ جامع ایران» مهم‌ترین سندهویت ملی ایران است، افزود: مجموعه مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی شرایط را برای شکل‌گیری چنین سندی فراهم کرد. ایران ملتی بزرگ است که هیچ وقت به دنبال تهاجم نبوده است. بلکه همواره سهم مهمی در ارتقای تمدن بشری ایفا کرده است. نگاه ما به این کتاب اصلاح نواقص و ویرایش در هر چاپ جدید است

رئیس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ادامه داد: بی‌دلیل و اتفاقی نیست که ایرانیان در شکوفایی تمدن اسلامی سهمی به‌سزا داشته‌اند. ایرانیان با پذیرش اسلام، این دین توحیدی را در ادامه جهان‌بینی خود یافته‌اند و ملت ایران از همان ابتدا، آماده پذیرش فرهنگ توحیدی بوده است.

رونمایی «تاریخ جامع ایران» و تقدیم آن به کتابخانه ملی

در ادامه این مراسم، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، مهندس نعمت زاده وزیر صنایع و معادن، آیت‌الله موسوی بجنوردی، رضا صالحی‌امیری رئیس کتابخانه ملی، محمدعلی پورمختار رئیس کمیسیون اصل 90 و احمد مسجدجامعی رئیس شورای اسلامی شهر تهران از کتاب «تاریخ جامع ایران» رونمایی کردند و این مجموعه به کتابخانه ملی ایران تقدیم شد.

هاشمی‌رفسنجانی: تاریخ کشورمان نیاز به تفسیر و توضیح دارد

هاشمی رفسنجانی درباره این مجموعه 20 جلدی گفت: خوشحالم که امروز شاهد ظهور یک اثر ارزشمند درباره تاریخ کشورمان هستیم. البته پیش از این کسانی تاریخ ایران را نوشته‌اند؛ اما مجموعه تاریخ کشورمان با این جامعیت گردآوری نشده بود.

وی افزود: مطالب فراوانی در تاریخ ایران آمده است. روزگارانی که از نظر رفتارها و کردارها یکسان نیست. بنابراین تاریخ کشورمان نیاز به تفسیر و توضیح دارد. باید این کار را از جایی شروع کرد. مطالبی را به آن افزود یا از آن کم کرد و بعد از خواندن این کتاب حتما کسانی تعریف‌ها و تمجیدها یا انتقاداتی را به آن وارد خواهند کرد.

هاشمی رفسنجانی ادامه داد: من به تاریخ ایران از منظری نگاه می‌کنم که اسلام و ایران به هم رسیدند و در یک موضوع مهم با یکدیگر تعامل داشتند. این همکاری منحصر به یک مرجع نبوده است اما ایران مقطعی از تاریخ را شکل داده که اسلام از ظرفیت آن به خوبی استفاده کرده است. بعد از پیدایش تاریخ اسلام و شروع وحی و دوران فترت از عربستانی که سابقه تمدنی قدرتمندی نداشته، خورشید اسلام طلوع کرده که منشا تحولات بزرگی شده و سرنوشت تاریخ بشریت را رقم زده است.

وی همچنین عنوان کرد: محور اساسی رسالت پیامبر اسلام این بود که انسان بعد از رسیدن به بلوغ باید در فضایی آزاد، اندیشه خود را مطرح و هم‌دوش با رسالت او میدان‌داری کند. این پایه مهم تعاملی است که اسلام آن را بنیان گذاشته است. تعاملی که از جندی شاپور شروع شد و به بیت الحکمت بغداد رسید و بعد از آن در تمدن اسلامی مورد نقد قرار گرفت و از طریق جزایر مدیترانه به غرب رفت و غرب نیز بر این اساس تمدن جدید بشری را در پیش گرفت و جدیدترین خبر آن فتح فضاست. مسلما ریشه این تحولات و پیشرفت‌ها از ایران، هند، یونان و عربستان به زبان های فارسی، هندی، سریانی و عربی به غرب رسیده است که این نکته خود بر تعامل تاکید می‌کند.

رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان این که جندی شاپور چند قرن در قبل و بعد از اسلام به فعالیت خود ادامه داده است، توضیح داد: این مجموعه در دوره انوشیروان به اوج خود رسید. حتی وقتی بیت الحکمت بغداد تاسیس شد، به نسخه و الگوی جندی شاپور توجه داشت. در آن دوره اهمیت زیادی به تحقیقات در ایران داده می‌شد. همچنین مروری بر بیانات پیامبر که «دانش را بجویید حتی اگر در چین باشد» و جمله معروف «اگر علم در ثریا هم باشد، مردانی از سرزمین پارس به آن دست خواهند یافت» هم تأکیدی بر همین موضوع است.

