پُز قجری مقابل دوربین

به مناسبت روز جهانی موزه و بیستمین سال گشایش موزه عکسخانه شهر، این موزه نمایشگاهی با عنوان «صد سال خاطره» برپا کرده و در آن بخشی از عکس‌های گنجینه‌اش را که تاکنون به نمایش درنیامده، در معرض دید علاقه‌مندان قرار داده است. این عکس‌ها شامل عکس‌های دوره ناصری تا پایان عصر مظفری است. در این نمایشگاه مجموعا 30 عکس به نمایش درآمده که هر یک در نوع خود جالب توجه است.

مژگان طریقی، رئیس موزه عکسخانه شهر درباره این نمایشگاه به خبرنگار ما می‌گوید: ما در این موزه عکس‌های دوره قاجار را نگهداری می‌کنیم. به همین دلیل سعی کردیم برخی آثار گنجینه را که تاکنون به نمایش درنیامده همزمان با روز جهانی موزه و بیستمین سال تاسیس موزه عکسخانه شهر نمایش دهیم. در این نمایشگاه از عکاسانی مانند عبدالباقی همدانی، آقار رضا عکاسباشی، آنتوان سوریوگین، والری، آدله، ارنست هولتسر و چند عکاس دیگر به نمایش درآمده است.

طریقی می‌گوید: عکس والری یک عکس از ناصرالدین شاه است که تاکنون به نمایش درنیامده است. عکس آدله، عکاس اتریشی هم یک عکس از پرتره مظفرالدین‌شاه است.

اما جدای از این دو عکس از 2 شاه ایرانی، عکس‌های تاریخی دیگری هم در این نمایشگاه عرضه شده است. یکی از اینها عکس خاصی از ارنست هولتسر عکاس آلمانی است. هولتسر در این عکس از داخل یک اتاق بدون سوژه انسانی عکس گرفته است. در این عکس فضای اتاق که با وسایل ایرانی تزئین شده، خالی از هر انسانی است و به همین دلیل سوژه عکس متفاوت از سایر عکس‌های آن دوران است. ارنست هولتسر آلمانی یکی از معروف‌ترین عکاسانی است که تصویرهای زیادی را در دوره حضورش در ایران و اصفهان ثبت کرده است. هولتسر، متولد 1835 میلادی، مهندس و عکاس بود. او در دوران ناصرالدین‌شاه به ایران آمد تا تلگرافخانه اصفهان را راه‌اندازی کند. او متاثر از جاذبه‌های اصفهان در همان شهر ماند و ازدواج کرد. مدت اقامت این فرد در اصفهان باعث خلق عکس‌های بسیاری شد که حالا هر کدام از این عکس‌ها جزو اسناد مهمی از تاریخ دوره قاجار محسوب می‌شود.

یکی دیگر از عکس‌های این نمایشگاه، عکسی است از عبدالباقی همدانی که سوژه او یک کودک است. معلوم هم نیست این کودک چه کسی است و آیا از خانواده دربار است یا نه. جالب این که عبدالباقی پای این عکس را امضا کرده است. یکی دیگر از عکس‌های نمایشگاه مربوط به عکس ارامنه در جلفاست. عکس دکتر امیراعلم و همکارانش در بیمارستان امیراعلم هم از دیگر عکس‌های قابل توجه نمایشگاه «صد سال خاطره» است.

از دیگر عکس‌های امضادار این نمایشگاه عکس آنتوان سوریوگین هم خودنمایی می‌کند، عکسی که تصویر یکی از رجال درباری دوره قاجار را نشان می‌دهد. این رجل در میان ترمه‌های ایرانی روی یک صندلی نشسته و به دوربین خیره شده است. نکته جالب درباره این عکس، این است که کمرنگ‌تر از عکس‌های دیگر می‌نماید. عکس جالب توجه دیگر نمایشگاه، متعلق به درباریان است که در نجف عکاسی شده است. در این عکس عده‌ای از درباریان با لباس‌های آن دوره در کنار ایوان طلای حرم حضرت علی(ع) ایستاده‌اند. دو عکس ویژه هم بر دیوارهای موزه عکسخانه شهر قرار گرفته که می‌توان از آنها به عنوان نخستین عکس‌های مونتاژ نام برد. در هر یک از این دو عکس، یک فرد در دو پوزیشن قرار دارد. مثلا فردی نشسته و در کنارش از تکنیک مونتاژ استفاده شده و همان فرد ایستاده است یا در عکس دیگر فردی رودرروی فرد دیگری که خودش است، ایستاده و این دو ـ که در واقع یک نفر هستند ـ در حال صحبت کردن با هم هستند.

همان طور که گفته شد، این عکس‌ها از گنجینه موزه عکسخانه شهر برای نخستین بار به نمایش گذاشته شده‌اند، اما سوال اینجاست که چه عکس‌هایی در این گنجینه وجود دارد؟ طریقی در این باره می‌گوید: خیلی از این عکس‌ها را مجموعه‌داران برای نمایش در اختیار موزه قرار داده‌اند و برخی هم متعلق به گنجینه است. آثار گنجینه را هم بخشی از مردم اهدا کرده‌اند و برخی دیگر نیز خریداری شده است. در گنجینه فعلا فقط عکس‌های تاریخی تا پایان دوره قاجار وجود دارد، اما بنا داریم با تکمیل گنجینه به‌تدریج سراغ جمع‌آوری عکس‌های دوره پهلوی اول، پهلوی دوم، سپس عکس‌های دوران انقلاب و دفاع مقدس برویم.

رئیس موزه عکسخانه شهر درباره استقبال مخاطبان از نمایشگاه صد سال خاطره و وجه تسمیه نامگذاری این نمایشگاه چنین توضیح می‌دهد: دیدن عکس‌های قدیمی برای همه ما جذاب است. بخصوص افراد میانسال با دیدن پوسترهای نمایشگاه جذب می‌شوند. علت نامگذاری نمایشگاه هم به همین خاطره بازی و برانگیختن حس نوستالژی برمی‌گردد.

طریقی البته از رسانه‌ها هم انتقاداتی دارد. او می‌گوید ما در این موزه طی این 20 سال، 213 نمایشگاه برپا کرده‌ایم. با خیلی از موسسات و نهادها مانند کاخ گلستان یا موسسه مطالعات تاریخ معاصر کارهای مشترک انجام دادیم، اما نمی‌دانم چرا رسانه‌ها کمتر به نمایشگاه‌های ما می‌پردازند.

با این حال نمایشگاه صد سال خاطره حالا حالاها برای بازدید علاقه‌مندان مهلت دارد. دوستداران هنر، عکس، تاریخ و مطالعات اجتماعی تا پایان خرداد فرصت دارند عکس‌های قدیمی موزه عکسخانه شهر را به نشانی میدان هفت‌تیر، خیابان بهار‌ شیراز، بوستان بهار‌شیراز ببینند. ساعت بازدید موزه روزهای شنبه تا چهارشنبه 9 تا 13، 14 تا 19 و پنجشنبه‌ها 9 تا 13 است.

سجاد روشنی ‌/‌ گروه فرهنگ و هنر