پیکان در مریخ

چیزی که مساله را بغرنج‌تر می‌کند این است که نه‌تنها سطوح سیارات که باید فضای زیر سطح سیاراتی مثل مریخ، اروپا و قمر مشتری را نیز بررسی کرد. کاوشگر کیوریاسیتی ناسا مجهز به یک دریل بوده که قادر است فقط چند سانتی‌متر به سطح فرو برود. در عوض عملیات آتی اگزومارس اروپا قادر خواهد بود تا دو متری زمین را بررسی کند.

اگزولنس از میل‌های کوچک و سبک وزن شکافنده (موسوم به پیکان) بهره می‌گیرد تا موقعیت تجهیزات بررسی موجودیت حیات را به پنج متر زیر زمین افزایش دهد. گروه عهده‌دار این پروژه متخصصانی از مرکز تحقیقات ناسا و یکی از سرپرستان سابق پروژه وایکینگ جستجوی حیات در مریخ است. می‌توان گفت اگزولنس به نوعی نیروهای وایکینگ و کیوریاسیتی را با هم ترکیب کرده است. البته چند سال پیش رویکردی به نسبه مشابه با نامBOLD، مخفف Biological Oxidant and Life Detection Mission یا عملیات کشف اکسیدان زیستی و حیات، از سوی گروهی دیگر مطرح شده بود.

مزیت شکافنده‌ها این است که می‌توانند در نقاطی فرود بیایند که بیش از بقیه مورد توجه اخترزیست‌شناسان هستند. برای مثال پیش‌بینی می‌شود در سطح پست‌ترین نقاط واله مارینری (دسته‌ای از دره‌ها که در سطح مریخ، شرق منطقه تارسیس امتداد دارند) از منظر موضع‌نگاری آب مایع آن یافت شود. دانشمندان به دلیل دیواره‌های کم‌پهنای دره‌ها و شرایط خطرناک جوی، تا به امروز از دسترسی به این مناطق ناکام مانده‌اند. مزیت دیگر این است که به سبب ارزانی تولید شکافنده‌ها نسبت به فضاپیماهای سطح‌نشین، می‌توان چند تا از آنها را یکباره به فضا فرستاد تا احتمال موفقیت عملیات بالا برود.

اما مشکل اصلی در طراحی آن، فرود آمدن آنهاست. لازمه فرود سریع و برخورد سختی که از سوی سازنده اگزولنس پیش‌بینی شده، موید این است که دستگاه‌های حیات‌یاب و ارتباطی ارسالی با اگزولنس از جنسی بسیار محکم تولید شده باشند تا هنگام برخورد از بین نروند (شکافنده عمق فضای 2 ناسا که در سال 1999 به مریخ برخورد کرد، از برقراری ارتباط رادیویی ناکام ماند.) پروژهBOLD ، این مشکل را با استفاده از چتر حل کرده بود. البته استفاده از چتر باعث می‌شود مقداری از عمق شکاف‌دهندگی به وسیله دستگاه کاسته شود.

شکافنده‌ها فقط در مریخ کاربردی نخواهند بود. کاربردهای مفید آنها را در قمرهای یخی مثل اروپا نیز می‌توان متصور شد. پیش‌بینی شده که اروپا زیر سطح یخی‌اش دارای آب مایع است. اگر حیات در مخزن‌های آب مایع زیر سطح وجود داشته باشد، شکافنده قادر است از لایه رویی یخ‌گذر کند و دنبال علائم حیات حبس در یخ بگردد. گروهی تحقیقاتی از دانشگاه کالج لندن چنین شکافنده‌ای را روی یک لایه یخ‌ده تنی (شبیه ساخته یخ اروپا) آزمایش کرده و از بقای آن پس از برخورد مطمئن شدند. این فعالیت‌های مهندسی نوظهور تائیدی بر صحت این مساله است که شکافنده‌ها را می‌توان به‌عنوان یک جایگزین بالقوه برای تجهیزات کشف حیات در مکان‌هایی متصور شد که فضاپیماهای نشیمنی و کاوشگرها در دسترسی به آنها ناکام می‌مانند.

airspacemag / مترجم: سیاوش شهبازی