وی با اشاره به یک ماجرای تاریخی خاطرنشان کرد: گروهی از اعراب در اسکندریه به جندی شاپور جذب شدند و بسیاری از آن‌ها حتی اطبای مسلمانان بودند. از آنجا اعراب به شهری رسیدند که خندق‌های زیادی دارد و در همان حالی که پشت شهر بودند، پیام امان نامه لشکر اسلام را دریافت کردند که می‌خواهند درب‌های ایران باز شود و وقتی پرسیدند چرا درها باز شده است، پاسخ نه شنیدند. ناگهان غلامی از میان جمع بلند شد و گفت: من این امان نامه را فرستادم زیرا هم مردم بیرون از شهر اذیت می‌شدند و هم ما اما در نهایت هم امان داده شد و جندی شاپور همچنان به فعالیت خود ادامه داد. نکته اینجاست که چگونه یک برده به نام مکنف چنین اتفاقی را رقم می‌زند و این نشانه‌هایی از تعامل در اسلام است.

آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بیان کرد: اسلام عالی‌ترین تمدن تاریخ بشریت است که اکنون بسیاری از پیشرفت‌های علمی از آن ریشه می‌گیرد. اهمیتی که جامعه اسلامی برای علم قائل است، جای تأمل دارد. قرآن کریم نیز برای عقل به میزان شرع احترام قائل است. عقل، دین و در کنار آن اجتهاد که در قرآن هم تشریح شده است، جامعه را به تناسب هر زمانی اداره می‌کند. این اصلی است که امام خمینی (ره) نیز بر آن تاکید داشته‌اند و متاسفانه گاهی از آن غفلت می‌شود.

وی ادامه داد: ایشان به اجتهاد به تناسب زمان و مکان میدان می‌دادند. چراکه صدها موضوع فقهی در دوران فعلی از جمله مسائلی که به امور حکومتی و اداره مربوط می‌شود، احکامی حقوقی دارد که باید توسط اجتهاد حل و فصل شود.

رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام افزود: اسلام حقیقتا با عقل سر و کار دارد. از اولین آیه نازل شده بر پیامبر گرامی اسلام هم می توان این نکته را دریافت. اگر تعقل از انسان گرفته شود، همیشه باید مقلد بود.

وی با بیان این که ایران با سرمایه‌های اسلامی به موقعیت فعلی خود دست یافته است، افزود: مسلمانان همیشه از مترقی‌ترین افکار دینی برخوردار بوده‌اند. در جندی شاپور نیز بر مسائل فکری، عقلی، فلسفی تعامل صورت می‌گرفت و این تجربه‌ها به دوره اسلامی هم منتقل شد. متاسفانه از روزی که از مسیر اصلی خود خارج شدیم، به امت اسلامی کنونی رسیدیم. می‌بینیم ایرانی که پس از فتح نظامی، حکمت اسلامی را به کار گرفت، اکنون دوباره سر بر آورده است. امروزه دانشمندان ایرانی در داخل و خارج از کشور سر منشا اتفاقات بزرگی شده‌اند. باید روح رسیدن به خدا را پیدا کنیم که عقل، شرع و انسان متفکر کلید آن است.

هاشمی رفسنجانی با اشاره به این‌که ایران در دوران کنونی نباید هیچ ترسی از تعامل داشته باشد، گفت: تحریم بر قشر مزدبگیری که اکثریت قاطع کشور را تشکیل می‌دهند، فشارهای زیادی وارد کرده است. بسیاری از طرح ها وبرنامه‌هایمان ناتمام مانده است. بعضی از حرف‌هایی که زده می‌شود، حرف‌های ملت ایران نیست، بلکه حرف‌های کسانی است که تریبون دارند و قدرت از آن‌ها حمایت می‌کند. باید به نقاط مشترکی با دنیا رسید و این محقق نمی‌شود؛ مگر از طریق تعامل با دنیا.

وی با ارائه مصادیقی از عدم تعامل با سایر کشورها افزود: این ظلم بزرگی به جامعه ایران است که در بعضی کشورها دانشجویان ایرانی پذیرفته نمی‌شود. افراطی‌گری هیچ وقت نتیجه مثبتی نخواهد داشت و اسلام مجموعه‌ای از دانش، عرفان و محورهایی را می‌طلبد که تا قیامت باید پایه و مبنا قرار بگیرد.

علی جنتی: گذشته هر ملت سازنده هویت آن ملت است

علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در ادامه این مراسم، دشوارترین نوع نوشتن درباره تاریخ را نوشتن دایره‌المعارف دانست و گفت: این کار چند دهه از عمر یک پژوهشگر را به خود اختصاص می‌دهد. چه بسا تعدادی از پژوهشگران بزرگ نیز در این مسیر عمر خود را از دست می‌دهند.

