چقدر طول می کشد زباله‌ها در اقیانوس تجزیه شوند‌؟

نشت مواد نفتی، تجمع زباله‌های سمی و دفع انواع مختلف آلاینده‌ها، از مهم‌ترین و اصلی‌ترین منابع آلاینده اقیانوس‌هاست.‌ دور انداختن زباله‌ها یا رها کردن حجم انبوهی از زباله در گوشه و کنار این دنیای بزرگ و پهناور، آغازگر داستانی است که به مرگ و میر بسیاری از موجودات زنده ساکن خشکی‌ها و آب‌ها منجر می‌شود. در میان انواع مختلف زباله‌ها که در آب‌ها انباشته می‌شود، زباله‌های پلاستیکی که روند تجزیه آنها بیش از 500 سال ‌طول ‌می‌کشد، تهدید جدی‌تری است. این در حالی است که به گفته محققان حتی بعد از گذشت این مدت زمان زباله‌های پلاستیکی تجزیه نمی‌شود و به ذرات کوچک‌تری تبدیل می‌شود که در این شرایط خطرات بیشتری برای طبیعت و موجودات زنده خواهد داشت.

مناطق مرده در اکوسیستم‌های دریایی

اقیانوس‌ها گستره وسیعی از سطح زمین را شامل می‌شود. پیش از این تصور می‌شد با توجه به وسعت و عمق بسیار زیاد اقیانوس‌ها، حجم انبوه زباله‌ها و مواد شیمیایی که انسان وارد اقیانوس می‌کند، تاثیر چندان زیادی بر آنها نگذارد تا جایی که حتی بسیاری افراد که با موضوع ضرورت کاهش آلودگی آب دریاها و اقیانوس‌ها مخالف بودند، در توجیه منطق خودشان به یک باور نادرست اشاره می‌کردند. باور این افراد آن بود که تنها راهکار مقابله با آلودگی رقیق‌سازی است که در سطح اقیانوس‌ها چنین مقدمات و امکاناتی وجود دارد و بر این اساس، آلودگی اقیانوس‌ها تهدیدی جدی محسوب نمی‌شود.

امروزه در سطح اقیانوس‌ها شواهدی دیده می‌شود که هشداری جدی و بیانگر آن است که باید دیدگاه‌ها را نسبت به این مقوله تغییر دهیم. هر سال تابستان در حاشیه رودخانه می‌سی‌سی‌پی، منطقه مرده‌ای شکل می‌گیرد و این در حالی است که نواری به طول هزاران مایل در شمال اقیانوس آرام دیده می‌شود و همه این شواهد نشان می‌دهد رویکرد ما نسبت به این که آلودگی اقیانوس‌ها به سبب رقیق‌سازی، کمترین پیامدها را بر جای می‌گذارد، بتدریج به فروپاشی اکوسیستم دریایی منجر شده است که می‌تواند تهدیدی جدی برای اقیانوس‌ها باشد.‌ شواهد موجود در محیط زیست دریایی نشان‌دهنده آن است که در طول هزاران سال گذشته از دوران رم باستان تا امروز، اقیانوس‌ها بشدت تحت تاثیر پیامدهای ناشی از رفتار و عملکرد انسان‌ها بوده است، اما مطالعات اخیر نشان می‌دهد، در سه قرن گذشته به علت تخلیه زباله‌های صنعتی در دریاها و اقیانوس‌ها و همچنین جاری شدن فاضلاب و پساب از مناطق روستایی و شهرهای ساحلی، تخریب اکوسیستم دریایی بویژه در مناطق ساحلی به میزان قابل توجه و چشمگیری افزایش یافته است.

آلودگی اقیانوس‌ها و دریاها آغازگر ورود آلاینده‌های خطرناک به اکوسیستم دریایی است که معمولا اثر و نشانه‌ای از آن یافت نمی‌شده است. آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، کودهای شیمیایی، مواد شوینده، روغن، فاضلاب، مواد‌پلاستیکی و دیگر مواد جامد ازجمله آلاینده‌هایی هستندکه توسط انسان به اقیانوس راه پیدا می‌کنند. بسیاری از این آلاینده‌ها در اعماق اقیانوس‌ها تجمع می‌یابند که در این منطقه از اقیانوس‌ها این آلاینده‌ها طعمه موجودات ریز دریایی می‌شوند و به این ترتیب به زنجیره غذایی جهانی راه پیدا می‌کنند. دانشمندان در مطالعات اخیر خود دریافته‌اند، حتی داروهایی که انسان می‌خورد و به طور کامل در بدن او تجزیه نمی‌شود، در نهایت به بدن ماهی‌هایی راه پیدا می‌کند که روزی خوراک ما انسان‌ها خواهند شد.‌ بسیاری از آلاینده‌هایی که به اقیانوس‌ها راه پیدا می‌کنند، محدوده‌ای فراتر از خط ساحلی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. برای مثال استفاده از کودهای غنی از نیتروژن، آبراه‌های محلی، رودخانه‌ها و منابع آب زیرزمینی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در پایان نیز ردپای آن در مصب‌ها، خلیج‌ها و دلتاهای رودخانه‌ها دیده می‌شود. افزایش مواد مغذی در آب‌ها می‌تواند به افزایش جمعیت جلبک‌هایی منجر شود که از اکسیژن موجود در آب تغذیه می‌کنند. به این ترتیب در مناطقی که این جلبک‌ها وجود دارند زندگی سایر موجودات دریایی در معرض تهدید قرار می‌گیرد و بتدریج رو به نابودی می‌رود. دانشمندان در بررسی‌های اخیر خود بیش از 400 منطقه مرده را در اکوسیستم‌های دریایی شناسایی کرده‌اند.

