چه کسی اولین کبریت را ساخت

نخستین کارخانه کبریت سازی در سال 1832 در آلمان راه اندازی شد، اما تا قبل از آن نیز این محصول در نقاط مختلف جهان ساخته می شد و مورد استفاده قرار می گرفت. به همین علت کشورهای دیگری از جمله فرانسه، نروژه، انگلیس، مجارستان و اتریش هم خود را مخترع کبریت می دانند و ماجرای کشف و اختراع و تولید آن را منتشر کرده اند.
نروژی ها می گویند یک جوان ابزار فروش چوب های حدودا ده سانتیمتری می فروخت که یک سر آنها به گوگرد یا فسفر آغشته بود و هنگام روشن شدن بوی آزاردهنده ای ایجاد می کرد. او بعدها اندازه قطعه چوب ها را کوچکتر کرد و همراه با دسته ای از آنها، یک قطعه سمباده نیز به مشتری می داد.

فرانسوی ها نوشته اند، شارل سوری در سال 1830 چوبی که یک سر آن به فسفر سفید آغشته بود، بصورت تصادفی رویه تخته ای که لایه ای از فسفر سفید آن را پوشانده بود کشید و کبریت بلافاصله مشتعل گردید.

به همان اندازه که فرانسوی ها یا نروژی ها و دیگران خود را مخترع کبریت می دانند، ایرانیان و چینی ها هم می توانند چنین ادعایی را حتی با استدلال های قویتری داشته باشند.

واقعیت این است که برخی پدیده ها و محصولات، الزاما بطور ناگهانی و توسط یک نفر و در یک زمان ابداع نمی شوند و نیازهای روزمره و شرایط محیطی باعث می شود که یک ایده و فکر یا نوآوری، به ذهن بسیاری از اشخاص برسد و یک وسیله یا ابزار به مرور زمان و توسط افراد مختلف تکمیل شود.

چینی ها از قرن ها پیش، مخترع انواع وسایل آتش بازی بودند و آنچنان در این زمینه تنوع، نوآوری و پیشرفت داشته اند که بی هیچ داستان و سندی هم می توان پذیرفت که آشنایی آنها با باروت و گوگرد و سایر مواد آتش افروز و مهارتشان در استفاده از آنها، بسیار فراتر از حد لازم برای ساختن کبریت بوده و شاید به همین دلیل است که چینی ها اصرار زیادی به اینکه خود را مخترع کبریت بنامند ندارند.

ایرانیان نیز بخوبی با گوگرد و انواع باروت آشنا بوده اند و تا قبل از اینکه از فرنگ برگشته ها، کبریت را در قوطی های خوشرنگ و ظریف به عنوان یک کالای لوکس و فرنگی سوغات بیاورند، کبریت در گوشه و کنار تاریخ ایران دیده می شد.
کبریت با این شکل جدید، حدود 160 سال پیش و در دوران قاجار از فرنگ سوغات آورده شد، اما در روایت ماجراهای نادرشاه هم کبریت وجود دارد و حتی قرن ها قبل از آن نیز در داستان هایی رد کبریت دیده می شود.

با تمام اینها، کبریت به شکل امروزی آن، یعنی قطعه چوب کوچکی که با کشیدن یک سر گوگردی آن روی صفحه ای زبر مشتعل شود، حدود 180 سال پیش ابداع شد و 160 سال بعد هم وارد ایران شد.

نخستین کارخانه کبریت سازی ایران، کبریت توکلی بود و بعدها کارخانه های دیگری نیز راه اندازی شدند و مجموعه ای از صنایع چوپ، کاغذ، فناوری سلولوزی، چاپ، شیمیایی، طراحی و ... را گردهم آوردند.

به نظر می رسد در میان صنایع و خدمات مرتبط با کبریت، طراحی و نقاشی بیشترین جلوه را داشته و عامل اصلی در کلکسیونی شدن کبریت بوده است. در ایران مجموعه دارانی هستند که گویی تاریخ معاصر ایران را گرداوری کرده اند و با نگاه به مجموعه آنها، می توان هم تاریخ را خواند و هم خاطرات را مرور کرد.

منبع: شبکه خبر