بهبود کیفیت زندگی، نیازمند توان علمی

دکتر سیف‌الله جلیلی، رئیس موزه علوم و فناوری در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: در این موزه تلاش می‌شود بر مبنای تحقیقات انجام شده موضوعات علمی به شکل قابل فهم در اختیار همه قرار گیرد و به مردم نشان داده شود دانشمندان در تسهیل زندگی امروز بشر چه نقشی داشته‌اند.

به تصویر کشیدن تلاش‌های علمی در ایران و کشورهای دیگر از فعالیت‌هایی است که در این موزه به‌عنوان یکی از وظایف اصلی مورد توجه قرار گرفته است.

رئیس موزه علوم و فناوری با اشاره به بندهایی از سیاست‌های کلان ابلاغ شده علمی و فناوری توسط رهبر معظم انقلاب می‌گوید: ارتقای روحیه نشاط، امید، خودباوری، نوآوری نظام‌مند، شجاعت علمی و کار جمعی و وجدان کاری یکی از بندهای سیاست‌های کلان ابلاغ شده است که موزه‌های علم می‌توانند در تحقق آن نقش ایفا کنند. احیای تاریخ علمی و فرهنگی مسلمانان و ایران و الگوسازی از مفاخر و چهره‌های موفق عرصه علم و فناوری از دیگر بندهای سیاست‌های کلان علمی و فناوری است که موزه علوم و فناوری در این حوزه می‌تواند ایفاگر نقش اصلی باشد.

دکتر جلیلی تربیت انسان جستجوگر، متفکر، خلاق و عالم برای تغییر جهان و بهبود کیفیت زندگی بشر را رویکرد جدید و اصلی موزه علوم و فناوری معرفی کرده و می‌افزاید: برای رسیدن به چنین هدفی باید انسانی با کارایی بهتر تربیت شود که یکی از راه‌ها برای رسیدن به این هدف تقویت بنیه و توان علمی افراد جامعه است.

به عبارت دیگر افرادی می‌توانند به بهبود زندگی بشر کمک کنند که از علوم و فنون شناخت بهتری داشته باشند. برگزاری همایش‌ها و کنفرانس‌های مختلف از راه‌های موثر برای آشنا کردن عموم مردم با علم است.

رئیس موزه علوم و فناوری افزود: این کنفرانس‌ها روحیه تحقیق و تفحص و علاقه جوانان به فعالیت در زمینه‌های علمی و صنعتی و آگاهی آنها برای کسب موقعیت‌های لازم برای ورود به این عرصه را تقویت می‌کند. چهارمین همایش موزه علوم و فناوری برای رسیدن به این هدف برگزار شده است و امیدواریم با مشارکت علاقه‌مندان در این همایش گامی هر چند کوچک در جهت رسیدن به اهداف ذکر شده برداشته شده باشد.

ترویج علم در موزه‌ها

ترویج علم در چند دهه اخیر در جوامع پیشرفته دستاوردهای زیادی را به ارمغان آورده است. رشد علمی و توسعه فرهنگ علمی در عصر کنونی به‌عنوان یکی از اهداف اصلی در جوامع مختلف مورد توجه قرار گرفته است. یکی از راه‌های رسیدن به این هدف، ترویج علم و انتقال آن به سطح عامه مردم است.

دکتر بختیار محمودپور، دبیر علمی همایش در گفت‌وگو با جام جم می‌گوید: موزه علم و فناوری ایران از نهادهای متولی ترویج علم در ایران است که فعالیت‌های مختلفی را در سطوح مختلف با هدف گسترش فرهنگ علمی در بین دانش‌آموزان، دانشجویان، متخصصان و استادان دانشگاه برنامه‌ریزی کرده و به اجرا در آورده است.

یکی از این برنامه‌ها همایش‌های سالانه‌ای است که از سال 1390 تاکنون در ارتباط با موضوعات مختلف برگزار شده است.

چهارمین همایش سالانه موزه علم و فناوری با عنوان «ترویج علم در موزه‌ها و مراکز فرهنگی» روز گذشته در محل تالار علامه امینی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران آغاز شده و امروز به پایان می‌رسد. بی‌شک برگزاری این همایش می‌تواند در ایجاد فضایی مناسب برای هم‌اندیشی صاحب نظران و متولیان حوزه فرهنگ و علم کشور نقش مهمی داشته باشد. کمیته علمی همایش با هدف استفاده از تجربیات دیگر کشورها در زمینه ترویج علم در موزه‌ها و انتقال این تجربیات به متخصصان کشور از خانم جیت ترندل، معاون موزه انرژی دانمارک دعوت کرده است در همایش امسال شرکت کند.