گستره آلودگی‌ها در اعماق آب‌ها

مواد زائد و زباله‌های جامد، مواد پلاستیکی و بسیاری اجسام دیگر که از مناطق خشکی به آب‌ها راه پیدا می‌کنند یا توسط کشتی‌هایی که در مسیرهای آبی در تردد هستند، به دریاها ریخته می‌شوند، پیامدهای بسیار خطرناکی برای موجودات زنده ساکن دریاها دارند و ممکن است مرگ این موجودات را رقم بزنند. پستانداران دریایی، ماهی‌ها و پرندگان به اشتباه این اجسام را به عنوان موادغذایی طعمه خود قلمداد می‌کنند. این در حالی است که اغلب تغذیه از این اجسام و ضایعات برای آن موجودات کشنده است. تورهای ماهیگیری که در دریاها رها می‌شود بسیاری از ماهی‌ها و پستانداران دریایی را به دام می‌اندازد. در بعضی مناطق مشخص، جریان‌های اقیانوسی موجب انباشته شدن حجم انبوهی از زباله‌های پلاستیکی و ضایعات دیگر شده که در نهایت به ایجاد مناطق وسیعی به شکل سرزمین‌هایی پوشیده از زباله دیده می‌شود. در شمال اقیانوس آرام بر اثر انباشته شدن حجم انبوهی از زباله و ضایعات مختلف، منطقه‌ای موسوم به چرخه زباله اقیانوس آرام در گستره‌ای به وسعت ایالت تگزاس در آمریکا ایجاد شده است در حالی که این پیامدها فقط به این اقیانوس محدود نیست و اوایل سال 2010 میلادی دانشمندان موفق شدند در اقیانوس آرام منطقه مشابهی را شناسایی کنند.

وقتی از آلودگی صحبت می‌شود، اولین تصویری که در ذهن نقش می‌بندد، آلودگی فیزیکی یا شیمیایی است، اما آلودگی اقیانوس‌ها فقط به آلودگی ناشی از انتشار مواد شیمیایی یا آلودگی ناشی از انباشته شدن اجسام در سطح یا اعماق آب‌ها محدود نمی‌شود. در اعماق دریاها و اقیانوس‌ها امواج صوتی فواصل طولانی معادل چندین کیلومتر را طی می‌کنند. افزایش میزان انتشار امواج صوتی ناشی از تردد کشتی‌ها، دستگاه‌های ردیاب، سکوهای نفتی و حتی منابع طبیعی مولد صوت مانند زمین‌لرزه می‌تواند در روند مهاجرت، ارتباطات، شکار و الگوی تولیدمثل بسیاری از موجودات دریایی بویژه پستانداران آبزی مانند نهنگ‌ها و دلفین‌ها اختلال ایجاد کند. بر این اساس می‌توان گفت آلودگی صوتی از دیگر خطرهایی است که اکوسیستم‌های دریایی و اقیانوسی را در معرض خطرات جدی قرار می‌دهد.

افزایش حجم زباله‌ها در اقیانوس‌ها

آخرین بررسی‌ها و ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، حدود 269 هزار تن زباله پلاستیکی در اقیانوس‌ها رها شده که بخش قابل توجهی از حجم انبوه این زباله‌ها را قطعات بسیاری ریز پلاستیکی تشکیل می‌دهد که آب‌های آزاد سطح دنیا را تحت تاثیر قرار داده و به موجب آن، پیامدهای گسترده‌ای را در سطح دریاهای آزاد شاهد هستیم. پیش از این زباله‌های پلاستیکی به عنوان یکی از نگرانی‌های اصلی در حوزه محیط‌زیست دریایی مطرح بود، اما تاکنون حجم دقیق زباله‌های پلاستیکی برآورد نشده است. در سال‌های اخیر، گروهی از محققان شش کشور دنیا، داده‌های به دست آمده از ماموریت‌های اکتشافی متعدد در سطح اقیانوس‌ها را جمع‌آوری کرده و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند. براساس نتایج به دست آمده از این ارزیابی‌ها 5.25 تریلیون قطعه پلاستیک ریز و درشت در اقیانوس‌های سراسر دنیا وجود دارد که می‌تواند سلامت آب‌های آزاد دنیا را تحت تاثیر قرار دهد. معمولا قطعات پلاستیکی درشت در نزدیکی سواحل و قطعات ریزتر در مناطقی دور از سواحل شناور هستند. به گفته دانشمندان، اگر چنین روندی در مدت زمان طولانی‌تری ادامه داشته باشد، حیات بسیاری از گونه‌های آبزی در معرض خطر قرار می‌گیرد.

قطعات بزرگ پلاستیکی، طعمه موجودات بزرگ دریایی مانند شیرهای دریایی یا فوک‌ها می‌شود، در حالی که قطعات کوچک‌تر به دام ماهی‌ها می‌افتد و سموم ناشی از آن به زنجیره غذایی راه می‌یابد و به انسان‌ها می‌رسد. با توجه به وجود مواد شیمیایی خطرناک در زباله‌های پلاستیکی و همچنین آلاینده‌هایی که مواد پلاستیکی به خود جذب می‌کنند، وجود زباله‌های پلاستیکی در اقیانوس‌ها با مشکلات متعدد همراه است. مواد پلاستیکی در داخل آب مانند آهن‌ربا عمل می‌کنند و آلاینده‌های چرب و روغنی اطراف آنها تجمع می‌یابد. بنابراین مواد پلاستیکی را می‌توان از متهمان اصلی آلودگی اقیانوس‌ها دانست.

فرانک فراهانی‌جم / گروه دانش