انتظار ایران از چین و روسیه در پیچ نهایی هسته‌ای

هر چند تهران ابتدا تلاش کرد تا در مذاکره با سه‌کشور اروپایی، این پرونده گشوده شده را ببندد، اما اثرگذاری منفی واشنگتن بر این گفت‌وگوها باعث شد تا این مذاکرات در قالب 1+5 دنبال شود؛ یعنی پنج کشور عضو شورای امنیت، به‌علاوه آلمان.

با تغییر ترکیب کشورهای مذاکره‌کننده، نقش چین و روسیه نیز در معادلات هسته‌ای جدی شد. هر چند معمولا مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تلاش می‌کرد تا میان مواضع شش کشور هماهنگی انجام دهد، اما روشن بود که براساس تقسیم‌بندی‌های دوران جنگ سرد، باید پکن و مسکو را بیرون از ترکیب کشورهای غربی تعریف کرد.

همین امر باعث شد تا تهران در جریان این مذاکرات، در برابر هجمه غربی‌ها، بر همراهی این دو کشور بیشتر حساب کند.

با وجود این، نزدیکی به شرق، هیچ‌گاه باعث نشد که دو کشور دارنده حق وتو، از نفوذ خود برای توقف روند صدور قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه کشورمان جلوگیری کنند.

فراتر از این، برخی صاحبنظران بر این گمان هستند که با توجه به ایفای نقش چین در روند تلاش تهران برای دور زدن تحریم‌ها، عملا پکن یکی از کشورهای ذی‌نفع در تحریم هسته‌ای کشورمان است و شاید تشدید تنش‌ها میان ایران و غرب به نفع این کشور باشد. اما این اتهامی است که یک مقام ارشد وزارت امور خارجه آن را رد کرده و تصریح می‌کند، افزایش تنش ایران با کشورهای غربی به سود کشورهایی چون چین نیست و آنها نقش بازدارنده در روند گفت‌وگوهای هسته‌ای ندارند.

در جریان گفت‌وگوهای اخیر هسته‌ای در وین، نماینده چین در مذاکرات تلاش کرد تا نشان دهد طرفین نزدیکی‌های زیادی با هم داشته و دستیابی به توافق امکان‌پذیر است.

چنین بود که وانگ‌چون، مدیر مرکز کنترل تسلیحات وزارت امور خارجه چین و سرپرست هیات مذاکره‌کننده این کشور در گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و 1+5 در یک کنفرانس خبری در وین با اعلام این‌که این گفت‌وگوها با پیشرفت همراه بوده، گفت که ایران، چین و کشورهای 1+5 درباره چارچوب مشترک متن توافق جامع هسته‌ای موافقت کرده‌اند.

او همچنین گفت، تمامی گروه‌های حاضر در این مذاکرات به توافق تا موعد بیستم جولای(بیست و نهم تیر) تمایل دارند.

اما انتظارات تهران از پکن برای ایفای نقش در مذاکرات هسته‌ای، فراتر از آن سطحی است که تاکنون بوده است. شاید به همین دلیل است که روحانی در دیدار دیروز سفیر جدید چین در ایران که برای تقدیم استوارنامه خود به نهاد ریاست جمهوری رفته بود، گفت: «چین برای رسیدن به‌توافق نهایی در مذاکرات، تلاش بیشتری کند.»

هر چند رئیس‌جمهور در همین دیدار تصریح کرد که «ایران و چین در زمینه فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای از گذشته تاکنون همکاری‌های ارزشمندی داشته‌اند» اما این تعارفات دیپلماتیک باعث نشد تا وی از این نکته بگذرد که «ما امروز خواهان تلاش بیشتر این کشور در چارچوب مذاکرات ایران با 1+5 هستیم تا طرفین به توافق جامع و نهایی دست یابند.»

سابقه همکاری‌های ایران و چین البته به بیش از سه دهه قبل بازمی‌گردد؛ همان زمان که تسخیر سفارت آمریکا در تهران، مناسبات ایران و غرب را تحت‌تاثیر قرار داده بود. با وجود این طی سال‌های اخیر، تحریم‌های اقتصادی علیه ایران باعث شد تا نزدیکی‌های تجاری تهران و پکن افزایش چشمگیری یابد، به‌گونه‌ای که رشد شتابان همکاری‌های تجاری دو کشور سبب شد میزان مبادلات ایران و چین از ۴۰۰ میلیون دلار در سال ۱۹۹۴ به 40 میلیارد دلار در سال 2013 برسد.

