عصرها چرت بزنیم یا نه؟‌

با این‌که در بسیاری از ادارات و شرکت‌ها که ساعات کاری از صبح تا پنج یا شش عصر ادامه دارد، چرت‌زدن ناممکن است و حتی از نگاه بسیاری افراد، چرت‌زدن سبب تنبلی و کاهش بهره‌وری شغلی می‌شود، اما پژوهش‌هایی که در سال‌های اخیر به انجام رسیده از چیز دیگری حکایت می‌کند. مطالعات متعدد نشان می‌دهد که چرت‌زدن می‌تواند سودمندی‌های مختلفی به همراه داشته باشد. افزایش سطح هوشیاری، بهبود مهارت‌های حرکتی و ادراکی و تثبیت حافظه از جمله این سودمندی‌ها هستند. بیایید به بررسی برخی مزایای این نوع از خواب و نیز ویژگی‌های یک چرت خوب بپردازیم.

تقویت قوای ذهنی

پژوهشگران در مطالعه‌ای که سال گذشته انجام شد به این نتیجه رسیدند که خواب هنگام شب و نیز طی روز می‌تواند به تثبیت حافظه کمک کند. خواب به ما کمک می‌کند مفاهیم پیچیده‌ای که به یادآوردن آنها دشوار است را ‌آسان‌تر به خاطر آوریم. مطالعه دیگری که پژوهشگران چینی انجام داده‌اند نیز به بررسی تاثیر چرت پس از تمرینات ورزشی در ورزشکاران پرداخته است. این محققان متوجه شدند چرت‌زدن می‌تواند به بهبود عملکرد مغزی و بینایی فرد بینجامد و فرآیند بازیابی جسمی و ذهنی را بهبود بخشد.

موثرتر از قهوه

در سال 2008 نیز پژوهشی جالب به مقایسه تاثیر کافئین و چرت بر عملکردهای مختلف حافظه پرداخت. گفتنی است کافئین ماده‌ای محرک است که در قهوه یا برخی نوشیدنی‌های دیگر یافت می‌شود و موجب تحریک بیشتر سازوکارهای جسمی و ذهنی می‌شود. در این مطالعه تاثیر نوشیدن یک فنجان قهوه با 60 تا 90 دقیقه چرت عصرگاهی بر روی عملکرد ذهنی انسان بررسی شد.

در این مطالعه مشخص شد که چرت به طور کلی سبب بهبود عملکرد حافظه می‌شد، در حالی که کافئین تاثیری بر این عملکرد نداشت یا این‌که موجب تضعیف آن می‌شد. این دانشمندان این گونه نتیجه‌گیری کردند که کافئین با افزایش نوعی ماده شیمیایی به نام «اسیتیلکولین» (acetylcholine) در بخش هیپوکامپوس مغز، موجب جلوگیری از فرآیند تثبیت اطلاعات جدید در حافظه بلندمدت می‌شود. گفتنی است میزان این ماده شیمیایی طی خواب عمیق کاهش می‌یابد.

چرت‌زدن در محل کار

مطالعات مختلف علمی، جنبه‌های مختلف سودمندی‌های چرت عصرگاهی را نمایان می‌سازد. همین امر برخی از شرکت‌ها را به فکر تغییر روندهای مرسوم در ساعات کاری انداخته است. برای نمونه یکی از شرکت‌های بسیار معروف در حوزه نرم افزار به نام «هاب اسپات» (HubSpot) اتاقی را ویژه چرت‌زدن کارکنانش طراحی کرده است. کارکنان می‌توانند بدون هیچ محدودیتی، عصرها در این مکان چرت بزنند.

این شرکت اعلام کرده است که فراهم کردن امکان چرت عصرگاهی در شرکت، بسیار موفق بوده است. این سیاست جدید بویژه برای کارکنانی که تازه صاحب فرزند شده‌اند و به خاطر نوزاد، شب‌ها خوب نمی‌خوابند و نیز کارکنانی که ساعات خواب و بیداری آنها به دلیل مسافرت هوایی مختل شده، بسیار سودمند بوده است.