وی افزود: تاریخ نگاری همچنین دانشی جامع می‌طلبد و کار هر پدید آورنده و مولفی نیست و این دقیق ترین تاریخ‌نویسی در فرهنگ مکتوب است. لذا اهل فن به خوبی می‌دانند ویرایش چنین آثاری تا چه حد دشوار است. تاریخ جامع ایران نمایش هویت ایرانی در سه بعد جوهری سیاست، فرهنگ و جامعه است و هدف اصلی آن آشنایی آن با تاریخ و عناصر هویت‌ساز ایرانی و آشنایی جهانیان با تاریخ و فرهنگ ایران بوده است. ایرانی که به دانش و فرهنگ بشری خدماتی بی‌مانند کرده است و در عرصه فرهنگ بشری جایگاهی بی‌مانند دارد.

جنتی همچنین ادامه داد: ملتی که از تاریخ خود خبر نداشته باشد، در سنگلاخ روزگار وامی‌ماند. بی خبری مردم نسبت به گذشته خود موجب ناآگاهی آنان از زمان حال می‌شود. آدم اگر حافظه نداشته باشد، آدم نیست. میراث گذشته هر ملت سازنده هویت آن‌ ملت است. ملتی که گذشته خود را فراموش کند، فرهنگ و تمدن‌اش رو به افول می‌رود و به سرعت تسلیم ارزش‌های غیرخودی خواهد شد. این اتفاق به ویژه آنانی را که در معرض تهاجم هستند، بیشتر تهدید می‌کند.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین خاطرنشان کرد: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی طی 30 سال کوشش مستمر، کارنامه بارزی از خود بر جای گذاشته است. یکی از آن‌ها تلاش برای تالیف تاریخ جامع ایران است. سندی که حاصل بیش از ده‌ها سال تحقیق، تالیف و تلاش پژوهشگرانی برجسته است که در حوزه تخصصی خود کم‌نظیرند. تاکنون اثری با این جامعیت درباره تاریخ ایران پدید نیامده است و دو بخش اصلی قبل و بعد از اسلام را دربرمی‌گیرد و تحقیق و تتبعی عالمانه درباره ادوار مختلف دارد. این کتاب هویت و شأن تاریخی مردم ایران را که در غبار زمان پنهان مانده است، بیش از پیش برای ایرانیان آشکار خواهد ساخت و مدافع کیان و منافع ملی ایرانیان خواهد بود. امیدوارم این رودخانه جاری همچنان پر بار و پر آب جریان یابد و سینه‌های عطشناک را سیراب کند.

فتح‌الله مجتبایی: «تاریخ جامع ایران» از دیدگاه خودی روایت شده است

فتح‌الله مجتبایی عضو شورای عالی مرکز دایره‌‌المعارف بزرگ اسلامی و مشاور کتاب «تاریخ جامع ایران» نیز بیان کرد: چند خلاء بزرگ در تاریخ فرهنگی ایران وجود داشت، اول آن که دایره‌المعارف جامعی که سرنوشت تاریخی جامعه را بازگو کند، در اختیار نبود. همچنین خلاء دیگر نبودن کتاب جامعی درباره تاریخ و فرهنگ ایران بود. اگرچه پیش از این دانشگاه کمبریج اقدام به تاریخ‌نگاری درباره ایران کرده بود، اما آن از نقطه نظر غربی‌ها روایت شده بود. بنابراین لازم بود دیدگاه ایرانی‌ها به یک کتاب تاریخ جامع درباره کشورمان تزریق شود.

وی افزود: ملیت فرد به حافظه تاریخی او برمی‌گردد. امیدوارم اقدامی که دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برای تاریخ نویسی تهران آغاز کرده است، در شهرهای دیگر هم ادامه یابد و جنبه‌های هنری، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این شهرها برجسته شود.

مجتبایی با اشاره به شرایط تدوین و تألیف کتاب «تاریخ جامع ایران» بیان کرد: تالیف این کتاب در شرایط محدود اقتصادی قابل تحسین است. اگرچه من هنوز آن را نخوانده‌ام، اما امیدوارم تاریخ‌دانان و دانشمندان داخلی و خارجی آن را بخوانند، نقد کنند و بتوانیم از نظراتشان در چاپ‌های بعدی بهره‌مند شویم. همچنین ترتیبی داده شود که این تاریخ به زبان انگلیسی ترجمه شود.

صادق سجادی: کم اطلاعی باعث شده تا بخشی از تاریخ ایران مغفول بماند

سجادی سرویراستار دوره اسلامی کتاب «تاریخ جامع ایران» نیز عنوان کرد: عرصه علم و تحقیق مرز سیاسی و جغرافیایی ندارد. تاریخ علم بشری به ویژه اسلامی موید این معناست. دانش را از هرکجا که هست باید یافت و به آن در آویخت. امروز در معتبرترین نشریات علمی جهان، طیف وسیعی از دانشمندان بی توجه به آیین مطالبی می‌نویسند و ماحصل فکر و اندیشه خود را در اختیار دیگران قرار می‌دهند.