نزدیک به 25میلیارد دلار از این مبلغ، مربوط به واردات نفت ایران است که البته تهران به دلیل تحریم‌ها برای دسترسی به نقدینگی ناشی از آن با مشکلات بسیاری روبه‌روست. در همین راستاست که روحانی نیز در دیدار با سفیر جدید چین به سوابق همکاری دو کشور در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کرد و این را هم گفت که «چین در دورانی که ایران مورد تجاوز قرار گرفت و هنگام تحریم‌ها، اقدامات مفیدی انجام داد که راهگشا و مفید بود و ما هیچ‌گاه این روابط دوستانه را فراموش نخواهیم کرد.» با این وجود به‌نظر می‌رسد تهران در بزنگاه توافق نهایی، انتظارات بیشتری از شرق، برای همراهی با مطالبات هسته‌ای دارد؛ انتظار نقش‌آفرینی در سطحی که بتواند از فشارهای غرب بکاهد.

روسیه و مواضع محتاطانه

ایران علاوه بر چین، از روسیه نیز انتظار دارد با توجه به همکاری‌های نزدیک دو کشور حتی در زمینه هسته‌ای، رویکرد محتاطانه در مذاکرات را کنار بگذارد. ‌بویژه این‌که سخنگوی سازمان انرژی اتمی دیروز گفت که «ما چند ماه گذشته با دوستان خود در روسیه مذاکراتی را درخصوص ساخت نیروگاه‌های جدید داشتیم؛ مشخصا درخصوص ساخت دو نیروگاه تفاهم‌های نهایی صورت گرفته که آماده امضای مسئولان دو کشور است و (درصددیم که) این امر را در تهران نهایی کنیم که البته ممکن است علاوه بر دو نیروگاهی که اکنون درباره آن صحبت شده، درباره نیروگاه‌های بیشتری صحبت شود...» علاوه بر امتیازاتی از این دست، مسکو در اقتصاد ایران هم نقشی مهم ایفا می‌کند، به‌طوری که ماجرای قرارداد نفتی تهران و مسکو مدت‌ها کابوسی برای غرب بود.

بسنده کردن به تاکیدات لفظی

با این حال تاکنون چین و روسیه دست‌کم در روند علنی مذاکرات نقشی بیش از تاکیدات لفظی بر انجام توافق نداشته‌اند؛ هرچند آبان سال گذشته ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در گفت‌وگویی تلفنی با روحانی تاکید کرد که مسکو به تلاش خود برای موفقیت مذاکرات هسته‌ای ادامه می‌دهد، اما اکنون با وجود بحران در روابط غرب و مسکو، شاید نتوان چندان از نفوذ روسیه بر کشورهای غربی عضو 1+5 حساب کرد و همین امر نقش چین در معادلات را افزایش می‌دهد. شاید به همین دلیل است که روحانی از پکن خواسته تا به دیپلمات‌های چشم‌بادامی تاکید کند که در مذاکرات وین6 فعالانه‌تر ایفای نقش کنند.

نماینده چین در مذاکرات اخیر هسته‌ای به خبرنگاران گفت که «ما درباره همه چیز حتی فوتبال در مذاکرات صحبت می‌کنیم؛ البته مذاکرات مثل مسابقه فوتبال نیست و دو طرف دنبال بازی برد ـ برد هستند.» با این حال روشن است که هر کشوری در این بازی برد ـ برد به دنبال سهم خود از منافع حاصل شده می‌گردد و باید دید تهران برای ترغیب پکن به نقش‌آفرینی بیشتر، علاوه بر افزایش حجم مبادلات تجاری تا سقف 50 میلیارد دلار، چه گزینه‌های دیگری روی میز دارد؟

شین جی پینگ، رئیس‌جمهور چین پیش از این تاکید کرده بود که رویکرد مثبت ایران باعث شده تا فضای جدیدی در مذاکرات 1+5 ایجاد شود و این را هم اضافه کرده بود که چین همواره به حقوق هسته‌ای ایران احترام گذاشته و با تحریم‌های یکجانبه برخی کشورها مخالفت می‌کند، اما به ‌نظر می‌رسد در آستانه دور نهایی مذاکرات هسته‌ای، تهران ورای گام‌های پیشین برداشته شده از سوی چین، انتظار دارد پکن ابتکار عملی در تسهیل امضای توافق نهایی از خود نشان دهد.

به همین دلیل است که اظهارات روز گذشته پانگ سن، سفیر جدید چین که به روحانی گفت «در مذاکرات آینده ایران با 1+5 از موضع ایران حمایت خواهیم کرد»، موضع تازه‌ای نیست و روشن است که پیچیده شدن روابط ایران و غرب بویژه پس از در پرانتز ماندن روند نگارش متن توافق نهایی در وین5، نقش اژدهای زرد در مذاکرات را پررنگ‌تر از پیش ساخته و باید دید تا یازدهم تیر که دور تازه مذاکرات شروع می‌شود، دو طرف چه پیام‌های دیپلماتیک دیگری برای تسهیل حل و فصل نهایی پرونده هسته‌ای کشورمان رد و بدل خواهند کرد.

مصطفی انتظاری‌هروی ‌- گروه سیاسی