موزه علم، چشم‌انتظار حمایت

از نیم قرن پیش ترویج علم و ادبیات علمی مرتبط با این موضوع در سیاستگذاری‌های علمی کشورهایی که در حوزه علم و فناوری پیشرو بوده‌اند مورد توجه قرار گرفته و نهادهای مختلف با صرف بودجه‌های قابل توجهی برای رسیدن به این هدف وظیفه همگانی کردن علم، جلب مشارکت‌های علمی مردمی، تربیت شهروند علمی و ایجاد بستری برای رسیدن به جامعه دانش بنیان را برعهده گرفته‌اند.

در کشور آمریکا 12 بنیاد، انجمن و شورای ملی و بین‌المللی در همکاری با 500 موزه و مرکز علمی مسئولیت ترویج علم و ایجاد ارتباط بین مردم و دانشمندان را بر عهده دارند.

اروپا نیز از وضع مشابهی برخوردار است. صدها مرکز علمی از جمله موزه علوم و فناوری لندن، موسسه پژوهش‌های ماکس پلانک در آلمان و موزه‌های تاریخ علم و مراکز علم مختلفی وجود دارد. در اتحادیه اروپا هر دو سال یک‌بار همایشی با هدف بررسی و ارزیابی دستاوردهای علمی در کشورهای مختلف و آگاهی از تجربه‌های جدید علمی برگزار می‌شود.

شورای بین المللی موزه‌های علم اروپا در 20 سال گذشته از فعالیت‌های ترویجی موزه‌ها و مراکز علم در 50 کشور اروپایی پشتیبانی کرده است و از طریق برگزاری نشست‌های علمی، همایش‌ها و کارگاه‌های آموزشی برای راهنمایان موزه و متصدیان امور علمی و فرهنگی تجربه‌های ارزشمندی را در اختیار آنها قرار می‌دهد. کشورهای آسیای جنوب شرقی و کشور هند نیز در این حوزه عملکرد خوبی داشته‌اند. در کشور چین آکادمی‌های علمی و موزه‌های علوم و فناوری و مرکز علمی پذیرای عموم مردم هستند و برنامه‌های منظمی با هدف ترویج علم در این کشور برگزار می‌شود.

صونا آقابابایی، دبیر اجرایی این همایش بر این باور است که اکنون با گذشت چند دهه، حرکت جهانی به سمت ترویج علم با ارائه برنامه‌های مشخص سالانه و برنامه‌های ارزیابی به نقطه اوج خود رسیده است. تجربه جهانی از پذیرش علم به سمت فهم عمومی و ایجاد مشارکت عمومی در علم قدم برداشته است. با رشد موزه‌های علم و فناوری در سراسر دنیا، ایجاد نمایشگاه‌های تعاملی و پویا و ایجاد محیطی مناسب برای آشنایی مردم با دانشمندان مورد توجه سیاستگذاران علمی قرار گرفته است.

به گفته آقابابایی، اگر به تاریخ رجوع کنیم شاید بتوانیم ردپایی از برنامه‌های معطوف به ترویج علم در 40 سال پیش در ایران نیز پیدا کنیم. فعالیت‌های خلاقانه‌ای که حمایت نشده و به علت کمبود بودجه و امکانات به بیراهه رفته یا به دست فراموشی سپرده شده‌اند. اگرچه انجمن‌هایی مانند انجمن ترویج علم ایران و انجمن‌های نجوم و فیزیک یا مراکزی مانند ستاد چهره‌های ماندگار در این وادی دستی بر آتش داشته‌اند، اما به نظر می‌رسد آنها نیز یا در حال خاموش شدن هستند یا اینکه با تلاش سرپرستی دلسوز و عاشق در ابعادی کوچک‌تر به فعالیت خود ادامه می‌دهند. مشکل اینجاست که هیچ سیستم یکپارچه‌ای فعالیت آنها را رصد نمی‌کند.

دبیر اجرایی این همایش در ادامه با اشاره به نقش تاثیرگذار موزه‌های علم در ترویج علم می‌افزاید: موزه علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از نهادهایی که می‌تواند در ترویج علم تاثیرگذار باشد چهار سال است که با برگزاری نمایشگاه‌های تاثیرگذار در شهرهای مختلف، برگزاری جنگ‌های علمی روزانه برای دانش‌آموزان و عموم مردم و توسعه گالری‌های مشارکت محور در محل موزه علم و فناوری تلاش کرده است بتواند در این حوزه سهمی داشته و با روشن نگهداشتن این شمع به‌دنبال پروانه‌ای برای حمایت از فعالیت‌های علمی باشد.

فرانک فراهانی‌جم ‌/‌ گروه دانش