وی افزود: ما نه تنها دعوی جهانی بودن داریم؛ بلکه با انتشار آثاری چون دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نشان داده‌ایم در عرصه اسلام‌شناسی و ایران شناسی، آثاری منتشر کرده‌ایم که مورد تایید مهم ترین مراکز اسلام شناسی و ایران پژوهان است. تاریخ جامع ایران را هم با همکاری تعدادی از ایران شناسان غیر ایرانی تألیف کردیم تا هم از نظرات آن‌ها بهره بگیریم و هم همکاری آنان را در کنار خودمان دریافت کنیم. بی‌اطلاعی و کم اطلاعی جوانان ایرانی که باید زمام امور این سرزمین را به دست بگیرند، باعث شده تا بخشی از تاریخ ایران مغفول بماند.

سجادی با اشاره به دشواری‌های تالیف این مجموعه 20 جلدی ادامه داد: جلب همکاری مشترک 110 نویسنده و 60 تن برای ایران باستان کار بسیار دشواری بوده است. نخستین بخش مبحث کتاب و کتابخانه در ایران باستان توسط زنده‌یاد ایرج افشار بود. دومین نوشته روزنامه نگاری در ایران و سومین آن ایران در عصر آل بویه توسط خود من نوشته شد. به تدریج سایر ابواب کتاب می‌رسید و کار تألیف و ویرایش فشرده‌تر می‌شد.

وی ادامه داد: ضمن این که هر مقاله خارجی گاه تا دو یا چند بار ترجمه می‌شد. درباره آنچه محققان فارسی زبان نوشته‌اند، نظر بر آن بوده است که با وجود اعمال قواعد فنی و ویرایشی زبان و شیوه بیان آن‌ها تا حد امکان حفظ شود.

سیدجواد طباطبایی: «تاریخ جامع ایران» بهتر است به «تاریخ ملی ایران» تغییر نام یابد

سیدجواد طباطبایی نیز در این نشست بیان کرد: تاریخ ملی ایران با پادشاهی کوروش آغاز می‌شود، چراکه او بود که یک دولت به معنای امروزی در ایران تاسیس کرد. ایرانیان ملتی بودند که نسبت به ملیت خودآگاهی داشتند. یکی از کشورهایی که تاریخ او خیلی زود شروع می‌شود، نیز ایران است. ایران کشوری است که از قرن چهارم به بعد تاریخ خود را از سایر نقاط مجزا می‌کند.

وی با ارایه یک پیشنهاد درباره نام «تاریخ جامع ایران» توضیح داد: افق این کتاب تاریخ ملی ایرانیان است. در واقع آگاهی ملت ایران است که در این کتاب درج شده است. به نظرم این کتاب تاریخ جامع باید به تدریج به تاریخ ملی ایران تبدیل شود. چراکه ما در منطقه‌ای قرار گرفته‌ایم که کشورهایی به عنوان جعل‌های تاریخی در آن سربرآورده‌اند. تاریخ ملی ندارند و یکی از آسیب‌ها در این شرایط غارت تاریخ ملی ماست که انتشار چنین اثری را دارای حساسیت می‌کند.

طباطبایی: ما باید از این سند ملی هویت ایران حفاظت کنیم. این کتاب یک سند سیاسی نیز هست و باید آگاه باشیم که این کتاب شاید یکی از تریبون هایی است که می توان از تمامیت ایرانی به واسطه آن دفاع کرد.

جعفری دهقی: «تاریخ جامع ایران»، بازگو کننده نقش ایرانیان در تحولات مهم جهانی است

محمود جعفری دهقی نیز با اشاره به عمده ترین ویژگی های «تاریخ جامع ایران» خاطر نشان کرد: ضروری بود تاریخ جامع ایران جهان بینی ایرانیان و دستاوردهای مادی و معنوی آنان را طی هزاران سال گردآوری کند تا نقش ایرانیان را به عنوان افرادی تاثیرگذار در تحولات مهم جهانی بازگو کند.

وی ادامه داد: دشواری‌های زیادی بوده جلب توجه نویسندگان و تامین بودجه از این دست است اما شاید برترین دستاورد تالیف این باشد که همدلی و دور هم جمع شدن اعضای مختلف را به دنیاب داشت.

امید است با تهیه این اثر عظیم توانسته باشیم ادای دینی به تازیخ ایران داشته باشیم و بدیهی است که کار این کتاب و این تاریخ این‌جا تمام نشده است و با نقدهای سازنده‌ای که از طرف صاحب‌نظران صورت می‌گیرد، بتوانیم کار بهتری را ارئه دهیم.