البته برخی دیگر از شرکت‌ها نیز خبر از کارآمد نبودن این شیوه داده‌اند. برای نمونه یک شرکت نوپا در حوزه فناوری در کانادا اعلام کرده که فراهم کردن زمینه چرت کارکنان، موجب کاهش 30 درصدی بهره‌وری آنها شده است.

چه وقتی چرت بزنیم؟

برخی آمارها نشان می‌دهد که 40 درصد از مردم به صورت طبیعی عادت به چرت‌زدن دارند. در واقع این افراد هر روز نیاز به چرت عصرگاهی دارند و در صورت فراهم نشدن زمینه‌ای برای این خواب، دچار مشکل می‌شوند. اما اگر شما هم جزو این دست از افراد هستید، چه زمانی برای چرت‌زدن را ایده‌آل می‌دانید؟

برخی کارشناسان بر این باورند که بهترین زمان برای چرت زدن، 6 تا 8 ساعت پس از بیدار شدن از خواب شبانگاهی است، اما خوب است بدانید که زمان ایده‌آل برای این کار به نتیجه‌ای که از چرت خود انتظار دارید بستگی دارد.

در پژوهشی که سال 2009 به انجام رسید، دانشمندان به بررسی تاثیر دو نوع خواب REM و non-REM بر عملکرد حافظه در به یادآوری اطلاعات نامربوط به هم پرداختند. اصطلاح خواب REM به معنای بخشی از خواب است که چشمان ما حرکات سریعی انجام می‌دهند. در واقع این واژه مخفف عبارت «حرکات سریع چشم» (Rapid Eye Movement) است. در این مرحله است که ما رویا می‌بینیم. مرحله non-REM هم به معنای بخشی از خواب است که چشمان ما حرکات سریع ندارند و رویایی هم در کار نیست.

در این آزمایش، ابتدا هنگام صبح از شرکت‌کنندگان خواسته شد واژه‌ای را بیابند که به سه واژه نامرتبط نظیر «سهیل»، «درخشان» و «دنباله دار» ارتباط داشته باشد. گفتنی است در این مثال، واژه «ستاره» با هر سه اینها مرتبط است. سپس عصر همان روز گروهی از این افراد استراحت کرده و خواب REM یا non-REM داشتند. پس از این خواب، دوباره آزمون قبلی از آنها به عمل آمد. این بار مشخص شد افرادی که خواب REM داشتند عملکرد به مراتب بهتری نسبت به صبح و نیز سایر افراد ارائه می‌کردند. در واقع‌گویی که خواب REM موجب افزایش خلاقیت در حل مساله می‌شود.

چقدر چرت بزنیم؟

مدتی پیش پژوهشگران استرالیایی به این نتیجه رسیدند که یک چرت ده دقیقه‌ای در بعدازظهر می‌تواند به افراد کمک کند که کمبود خواب شبانگاهی خود را جبران کنند. مطالعه دقیق‌تر این مساله نشان داد که شرکت‌کنندگان در مطالعه تا 155 دقیقه پس از چرت ده دقیقه‌ای خود، از عملکرد ذهنی و جسمی بهتری برخوردار بودند و کمتر احساس خواب‌آلودگی می‌کردند.

با این حال، اگر طول دوره زمانی چرت 20 یا 30 دقیقه باشد، افزایش توان ذهنی اندکی زمان بر است و در واقع کمی طول می‌کشد که فرد پس از بیداری، از حس بی‌حالی ناشی از خواب رهایی یابد. به همین علت است که برخی کارشناسان توصیه می‌کنند بلافاصله پس از چرت‌زدن نباید سراغ کارهایی که نیازمند فعالیت ذهنی زیادی است برویم.

BBC / مترجم: صالح سپهری‌فر